Microsoft Word disser2015. doc

 
106
                                          
Əlavələr 
Bank risklərinin idarəolunması prosesini daha dərində ifadə etmək üçün əlavə 
cədvəl, qrafik və dairəvi diaqramlar təqdim edirəm.
 
Risklərin eyniləşdirilməsinə dari cədvəl :
 
Riskin növü  
                                        Riskin zonası 
Kredit riski  
Borc alanın kredit ödəmə qabiliyyətinin aşağı salınması  
Kredit portfeli keyfiyyətinin pisləşməsi  
Müddəti keçmiş əsas borcun və faiz ödəmələrinin meydana gəlməsi  
Problemli ssudaların meydana gəlməsi  
Işgüzar risk faktorlarının yaranması  
Borc ödənişi mənbələrinin etibarsızlığı  
Balanslaşdırılmamış pula 
çevirmə riski  
Daha uzunmüddətli aktivlərin örtülməsi üçün qısamüddətli resurslardan 
istifadə  
Aşağı səviyyəli nəğd pul aktivlərinin yüksək tələbata malik olan 
resurslarla örtülməsi  
 
Faiz riski  
Göstərilən dövrdə faiz tariflərinin dəyişməsinə həssas olan Bank aktivləri 
və passivlərinin dərəcə və müddətləri arasında uyğunsuzluq  
Bankın aktiv və passiv əməliyyatları üzrə faiz fərqinin aşağı düşməsinə 
səbəb olan faiz tariflərinin dəyişilməsində proqnozlaşdırılan uyğunsuzluq   
Bankın aktiv əməliyyatlarının ayrı-ayrı növləri üzrə faiz fərqinin aşağı 
düşməsi  
Tariflər üzərində cəlb olunmuş resurslar üzrə bu resursların 
yerləşdirilməsi ilə əlaqədar faiz tariflərinin yüksəldilməsi  
Gəlirliyin itirilməsi riski  
Reursların real qiymətlərinin artımı  
Mənfi faiz fərqinin ixtisar olunması və ya meydana gəlməsinə gətirib 
çıxaran yüksək çevrilmə qabiliyyətinə malik olan aktivlərin örtülməsi 
üçün stabil və ya nisbətən uzunmüddətli resurs hissələrinin istifadəsi   
Işləməyən aktivlərin payı  
Səmərəsiz məhsullar  
Mənfəət əldə etməyin qeyri-stabil mənbələri  
Ə
məliyyat riski  
Bank sahəsində kifayət qədər ixtisasa malik olmayan heyət tərəfindən 
yerinə yetirilən yeni bank əməliyyatları  
Bank fəaliyyətinin ayrı-ayrı istiqamətlərinin proqram təminatının qeyri-
kafi istifadəsi 
Qanunvericiliyin və Milli Bankın tələblərinə müvafiq olmayan Bank 
fəaliyyətinin istiqamətləri  
Ixtisaslı kadrların və daxili reqlamentlərin olmaması   
Aşağı keyfiyyətli daxili nəzarət  
Ixtisassız kontragentlərlə əməliyyatlar  
 
Kredit portfeli və onun keyfiyyəti anlayışını izah edən cədvəl: 
Kredit portfelinin fundamental 
xüsusiyyətləri   
Kredit portfeli keyfiyyətinin 
qiymətləndirilmə meyarları  
Kredit riski 
Kredit riskinin dərəcəsi  
Pula çevirmə qabiliyyəti  
Pula çevrilmə dərəcəsi  
Gəlirlik  
Gəlirlik səviyyəsi  
 
 

