Microsoft Word Din ve İdeoloji-Şerif Mardin yk doc
Yüklə 298,18 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ümmet Dünya Görü ü
- ALTINCI BÖLÜM AMP R K KANITLAR
29
devletten bir yard m görmeden, ona kap lar açt rmadan i yapam yorlard . Bundan dolay rü vet imkanlar aç kt . Nihayet (3) devletin kendisi memleketin iktisadi yap s n n hakim noktalar n bir müddet sonra eline almaya ba lad . hayat n n bu ekilleni i çok garip bir ekilde Osmanl mparatorlu u'nda gördü ümüz davran lar hat rlatmaktad r.
Halk kültürü ile ayd nlar kültürü aras ndaki farkl l k Cumhuriyet Türkiye'sinde de sürdürüldü. ... "Medeniyet" arama salt seçkinler kat nda yürütülen bir faaliyet olmu tur.
Halk kültürü ile seçkinler kültürü aras nda bir uçurum olmas , seçkinlerin dine önem veren kimseler olsalar bile, "halk islam "n kural d saymalar yla sonuçlanm t r. Di er taraftan, Cumhuriyetin seçk inleri slam' n yüzeyde görülmesi mümkün olmayan önemli fonksiyonlar gördü ünü idrak etmemi lerdir. Bunun sonucu kültürel optimizm olmu tur. Cumhuriyet seçkinleri slam' n ki isel fonksiyonlar n kolayca ba ka bir yap ya devredebileceklerini sanm lard r.
Türkiye'de dini modernle tirme e ilimleri, ttihatç lardan ba layarak Türkiye'de bir tek din oldu u noktas ndan hareket etmi tir. Dini ciddiye alan veya almayan kimseler, halk inançlar n n kendi içinde anlaml bir tür oldu unu kabul etmemi lerdir. Bunun için yaln z "hurafe"den bahsetmi lerdir. Reformcular n çabalar , bu hurafeleri sökmek olmu tur. Resmi kültürün yan nda gizlice ya ayan, anlaml bir halk kültürü oldu unu ke fedenlerin, bunun yan nda bir "halk dini" oldu unu görememi olmalar n ancak ortodoks slam' n uzun vadede bir etkisi ola rak de erlendirmek mümkündür.
Bu tutumlar, uzun vadede, bi r halk dini oldu unu bilen ve onu ciddiye alan hlara, hocalara ve bat l itikat ticareti yapanlara yaram t r. Onlar hurafeyi ciddiye ald klar için köylü ile alt tabakadan gelen adamla ayn dili konu abiliyorlard . ... Dine yakla mlar nda seçkin tabakan n radikalleriyle onlara kar ç kan dinciler aras nda bu konuda çok belirgin bir fikir birli i olmu tur.
Akl m za bu konuda hemen gelen bir soru, Cumhuriyetin nas l olup da ideolojik kal plar n köylere kadar gönderip onlar rakip birer ideoloji olarak dinin kar s na ç karmad d r. ... Bunun önemli bir yönü bizzat ümmet hissinin Cumhuriye t devrinde din meselelerinde gücünü kaybetmi olmamas d r. Cumhuriyet bile zaman zaman bu ümmet ideolojisinin kendinden daha kuvvetli oldu unu kabul etmek zorunda kalm t r. 1928 y l nda, Prof. Fuad Köprülü'nün dinin geli imini bir nevi din bilimi merkezi olarak i leyecek olan lahiyat Fakültesi'ne ba lamaya çal mas kamuoyunun (= ümmetin) mukavemeti kar s nda terkedilmi ti. Devlet, bundan sonra dini bilimsel çabalarla ekillendirmekten vazgeçti. ... Kemalizm, kültürün ki ilik yarat c kat nda yeni bir anlam yaratmad ve yeni bir fonksiyon görmedi i için bir rakip ideoloji rolünü oynayamam t r. Kemalizm in Türkiye'de ailelerin çocuklar na intikal ettirdikleri de erleri de i tirmekteki etkisi ancak sathi olmu tur. Bu sathilik dahi bir dereceye kadar slami geçmi imizin zorunlu bir sonucudur. ... Aile reformu hukuk taki reforma münhas r kalacakt . Kemalizm in bir di er zaaf dine rakip olabilecek ideolojilerin ortaya ç kmas na müsaade etmemi olmas d r. ... Hususi te ebbüs ideolojisi kendi ba na geli seydi çok önemli fonksiyonlar görmü olaca için, aile ili kilerine zorunlu olarak s zaca ndan dinin eskiden gördü ü fonksiyonlar n yerini alabilir ve toplumun hiç olmazsa bir kat nda
30
oturmu bir ideoloji haline gel ebilirdi. Bu oturmu ekliyle, burjuva ideolojisinin dine rekabet eden bir taraf olacakt . Bilhassa slam dini gibi ümmet strüktürüne dayand
derecede kapitalizmin ferdiyetçili ine kar t olan bir dinde burjuva ideolojisinin kar bir kuvvet olarak fonksiyon görmesi ihtimali vard r.
