Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
248 
ayrılma”  keyfiyetini,  fiîlî  olarak  buna  imkan  bulunmayan  durumları  da  (gemide, 
hapiste  ve  yolculukta  bulunma  gibi)  dikkate  alarak,  zahirî  manasıyla  anlamanın 
imkansızlığını  görerek,  gerçekçi  ve  evrensel  bir  perspektifle,  gâî  bir  yorumda 
bulunarak  konunun  bitirilmesi,  konuya  son  verilmesi,  yani  konudan  ayrılmak 
anlamında yorumladığını belirtmişlerdir
1124
.  
mam Malik de muhayyerlik hadîsini,  bn Mes’ûd’un rivâyet ettiği (eyyuma 
bîan  tebayaa  felkavl  kavlu’l-  bai  ..”)  hadîsiyle  karşılaştırmış  ve  insanların  bn 
Mes’ûd’un  hadîsinin  muktezasınca  amel  ettiklerine  şahid  olunca  buna  göre  hüküm 
                                                                      
Dolayısıyla  aynı  kökten  türeyen  iftirak  ve  teferruk  fiillerinin  hem  fizikî  hem  de  sözlü  ayrılma 
anlamına  muhtemel  olduğu anlaşılmaktadır.  Ancak  Tayâlisî (ö.  204),  hadîsin her iki lafızla  da 
 
 
 
 
 
 
 
  şeklinde rivayet edildiğine de dikkat çekmektedir. Bkz. et-Tayâlisî, 
Suleyman  b.  Davud,  Musnedu’t-Tayâlisî,  Dâru’l-Ma’rife,  Beyrût,  ty.,  s.  187  (no.  1316). 
Dolayısıyla Tayâlisî’nin verdiği bu bilgi oldukça önem arzetmektedir. Zira bu durum, hadîslerin 
manen  rivayet  edildiği  olgusunu  bir  kez  daha  gözler  önüne  sermektedir.  Şu  halde  bu  bilgi, 
rivayeti  sözlü  ayrılma  anlamıyla  yorumlayanların  görüşünü  de  teyid  etmiş  olmaktadır.  Zira 
hadîsin,  teferruk  fiili  yerine,  sözden  ayrılma  anlamına  gelen  iftirak  fiili  ile  rivayet  edilmesi 
durumunda,  sözlü  ayrılma  olarak  yorumların  görüşünün  de  ihtimal  dahilinde  olduğu  ortaya 
çıkmaktadır.  Ancak  burada  Şafiî’nin,  her  ne  kadar  teoride  ma’nen  rivayeti  caiz  görmüşse  de 
pratikte  genel  olarak  manen  rivayet  ihtimalini  hüküm  ve  değerlendirmelerinde  göz  ardı 
edebildiğini, sabit gördüğü ve hüküm vermeye elverişli bulduğu rivayetlerin lafızlarına tamamen 
bağlı kaldığını, neredeyse birer Kur’an metni gibi gördüğünü ortaya çıkarmaktadır. Neticede bu 
durumun da, onun lafızcı yaklaşım sergilemesinde etkili olan önemli etkenlerinden biri olduğunu 
söylemek mümkündür.  
1124
   Özafşar, Hadîsi Yeniden Düşünmek, s.246. “Ebû Hanîfe’ye bu rivâyet hatırlatılmış, ve o: “Bu 
bir şey değil, alıcı ve satıcı gemide olsalar ne yapacaklar” sorusuyla karşılık vermiştir”. Beyhakî, 
Sunen, V. 272. Ebû Hanife’nin benzer anlamdaki sözleri için bkz. el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, 
XIII. 405. Kâmil Miras’a göre, Buhârî’de nakledilen şu rivâyette Hanefîlerin görüşünü destekler 
mahiyettedir.  bn Ömer (r.a)’dan rivâyet olunduğuna göre o şöyle demiştir: “ Nebî (s.a) ile biz 
bir seferde bulunduk. Ben (babam) Ömer (r.a)’in, genç, çetin bir devesine binmiştim. Deve bana 
galebe  ediyor  [beni  dinlemiyor]  ve  kâfilenin  önüne  geçiyordu.  Ömer  onu  men’  edip  geri 
çeviriyordu.  Sonra  devem  tekrar  kafileyi  geçiyor,  Ömer  onu  men  edip  çeviriyordu.  Bu  sırada 
Nebî (s.a) Ömer’e: -Şu (hırçın) deveyi bana satsana! buyurdu. Ömer: - O senindir yâ Rasûlallah! 
dedi. (Tekrar) Rasûl-i Ekrem: - Şu deveyi bana sat! buyurdu. Ömer de Rasûlullah (s.a)’e sattı. 
Akabinde Nebî (s.a): Ey Abdullah ibn-i Ömer! (Şimdi) deve senindir. Nasıl istersen öyle tasarruf 
edersin, buyurdu” (Buhârî, Sahîh, 34, Buyû, 47 (III. 19); Nâim-Miras, Tecrîd-i Sarîh, VI, 422). 
Kâmil  Miras  bu  rivâyetle  ilgili  şu  îzâhı  yapmaktadır:  “Bu  hadîsin  sebeb-i  sevkı  ve  nokta-i 
ictihadı Resûl-i Ekrem’in bey’i müteakib deveyi  bn-i Ömer’e hibe etmesidir. Bu fi’l-i Nebevî, 
sattım aldım demekle bey tamam olup mebi’ müşterinin malı olacağına ve akid bu sûretle tamam 
olduktan sonra red, iâde, hıyâr câri olmayıp müşteri mâl-i müşterâsını derhal satmak, hibe etmek 
gibi  tasarrufât-ı  hukûkiyeye  mâlik  bulunacağına  delâlet  eder  ki,  mam  Ebû  Hanîfe’nin 
mezhebidir. Eğer deve o saatte Resûl-i Ekrem’in malı olmasaydı  bn-i Ömer’e hibe edemezdi de 
meclis-i  akid  sonuna  ve  bâyi’  ile  müşterinin  bedenen  ayrılmalarına  ta’lik  ederdi.  Binâenaleyh 
akdin  tamam  olması  için  bâyiin  sattım,  müşterinin  de  aldım,  demeleri  ve  sözle  yekdiğerinden 
ayrılmış olmaları kâfidir.  mam Şâfiî meclis-i akdin sonuna kadar bir hıyâr kabul etmiştir ki, bu 
hadîsin zâhirine mugâyirdir. Bu cihetle Şâfiî fukahâsı: Hazret-i Peygamber deveyi  bn-i Ömer’e 
hibe  etmezden  evvel  Hazret-i  Ömer’in  Resûl-i  Ekrem’den  biraz  takaddüm  veya  teahhur  etmiş 
olması  muhtemeldir,  diye  te’vîl  ederler”  (Nâim-Miras,  Tecrîd-i  Sarîh,  VI,  423).  Ancak 
yaptığımız araştırmalara göre Şâfiî’nin bu rivayete yer vermemiş olmasından, onun bu rivayetten 
haberdar olmadığını söylemek mümkündür.  