---

 
107
Fərdi kredit riskinin idarə olunması prosessini izah edən cədvəl: 
Idarəetmə 
sisteminin 
elementi  
Məhsul riski 
Borclunun riski 
Riskin 
eyniləşdirilməsi  
Işgüzar risk faktorlarının aşkar 
olunması  
Müddəti keçmiş ödəmələrin 
meydana çıxması  
Təminatın vəziyyətində dəyişiklik 
Kredit-vermə tədbirinin sona 
çatması üçün əlavə kreditə ehtiyac  
Limitin və ya kredit xəttinin 
natamam mənimsənilməsi  
Məhsullar üzrə faiz fərqinin aşağı 
düşməsi  
Valyuta məzənnələrinin 
arzuedilməz dəyişikliyi  və s. 
Borclu və onun fəaliyyəti barədə mənfi 
informasiya  
Borclunun gəlişi zamanı onun cari fəaliyyətinə 
dair prinsipial məzəmmətlər  
Menecer dəyişikliyi  
Borclunun yarım-firmalarının iflasa uğraması  
Borclunun  - fiziki şəxsin – peşə nüfuzunun 
dəyişməsi   
Işə götürənin maliyyə vəziyyətinin pisləşməsi 
Borc verən banka etibarın dəyişməsi   
Digər kreditorlar tərəfindən kreditin təqdim 
olunmasına imtina və s.  
Risk dərəcəsinin 
qiyməti  
Işgüzar risk qiyməti 
Borcun ödənilməsi mənbəyinin 
qiymətləndirilməsi  
Ə
sas borcun və faizlərin ödənilməsi 
qaydasının qiymətləndirilməsi  
Açıq valyuta mövqeyinin 
qiymətləndirilməsi  
Proqnozlaşdırılan və kifayət edən 
faiz fərqi müvafiqliyinin 
qiymətləndirilməsi və s.  
Borclu hüquqi şəxsin kredit ödəmə 
qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi  : 
 Maliyyə əmsalları sistemi əsasında  
 Pul axınının analizi yolu ilə 
 Menecment əsasında  
 Xarici mənbələrdən informasiya alınması 
ə
sasında, eləcə də müştərinin yoxlanması yolu 
ilə   
Fiziki şəxsin kredit ödəmə qabiliyyətinin 
qiymətləndirilməsi: 
 Anketləşdirmə əsasında  
 Skorrinq sistemi əsasında  
 Kredit tarixini öyrənə əsasında 
 Ödəmə qabiliyyəti göstəriciləri əsasında  
Riskin 
monitorinqi 
Bankın ayrı-ayrı məhsullarının 
monitorinqi  üzrə öhdəliklərin 
bölünməsi  
Məhsulun kontrol risk göstəriciləri 
dinamikasının təyin olunması və 
izlənməsi  : 
 Məhsul və xidmətlər qrupu üzrə 
faiz fərqi    
Kredit riskinin iqtisadi normativləri  
Kredit və depozitlərin nisbəti Kredit 
ssudalarının növləri və kredit 
vasitələri üzrə kredit məhsullarının 
diversifikasiya dərəcəsi    
 Kreditvermə limitləri və həmcins 
kredit əməliyyatları üzrə limitlərə 
riayət  
 Problemli ssudalarla iş  
Ssudalar üzrə ziyanların örtülməsi 
üçün lazımi miqdarda rezervlərin 
yaradılması  
Ssudaların verilməsi, faizin 
formalaşması üçün kredit 
proseduruna və fərdi hüquqa dair 
daxili nizamnamələrin işlənib 
hazırlanması  
Ayrı-ayrı borclular qrupunun risk monitorinqi 
üzrə bölünməsi  
Borclunun kontrol risk göstəricilərinin 
dinamikasının təyin olunması və izlənməsi: 
 Borclunun kredit ödəmə qabiliyyəti üzrə 
göstəricilər  
 Bir qrup borclu qrupuna təqdim olunan 
kreditlər üzrə limitlər  
 Borcluların fəaliyyət xarakteri, mülkiyyət 
forması, sahə və regional mənsubiyyəti üzrə 
diversifikasiya dərəcəsi. 
Bankın borclulara dair standart tələblərinin 
işlənib hazırlanmsı      
Təminat, onun differensiasiya fərqi və onun 
keyfiyyətinə nəzarəti üzrə tələblərin işlənib 
hazırlanması  
 
 
 

