Microsoft Word Din ve İdeoloji-Şerif Mardin yk doc

 

9 

törenlerinin cinsel kimlik ve erginli i tan mlay c  törenler oldu u, mitoslar n toplumsal 

kurumlar için "anayasa"lar temin etti i, art k üzerinde durulmayacak kadar kesinlikle 

gösterilmi tir. 

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

 

D N SOSYOLOJ S  AÇISINDAN  SLAM 

 

Ara t rd m alan,  slamiyet in bugün, Türkiye'de, sokaktaki adam n fikri kal plar n  

etkileme mekanizmas d r. Daha uzak bir amac m, bu fikri kal plar ile toplumsal ve 

siyasal eylem aras ndaki ba lan bulmakt r.  

 

Her ne kadar  slamiyet i, biz bir din olarak tan mlamaya e ilimliysek de, Peygamberin 

onu daha çok bir millet olarak tan mlam  olmas  muhtemeldir.  D. S. Margoliouth'un 

bu aç klamas ,  slamiyet in esaslar n  anlatmak yolundaki giri imlerin içinde bize belki 

en derin görü ü sa layan d r. 

 

... slamiyet in "bir millet" olarak kavramla t r lm  olmas n n yap  bak m ndan sonuçlar  

nelerdir ? Bir sistem olarak  slamiyet bu aç dan di er dinsel sistemlerden nas l 

ayr lmaktad r ? 

 

lk ba larda  slamiyet in toplumsal yap  bak m ndan belki en önemli niteli i, kabile 

ili kilerinin çok kuvvetli oldu u bir ortamda belirmi  olmas d r.  

 

... slamiyet te din, ba tan itibaren Bat 'da önce polis ve daha sonra imparatorluk 

yap lar n n yapm  oldu u bir görevi  üstüne alm t r. ... zira  slamiyet, polisin soplara 

yapt  etkiyi kabilelere yapamam t r. Bunun anlam , kuvvetli bir dinsel inanc n-baz  

temel toplumsal yap lar n varolmad klar  veya geli medikleri bir ortamda- o toplumsal 

yap lar n yapt klar  görevi kendi üstüne alabildi idir.  slamiyet, bu  artlar alt nda 

toplumu siyasi planda peki tiren bir "inanç"olmu tu.  

 

Bir toplum yap s , toplumca tan m  yap lm  (position) mevkilerden ve bu mevkileri 

i gal edenlerin mevkileriyle uygun olarak yapmalar n  bekledi imiz hareketlerden 

meydana gelir. Her mevkii kar layan, bu mevkie uygun hareketlere"rol" ad  verilir. 

Ö retmen mevkiine giren bir kimsenin ö retmenli i nihayet onun "ö retmence" 

hareketlerinden ibarettir. 

 

Yap , her toplum taraf ndan muhtevas  tan mlanan, kar l kl  etkile im ili kileri olan bu 

rollerden meydana gelir. Bu aç dan, yeni bir toplum kurmak, bütün rolleri ve  bilhassa 

siyasal rolleri i ler halde ortaya ç karmakt r.  

 

Bu ortaya ç karma, ya yeni gruplar n kendilerine toplum içinde yeni mevkiler ay rmalar  

ve o mevkileri ve onlar  kar layan "rol"leri me rula t rmalar   eklinde belirir, ...  ya da 

bu mevkilerin önemini teorik planda tan mlay p bu  ekilde olu an "gedikleri sonradan 

doldurmalar   eklinde olur. 

 

Ba ka bir ifade ile,  slamiyet, esas itibariyle mevcut olan bir  ehirsel yap n n üzerine 

kurulmu  bir yap d r, fakat bu  ehirsel yap  geli memi  oldu undan dinin birle tirici rolü, 

burada her zamankinden kuvvetli olmu tur.  

---

 

10 

 

Gibb e göre,  

Ça da  Bat  tarihinin siyasal bünyelerini olu turan birimler, kökenleri bak m ndan ya 

siyasal, ya  rkla ilgilidir. Tersine, Do u tarihinde siyasal bünyenin temeli, genel kural 

olarak ideolojiktir. Dar anlam yla dinsel olabilecek ya da olamayacak (Konfüçyüs'ün 

gelenekçi ahlak  gibi) belirli  ö retilerin yay lmas  ve kabulü ile yeni tür bir toplumsal 

düzen geli ir. ...  

 

slami inanc n bu, yap sal-peki tirici rolü dolay s ylad r ki  slam dininden -az da olsa- 

ayr lanlar  slam devletinin d nda kal rlar. Bunlar böylece bir anda hem z nd k hem 

toplum d  ve hem de devlet d  ki iler olurlar.  slam' n kendinden ayr lma e ilimi 

gösteren küçük dinsel gruplar n ihaneti üzerinde bu kadar sert bir  ekilde durmu  

olmas , her dinsel grubun, potansiyel olarak yeni bir devlet kurma tehlikesi 

getirmesindendir. 

 

Toplum içindeki farkl la man n çok geli medi i durumlarda bu gruplar bir toplanma 

ekseni olabiliyorlar. Max Weber bu tipteki gruplar için hierokratik grup (Hierokratischer  

Verband) kavram n  kullanm t r.  

 

Max Weber'e göre, bir grubu meydana getiren birçok  ili kiler içinde, en önemlilerden 

biri, hükmetme (herrschaft) ili kisidir. Bu ili kilere göre kurulan gruplar ise iki, tipten 

olabilir: siyasal veya hierokratik. Siyasal grup, düzenini belirli bir yerde özel bir 

kadronun fiziki güç tehdidi ve uygulamas yla sürdüren gruptur. hierokratik grup ise, 

düzeni sürdürmek için dinsel faydalar  da tmak veya geri almak yoluyla ruhsal 

(psychic) zora ba vuran gruptur. 

 

Belirli bir grup, grup olu unu bir dereceye kadar dinsel bir grup olmas na borçlu olursa, 

bunun toplumsal yap ya aktar lan bir taraf  olacakt r. Kuran n günlük ihtiyaçlar  ele 

almas  ve bunlar  düzenlemeye çal mas ,  slamiyet te  muamelat n geni li i, yukarda 

bahsettiklerimizin yans mas d r.  

 

Dinin  slam toplumunda ifa etti i fonksiyonun en  soyut ve sembolik, ba ka bir ifade ile 

teolojik   ekli, müminin kendini Allah'a tüm teslimiyeti fikrinde belirir.  

 

slamiyet Allah' n dolays z idaresi, milletinin üzerine gözlerini diken ilah n 

hükümranl d r.... Allah ortak yarar u una çal an en üst kuvvetin ad d r. Böylece 

kamu hazinesi 'Allah' n hazinesi', ordu 'Allah' n ordusu' hatta kamu görevlileri bile 

'Allah' n memurlar ' d r. 

 

... slamiyet in beraberinde getirdi i bir di er özellik, toplum içinde örgütle nme 

ekillerinden baz lar n  kabul etmeyi idir. Bunlar Durkheim' n ikincil (secondaire) yap  

ad n  verdi i kurulu lard r. ...  kincil yap yla burada kastedilen, fertle devlet aras nda 

kalan baz  kurulu lard r. Bunlar hükümdar n ç kard  veya nam na ç kar lan kanunlar n 

yükümlülüklerinden muaft r. Kendilerine verilen bu ayr cal klara göre bu  ah slar ve 

gruplar  kendi otoritelerinin geçerli oldu u alanlar n s n rlar  dahilinde devletin hukuki 

yetkilerini kullanabilirler.  

 

---