---

 
249 
vermiş,  yani  ayrılmayı  sözlü  olarak  anlamış
1125
  ve  tarafların  ayrılmasını  ifade  eden 
muhayyerlik  hadîsini  naklettikten sonra,  bunu  bedensel  ayrılma anlamında  almamış 
‘
 
 
 
 
 
 
 
 
 
’
 ‘Bizde bunun bilinen bir sınırı ve tarifi yoktur. Buna 
göre  herhangi  bir  uygulama  da  bulunmamaktadır’  değerlendirmesini  yapmıştır
1126
. 
Burada  Mâlik’in  hareket  noktasını,  hukukun  temel  prensiplerinin  oluşturduğu  fark 
edilmektedir.  Satış  akdi,  isminden  de  anlaşılacağı  gibi  diğer  akitler  gibi  bir  akittir; 
kira  vb.  gibi.  Bütün  akitlerde  tarafların  birbirinden  bedenen  ayrılması  önemli 
değildir
1127
.  
M.  Zâhid  el-Kevserî  ise,  Irak  fukahâsının  üstadı  Ebû  Hanîfe  ile  Medîne 
fukahâsının  üstadı  mam  Mâlik’in  bu  meselede  ittifak  ettiğini,  dolayısıyla  onların 
yaygın  olmasa  da  bir  meselede  ifttifak  etmelerinin  bu  husustaki  delillerinin  güçlü 
olduğu anlamına geldiğini ifade etmektedir. Nitekim bu meselede  brahim en-Nahaî, 
Rabîatu’r-Re’y,  Sufyân  es-Sevrî  de  aynı  görüştedir
1128
.  Çünkü,  Allah  Kur’an’da  bu 
hususta  karşılıklı  rızayı  emretmektedir.  Şu  halde  alıcı  ile  satıcının  her  birinin 
rızalarını gösteren ifadeleri birbirleri hakkındaki tasarruflarının helâl olmasını sağlar. 
Oysa  bunun  bedensel  ayrılmaya  bağlanması  bu  ayetin  hükmüne  açıkça  aykırıdır. 
Ş
ayet  hadîs  sözle  ayrılmaya  hamledilse,  taraflardan  biri  kabul  etmediği  müddetçe 
rucû  hakkı  vardır.  Dolayısıyla  alıcı  ve  satıcının  her  ikisi  de  alışverişi  bitirmedikçe 
gerçekten pazarlık üzeredir ve akid sözle tamam oluncaya kadar düşünme hakları söz 
konusudur.  Dolayısıyla hadîsi  sözle  ayrılma  şeklinde  yorumlamak  âyet-  i  kerimeye 
daha da uygundur
1129
.  
Ş
u  halde  Şâfiî  dışındakiler  hadîsi  yalnız  dil  açısından  değerlendirmeyip, 
dinin  temel  ilkeleri  doğrultusunda  te’vil  etmekte  ve  bu  hususun  uygulamada  nasıl 
cereyan ettiğine de bakarak nass ile olgu arasında uyumlu bir ilişki kuran bir anlayış 
sergilemektedirler.  
Ancak 
günümüz 
Ş
âfiî 
fıkhı 
araştırmacılarından 
bazıları 
ş
u 
değerlendirmeleri  ile  -ilginç  bir  şekilde-  hala  Şâfiî’nin  lafza  bağlı  bu  yorumunu 
                         
1125
   Veledbâh, “Lemhatun an Usûl-i Fıkhı’ l- mâm Mâlik”, II. 81.  
1126
   Mâlik, Muvatta, 31, Buyû’ 38, h. no: 79 (II. 671).  
1127
   Dere, Ali, “ mam Mâlik’in Hadîs Metinlerini Değerlendirme Kriterleri Üzerine”, s.70. 
1128
   el-Kevserî, Muhammed Zâhid, en-Nuketu’t-Tarîfe, Matbaatu’l-Envâr, Kahire, 1365, s. 70.  
1129
   Kevserî, en-Nuketu’t-Tarîfe, s. 70.  

---