---

 
108
Yerləşdirilmiş depozitlər seqmenti və Banklararası kredit risklərinin idarə olunması 
prosessini izah edən cədvəl: 
 
Idarəetmə mərhələsi 
Tərkib 
Riskin eyniləşdirilməsi  
Bank-kontragentin maliyyə vəziyyətinin pisləşməsi   
Bank-kontragent işgüzar riskinin yüksəlməsi  
Seqmentin diversifikasiya dərəcəsinin aşağı düşməsi  
Bankın rəqabət mövqeyinin azalması  
Problemli BAK paylarının artması  
BAK bazarında vəziyyətin pisləşməsi (faizlərin artımı, rəqabətin yüksəlməsi) 
Bankın korrespondent hesabında vəziyyətin pisliyi  
Riskin 
qiymətləndirilməsi  
Bankın metodikası üzrə yerləşdirilmiş depozitlərin və BAK –nin keyfiyyət 
dəyərləndirməsi  
BAK müqavilələri üzrə işgüzar risklərin qiymətləndirilməsi  
BAK ilə təminetmə keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi  
Müddəti keçmiş BAK payı və vaxtı uzadılmış müqavilələrin dəyişdirilməsi  
İş
ləməyn BAK paylarının dinamikası  
Riskin monitorinqi  
BAK bazarında qiymətlərin izlənməsi  
BAK üzrə limitlərə və onların yenidən təsdiqinə riayət etməyə nəzarət  
Bank-kontragentin maliyyə vəziyyətinə nəzarət  
Problemli BAK-lərin izlənməsi  
BAK bazarında işin təşkil olunması və prinsiplərinə dəyişiklik  
BAK-lərin verilməsi üzrə qərarların qəbul olunması qaydalarının işlənib 
hazırlanması və dəyişməsi  
AR MB təlimatına müvafiq olaraq BAK-nin silinmə qaydasının işlənib 
hazırlanması  
 
AMB-nın kredit riskləri ilə baglı bəzi normativlərini göstərən cədvəl: 
 
 
 
 
 

---

 
109
Bank tərəfindən gəlirliyin itirilməsinin böhranlı göstəricilərini izah edən cədvəl: 
Gəlirliyin 
itməsi 
Gəlirliyin itməsi riskinin faktorları  
Kompleks 
böhranlı 
 
 
Balanslaşdırılma
mış çevrilmə riski  
Kredit 
riski 
Faiz riski  
Ə
məliyyat 
riski  
 
 
Ümumil
ikdə 
Bank  
Işləməyən 
aktivlərin 
örtülməsi üçün 
ödənişli 
resurslardan 
istifadə stabil və 
uzunmüddətli 
resurslar 
hesabına 
yüksək çevrilmə 
qabiliyyətli və 
ə
lverişsiz 
aktivlərin 
formalaşması   
Kredit portfelinin 
ayrı-ayrı 
seqmentlərinin 
yüksək payı kredit 
Portfeli 
keyfiyyətinin yekun 
göstəricisinin 
pisləşməsi  
Müddəti keçmiş 
ssudaların və faiz 
ödəmələrinin payı 
və müddətinin artımı  
Kredit ödəmə 
qabiliyyəti olmayan 
borcluların payının 
artması  
Kredit 
sövdələşməsi 
riskinin standart 
qiymətləndirmə 
sisteminin 
olmaması   
Faiz fərqi 
ə
msalının enmə 
tendensiyası 
spredin enmə 
tendensiyası  
Faktiki faiz fərqinin 
lazımi miqdarda 
fərq 
səviyyəsindən 
aşağı düşməsi  
Hesabat və ya 
planlaşdırma 
dövründə GAP-ın 
sıfır yığılma 
dərəcəsinin 
olmaması   
GAP əmsalarının 
pisləşməsi  
  «yükləmə» 
Artımı Faiz 
fərqinin yükləmə 
və vergilərlə 
udulması   
Ə
msallar 
arsında aralığın 
artımı  
 
 
Bankda gəlir və 
mənfəət 
səviyyəsi 
standartlarının 
olmaması  
Mənfəətlik və 
gəlirlik 
ə
msallarının 
enməsi Mənfəətlik 
və gəlirlik 
ə
msallarının 
biznes plandan 
irəli gələn bank 
standartlarına  
uyğunsuzluğu  
Gəlirliyin 
itməsi 
Gəlirliyin itməsi riskinin faktorları 
Kompleks 
böhranlı 
göstəricilər 
 
 
Balanslaşdırılma
mış çevrilmə riski 
Kredit 
riski 
Faiz riski 
Ə
məliyyat 
riski  
 