Cumhuriyet bir di er yönden de ümmet strüktürünün devam n sa lam t r. Vatanperverlik, beraber olma ve ba kalar na kar koyma ümmet hissini devam ettirici bir unsurdu. ... Çok muhtemeldir ki, burada da Türk milliyetçili inin temellerini kurmu olanlar ve bu arada Ziya Gökalp ümmet strüktüründen sand klar kadar uzakla mam lard r. ... Fakat gene burada Gökalp, Durkheim n sosyolojisine, kendi toplumunun gözlükleriyle bakm t . Zira Durkheim' n o kadar önem verdi i i - bölümünün yerine Ziya Gökalp çok daha fikirsel bir yap olan milliyetçili i geçirmi ti. Herhalde, Ziya Gökalp'ten mülhem olan, Türkiye de s n f ayr l klar olmad ve olmayaca fikri, Cumhuriyet seçki nlerince kullan ld zaman eylemlerinin ürünü, fonksiyonu ümmete benz er bir toplumsal hissin toplum ba olarak sürdürülmesi olmu tur.
Köysel çevreler bu bo lu u slam' n "volk" ekilleriyle kapat rken, ehirsel çevrelerde ve seçkinler aras nda Kemalizm in bu eksiklikleri Cumhuriyetin karakteristik kültür krizlerini yaratm t r. ... Efruz Bey'den"Amerikan"c lara kadar birçok kimse slam' n bo b rakt sembolik ve ki i geli tirme fonksiyonunu doldurma çarelerini aram lard r.
Ümmet Dünya Görü ü Türkiye'de 1940'lar n sonlar ndan itibaren belirmi olan "dine dönme" iste inde bu bak mdan temel bir anla mazl k yatmaktad r. ... Asl nda, Türkiye'de "dine dönü "ün bir tek de il, iki ekli vard r. Bunlardan biri, Ortodoks, Sünni, Ulema-y rüsumun fikirlerini devam ettirenlerdir. ... kinci dincilik, geni halk tabakalar n n hurafe lere, volk slam a dönü ü istemesidir. Bu ikili in fark na varmayan veya laik ler kadar küçümseyen, "ilerici" dindarlar, durumun kar s nda "laikler" kadar a rm lard r. Zira, zaman zaman kar lar na hiç tan mad klar bir slam' n ekilleri ç km t r.
Ülkemizdeki ayd nlar n böyle yönleri ihmal etmeleri anca ümmet strüktürünün ide olojik bir yap olarak hala etkisini sürdürmesi olarak izah edilebilir. Bu strüktürün çal ma mekanizmas ise ümmet içinde bir tek hak ikat oldu udur: Herkesin üzerinde birle ti i hakikat.
Ümmet dünya görü ünün Cumhuriyet ayd nlar na tevarüs etmi olan ekli sosyal hakikatlerin basit hakikatler oldu u fikridir.
Daha önce de üzerinde durdu umuz bir nokta, sembolle rin halk tabakas nda bir nevi ey lik kazand klar d r. Sembollerin anlat m kuvvetinin "reifie" edildi i köysel ve dü ük halk tabakalar aras nda çok etkin olmalar modern Türkiye'de bu katlarda bugün sembollere kar kesif bir özlem eklinde görünmektedir. Sakal b rakma, takke giyme, ye ile yeniden önem verme, eski yaz ya sar lma, sembol arama ekilleridir.
Levi-Strauss a göre ilkel toplumlar n bilgilerini organize etme çabalar "bricolage" (çer çöp birle tirme) ad n verdi i bir süreçle oluyor. 31
Bugün Türkiye'nin yap s farkl la t kça bu yap farkl la mas ndan do an gerekler yava yava yeni bir ideoloji olarak ekillenmektedir. Fakat halk kat nda imdilik birçok fonksiyonun kolayl kla slam taraf ndan görüldü ünü görüyoruz.
Türkiye bir kitle toplumu görünü ünü kazand kça halk kat nda cereyan eden, Levi- Strauss'un ifadesiyle "bricolage"çabalar , (eldeki sembolik imkanlarla bir dünya görü ü imal etme çal malar ) seçkin zümrenin kültürünü de etkilemeye ba lam t r.
... Türkiye'de kitle toplumunun te ekkül etmedi i s rada az görülen slami temalar; modern kitle araçlar n n okuyucular n n isteklerine hassas olmalar sonunda bask ya geçmenin verdi i me ruiyeti kazanmaktad r. ... "Küçük" kültürün " büyük" kültürü kemirmeye ba lamas ve kendini yava yava "büyük" kültürün kal plar n n içine yerle tirmesi yaln z Türkiye'de de il, önemli dinsel inançlara dayanan bütün ül kelerin modernle mesinde görülen bir geli medir. Bu geçi , milli bütünlü ün kurulmas n n din plan ndaki eklidir. Fakat Türkiye'de "küçük kültür"ün bir parças olan halk dini kurald say ld için bugün onun hakk nda hurafe ithamlar ndan ba ka hiçbir ey bilmiyoruz.
Cumhuriyetin kanunlar ve siyasal partiler gibi ikincil topluluklar n görevlerini üstüne alm olan yap lar slam' uzun vadede ümmet strüktürünün d na iteceklerdir. Bundan kastetti im, Cumhuriyetin her eye ra men tüzel ki ili e verdi i me ruiyet ve ona tan d önemli bir yeni alternatifi yaratm olmas d r. Din, bu yap lardan istifade etti i derecede, ümmet strüktüründeki yap s na benzemeyen bir yap kazanacakt r. ... Siyasi partiler dini "istismar" etsinler veya etmesinler dini kullanmalar nda onlar Osmanl toplumunun özelliklerinden çok uzakla t ran bir tutumla i e giri mek mecburiyetindedirler. Partilerin yaln z ortodoks sünni slam' eski kat ekliyle desteklemeleri art k mümkün de ildir.
1. Din sosyolojisi bak m ndan: a. Dinin gerek ki i kat nda gerek toplum yap s kat nda bir fonksiyonu vard r. b. Dinin ki i kat ndaki etkisi udur : Ki i din arac l ile kontrol alt na alamad baz kuvvetlere tabi oldu u hissine kar bir ki isel güvenlik mekanizmas kurar.
c. Dinin toplum kat ndaki fonksiyonu, d. etraf ndaki dünyay anlamas na yarayan bir model temin etmesinde, e. toplum ili kilerini pekle tiren yönler vermesinde belirir.
2. slami inanç bak m ndan: a. Dinselle dinsel olmayan slamiyet te birbirinden ay rmak zordur. Her durumda ki inin sosyal kimli i dinsel kal plarla te ekkül eder. b. Dini dogman n slami toplumlarda ideolojik bir mütenaz r vard r; o da ümmet dünya görü üdür. c. slamiyet te, seçkinler dini - halk dini eklinde ba lang çtan beri bir ayr l k olmu tur. 32
d. Allah' n kapsay c l ve ki ilerin Allah önünde e itli i anlay bu ikili i kapatma fonksiyonunu görür.
3. Osmanl mparatorlu u'nun yap s bak m ndan: Osmanl mparatorlu u'nda halk kültürü ile seçkinler kültürü aras ndaki ayr l k kendini din alan nda da belli etmi tir. Bir seçkinler dininin yan nda bir halk dini olu mu tur.
4. Türkiye Cumhuriyeti bak m ndan: a. Cumhuriyetin modernle tirici ayd nlar bu dini ikili e önem vermemi lerdir. b. Teklif ettikleri hal çarelerinde ümmet yap s na sand klar ndan çok daha ba l kalm lard r. c. Türkiye Cumhuriyeti'nde tüzel ki ili in hukuk teorisine girmesi ve Bat l hukuk normlar n n tatbiki, ilk defa olarak dine, devletten ayr olarak te kilatlanma ans n tan m t r.