 
Gəlir 
mərkəzl
ə
ri  
Aşağısəviyyəli 
çevrilmə 
qabiliyyətinə malik 
aktivlərin 
mövcudluğu  
Müştəriləri kredit 
ödəmə 
qabiliyyətinin aşağı 
səviyyəsi  
Aktiv əməliyyatlar 
üzrə faiz tarifinin 
enmə 
tendensiyası və ya 
passiv 
ə
məliyyatlar üzrə 
onun artım 
tendensiyası  
Köçürmə qiyməti 
lazımi miqdarda 
spredin  
alınmasını 
stimullaşdırmır   
Aktiv və passiv 
ə
məliyyatlara dair 
qərar qəbul 
edilməsi 
prosedurunun 
keyfiyyəti,  faiz və 
komissiya 
səviyyəsi  
Mənfi maliyyə 
nəticəsi və ya 
onun aşağı 
düşməsi  
Bank 
məhsulu  
Bank 
məhsuluna 
tələbatın 
aşağı düşməsi  
Bank məhsulları 
alıcılarının aşağı 
səviyyəli kredit 
ödəmə və ödəmə 
qabiliyyəti Müştəri 
tərəfindən bank 
məhsulundan 
istifadə ilə bağlı 
işgüzar risk   
Müqavilə faizinin 
formalaşması  
Məhsulun 
yaradılması 
texnologiyasının 
keyfiyyəti  
Bank 
məhsullarına 
qiymətlərin təyin 
olunması üzrə 
iqtisadi əsasın 
olmaması  
Məhsulun maya 
dəyərindən aşağı 
gəlir  
 
 
 
 

---

 
110
Portfelin gecikmələr üzrə tendensiyasını göstərən qrafik: 
 
Gecikmələrin strukturunu göstərən darəvi diaqram: 
           
 
 
Kredit portfelinin sektorlar üzrə bölgüsünü izah edən dairəvi diaqram: 
                  
 
 

---

 
111
 
Vaxtı keçmiş kreditlərin sektorlar üzrə bölgüsünü izah edən dairəvi diaqram: 
                        
 
 
Kredit portfelinin(solda) və vaxtı keçmiş kreditlərin(sağda) regional bölgüsünü izah 
edən dairəvi diaqram: 
 
 
Valyuta məzənnələrindəki dəyisikliklərin bankların gəlirlərinə təsirini göstərən qrafik 
(2012): 
 

---

 
112
Xülasə 
“Bank riskləri və onların idarə olunması” mövzusunda tədqiqatın 
aparılmasının məqsəd və vəzifələrini respublikamızda həyata keçirilən bank 
risklərinin idarə olunması siyasətinin mahiyyətinin tədqiq olunması təşkil edir. 
Dissertasiya işinin nəticəsi bank sektorunda kredit risklərinin idarə olunması ilə 
bağlı yaranan problemlərin həlli istiqamətində səmərəli təkliflərin verilməsidir. 
Dissertasiya işinin orijinallığı və elmi yeniliyi bankların idarə olunması üzrə 
fəaliyyətə risklərin təsirinin elmi-analitik tədqiqidir. Beləki, bank risklərinin idarə 
olunması istiqamətində xarici təcrübənin öyrənilməsindən əldə edilən nəticələrin 
Azərbaycanda bu sahədə yaranan problemlərin aradan qaldırılması üçün onların 
tətbiqi, elmi-praktiki cəhətdən əsaslandırılmışdır. 
Dissertasiya işi 111 səhvədən, giriş, 3 fəsil, 7 bölmə, nəticə və təkliflər, 
istifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı, əlavələr, xülasə və rus, ingilis dillərində 
annotasiyalardan ibarətdir. Dissertasiya işinin I fəsili, məhz bank risklərinin  
mahiyyəti və onun iqtisadi siyasətdə rolunu əhatə edir. Bu fəsildə bank risklərinin  
mahiyyəti, məqsəd, vəzifələri və təsnifatı nəzərdən keçirilib. II fəsildə bank 
risklərinin tənzimləmə metodları və alətləri, başlıca istiqamətlərindən bəhs edilib. 
III fəsildə isə  Azəbaycan Respublikasında həyata keçirilən bank risklərinin idarə 
olunması siyasətinin müasir dövrdə hədəfləri və onun təkmilləşdirilməsi yolları, və 
eləcə də, Məkəzi Bankın bank risklərinin idarə olunması siyasətinin işlənməsində 
və reallaşdırılmasında məsul orqan kimi rolu barədə araşdırma aparılmışdır. Nəticə 
və təkliflər bölməsində isə Azərbaycan Respublikasında bank risklərinin idarə 
olunması siyasəti və onun təkmilləşdirilməsi istiqamətində nəticə çıxarılmış və 
təkliflər irəli sürülmüşdür. 
Dissertasiya işində  bankların fəaliyyətinin idarə olunmasında risklərin 
düzgün müəyyən edilməsi; risklərin idarə olunması metodlarının analiz edilməsi və 
bu risklərin bankların mənfəətliliyinə təsiri araşdırılmışdır. Dissertasiya işində 
Azərbaycan Respublikasında bank sektorunda kredit risklərinin idarə olunması ilə 
bağlı yaranan problemləri tədqiq edilib, müəyyən edilməsinə diqqət yetirilmişdir. 
 

---

 
113
 
Аннотация к магистерской диссертации  Шихиевой П.Э. на тему 
                     «Банковские риски и управление ими» 
                      Руководитель: к.э.н  Зейналов З.Г. 
Работа содержит 112 страниц, 62 использованных литературных 
источников, 3 приложения. Работа выполнена на кафедре 
«
Банковское дело
»
 
АГЭУ. 
В  работе  проанализирована  теория  банковских  рисков,  определены 
методы  управления  рисками  и рассмотрены проблемы  управления  рисками. 
Принятие рисков – основа банковского дела. Банки имеют успех тогда, когда 
принимаемые ими риски разумны, контролируемы и находятся в пределах их 
финансовых  возможностей  и  компетенции.  Банки  стремятся  получить 
наибольшую прибыль. Чем выше ожидаемая прибыль, тем выше риск.  
Цель работы – анализ определения рисков в управлении деятельностью 
коммерческих банков, а также анализ иx влияния на прибыльность банков. 
Методология работы – системный подход, сравнительный анализ. 
Результаты работы – обоснование существования зависимости между 
величиной риска и прибылью: с увеличением возможности получения 
прибыли, риски потерь, при этом, настолько же возрастают. Ограничения 
работы–ограниченность научных работ, отражающих последние 
практические достижения. Практическая значимость работы –классификация 
рисков а также оценивание активов с их помощью. Оригинальность и 
научная новизна – научно-аналитическое исследование влияния рисков на 
деятельность по управлению коммерческими банками. 
По результатам работы будет опубликована одна статья в журнале. 
 
   Магистрант: 
Шихиевa П.Э
                              
   Руководитель: 
Зейналов З.Г
                           
 

---

 
114
                          ABSTRACT OF THE DISSERTATION 
                 ‘BANKING RISKS AND THEIR MANAGEMENT’ 
                         by SHIKHIYEVA PARVIN EYVAZ gizi 
 
                                     Dissertation Supervisor: 
                                            Zakir Zeynalov 
Purpose – analysis of the definition of risk in the management of 
commercial banks as well as analysis their influence on the profitability of banks. 
Exploration of the reason of emergence of credit risks in the banking sector in 
Azerbaijan Republic and make out proposals on how to eliminate these risks. 
Design/methodology – a systematic approach, comparative analysis. The 
following methods have been used in the course of the study: systematic analysis, 
generalization, comparative analysis, observation and grouping. 
Findings – prove the existence of the relationship between the magnitude of 
the risk and profit: with increasing opportunities, risks, losses, while at the same 
increasing. Submittion of effective proposals towards handling the problems arisen 
in the banking sector in connection with credit risk management. 
Research limitations – limitations of scientific papers that reflect the latest 
practical achievements. Research limitations are  based on international practices, 
the elimination of credit risks requires revealing the existing problems in this 
sphere in Azerbaijan and their more comprehensive study. 
Practical implications – risk classification and evaluation of assets with 
them. Practical implications are the possibility of application by local banks of the 
proposals put forth in respect of credit risk management. 
Originality – scientific and analytical study on the effect of risk management 
activities by commercial banks and, application of the results obtained from study 
of international banking risk management practices to eliminate the problems 
arisen in Azerbaijan in this sphere has been scientifically and practically 
rationalized.