Converse in ana bulgusu, ideolojileri birbirleriyle tutarl fikirler olarak tan mlad m z takdirde, ideolojik olarak nitelendirebilece imiz bir davran n ancak oy verenlerin çok küçük bir yüzdesinde rastland d r.
Böylece, insanlar n siyasal davran nda ideolojik olarak nitelendirilebilecek davran lar n çok önemli olmad anla l yor.
Converse e göre, bir inanc ideolojik olarak nitelememiz için bu inanc n her eyden önce tutarl olmas gerekir. Bu tutarl l k mant ki bir tutarl l k olarak görülebilir. ... kinci ve siyasal alanda daha önemli ol an tutarl l k psikolojik ve sosyolojik tutarl l kt r. Converse in bundan kastetti i, insanlar n inançlar n bir bütün olarak ö rendikleri ve toplumlar ndan ald klar d r. Ki i inançlar n toplumdan ald için "neyin ne ile beraber geldi ini" o toplumsal ö renme süreci s ras nda ö renir.
Converse "beraber olma gere i"ne zorunlay c (Constraint) diyor. Bir inanç sistemi içinde zorunlay c l k ne kadar etkin ise bu inanç sisteminin o derecede "ideolojik" oldu unu söyleyebiliriz. Converse'in bulgusu u ki, ideoloji bu ekilde tarif edildi i zaman seçmenlerin statü ve e itim bak m ndan üstte kalan bir grubuna münh as r kal yor. Üst ten alt a do ru gidi te inançlar hem daha az zorunlay c oluyor, ve hem de soyutluk ve genellik niteliklerini kaybediyor, basit, somut, günlük hayat n gerçeklerine yak n bir ekil al yor. Ba ta, inanç sisteminin merkezini genel ideolojik prensipler te kil ederken, sonralar belirgin sosyal gruplar bu merkezi i gal etmekte, daha sonra aile, i ve mesleki temaslar bu yeri doldurmaktad r. De i meler, üniversite mezunu olmu bir üst tabakadan hemen sonra ba lamaktad r.
... en üstte hakikaten verdikleri oyu soyut ve ol dukça geni bir bilgiye dayanan bir çerçeveye yerle tirilenler mevcuttur. Bunlar n arkas ndan, birinci tabaka kadar kesinlikle olmamakla beraber gene de nispeten anlaml bir ideolojileri olan kimseler gelmektedir. Üçüncü grupta genel bir kavramla t rma sistemleri olmamakla beraber, parti ve adaylar kendi içinde bulunduklar sosyal grupla olan ili kileri bak m ndan k ymetlendiren kimseler vard r. ... Dördüncü grup, yazar n, "zaman n özelli i" ad n verdi i bir gruptur. Bu gruptakiler partilerden bahsederken partilerin varl klar n 33
partinin damgas n bast na inand klar "mutlu" veya "mutsuz " zamanlara göre k ymetlendirmektedirler. Be inci grup, parti tercihlerini hiçbir ekilde anlaml bir modele ba layamayanlardan te ekkül etmektedir. Converse'in bulgular na göre oy verenlerin da l m öyledir :
Oy verenlerin yüzdesi deologlar
3,5 deologa yak n olanlar 12 Grup menfaati 45 Zaman n özelli i
22 Anlatam yor
17.5
Converse'in en genel anlamdaki bulgusu, "ideoloji" ad n verebilece imiz fikir sistemlerinin oy verenlerin ne kadar küçük bir yüzdesi için tuttu u dur.
Converse'in ikinci önemli bulgusu ... oy vereni n "ideolojik" belirginlik seviyesinin de önemli bir rol oynad d r... ideolojik seviyesi yüksek olanlar bu s n f n genellikle oy verdi i partiye daha yüksek oranda oy vermi lerdir. ... Ona göre daha önce fikir lideri (opinion leader) olarak tan mlan p oy vermede çok etkin ol duklar anla lan nüfuzlu ki iler, bu ideolojik seviyesi yüksek kimselerden ba kalar de ildir. Converse, parti için buldu unun din için de ayn seyri gösterdi ini anlat yor. Örne in seçimlere etkin olmu olan dinsel faktörler incelendi i zaman, dinin bir ideoloji olarak etkisinin bu ideolojiyi ekillenmi olarak kullanan baz kimselerden geldi ini ve dinsel ideolojiyi bu kadar ekillenmi olarak akl nda tutanlar n bir az nl k oldu unu kabul edebiliriz.
Ona göre, ideolojik yap n n ay r c niteli i bir fikrin beraberinde belirli di er fikirleri getirmesidir. Bu "beraber getirme" ancak e itim ve statü bak m ndan çok ilerde olan kimselerde bulunur. Oy verenlerin büyük ço unlu u aras nda bir dünya görü ü yoktur. ... Geni halk y nlar n n kendi mü terek kültürlerinin bir bilinçleri olmad n
örneklerle anlat yor.
lginç olan nokta, bir i çi muhitinde ki ilerin %40'a yak n bir yüzdesinin hala sosyal kimli ini "Müslüman"l ktan ald klar yd .
Burada üzerinde bilhassa durmak istedi imiz nokta, Müslümanlar n etraf ndaki toplumu bir Müslümanlar Birli i olarak kavramla t rmalar d r.
nan lanlar n kendi içinde tutarl bir küme etraf nda toplanmamas , Converse'in tezinin, "sert" ideolojiler için geçerli olsa da "yumu ak" ideolojiler için geçerli olmad n göstermektedir.
slamiyet in "volk slam" eklinin Türkiye'de tarihi geli meler sonucunda bir "yumu ak ideoloji" haline geldi ini ve bugün dahi halk aras nda dünya görü ünü nas l ekillendirdi ini göstermeye çal t m. ... ideoloji hangi ekliyle olursa olsun, kendinden zorlukla kurtulunan bir dü ünce kal b d r.
34
nsanlar, saklanabilecekleri bu gibi kurumlar modem dünyada bulmad klar derecede modern dünyaya uymakta zorluk çekmi lerdir. ... modern toplumun gittikçe bürokratikle en bütün yönleri insanlarda modernle menin deh etini yaratmaktad r. Tönnies'in tabiriyle gemeinschaft ili kilerinden gesellschaft ili kilerine geçi modern dünyan n en önemli uyum problemidir.
Bu kapsay c birincil ili ki özleminin ümmet yap s ndan yeni ç km kimseler taraf ndan duyulmas n yad rgamamak gerekir. Fakat, ayd nlar n modern dünyaya uymas n n zorluklar n anl yorsak, "sokaktaki adam" n modern dünyaya uymas ndaki zorluklar da o ölçüde kabul etmemiz gerekir. Kendisi için imal etti i dünya görü ü ne kadar "köhne" olursa olsun, bu "bricolage" n gördü ü bir fonksiyon vard r. Bu fonksiyon bilgisel oldu u kadar ruhsal, ki i dengesiyle ilgili bir fonksiyondur.
Bugün Türkiye'de ümmet yap s ndan yeni ç km olan bir topluma, halk dini, bir dünya görü ü ve bir ki isel denge yöntemi sa lamaktad r. Zaman zaman hayret etti imiz hurafe lerin gücü buradan gelmektedir. Modernle tirici görü , toplum problemlerini iktisadi problemler olarak al r ve k sa vadede insanlara insanl klar n iade edecek olan ki isel denge unsurlar n sa lama yoluna gitmezse bize güdük, eksik ve kendini be enmi bir toplum modeli vermekten ba ka bir ey yapm olmayacakt r.
Halk tabakas ndaki ki i yöntem yolu olarak halk kültürünün ve dininin verdi i imkanlar kullan yorsa bunun pratik bir sebebi vard r. Halk kültürü, bütün "hurafe"ler bir yana, menfaatlerine daha k sa yoldan cevap vermektedir. Okula gitmenin sa layaca imkanlar n kapal oldu u yerde ki i Kur'an kursu yolunu seçecektir. Seçkinlerinin uzak olduklar bir kültürde ki i "halk seçkini", -mesela Nurcu- olmay deneyecektir. Doktorun halka yakla amad hastanenin etraf nda üfürükçüler zengin olacakt r.
Yüklə 298,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|