Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
250 
sürdürmektedir:  “Hıyaru’l-  meclis’ten  maksat,  rükûn  ve  şartları  tahakkuk  eden 
alışverişten,  alıcı  ve  satıcının  aynı  mecliste  oturdukça  dönme  haklarının 
bulunmasıdır.  Meclisten  ayrıldıklarında  akid  kesinleşir  ve  pişmanlık  fayda  vermez. 
Meclisten  ayrılmak,  örfen  ayrılmak  denecek  kadar  olmalıdır.  Meselâ  alıcı  ve  satıcı 
büyük ve bir evde iseler, biri odadan salona veya salondan odaya giderse meclisten 
ayrılmış sayılır. Alıcı ve satıcı küçük bir evde iseler, birinin evden çıkması meclisten 
ayrılmaktır;  bu  durumda  akid  kesinleşir  pişmanlık  fayda  vermez.  Alıcı  ve  satıcı 
çarşıda,  sahrada  veya  bir  sofra  başında  iseler,  birinin  diğerine  sırtını  çevirip  birkaç 
adım yürümesi, meclisten ayrılma anlamına gelir.Ancak ikisi beraber çıkar, beraber 
yürürlerse, beraber oldukları müddetçe mecliste sayılırlar… Bu meselelerde asıl, şu 
hadîstir:  “Satıcı  ve  alıcı  birbirinden  ayrılmadıkça  muhayyerlik  hakkına  sahiptirler. 
Ayrıldıkları  anda  alışveriş  kesinleşir”. 
Bu  hadîs,  satıcı  ile  alıcının  birbirinden 
ayrılmasından maksadın, bedenlerin ayrılması olduğuna delalet eder”
1130
.  
Kısacası  Şâfiî  ilgili  hadîsi  tamamen  dil  boyutu  ile  değerlendirmekte  ve 
bunun  dışındaki  farklı  düşünce  ve  ihtimalleri  dikkate  almamaktadır.  Dolayısıyla  bu 
durum, Şâfiî’nin ciddi anlamda nassları dilsel tahlîllere dayalı olarak ve sistemli bir 
biçimde yorumlamaya çalıştığının en açık göstergesidir. Oysa bu durumu kendinden 
önceki hukuk ekollerinin temcilcisi konumunda olan fakîhlerde bariz olarak görmek 
mümkün  değildir.  Onlar  yalnız  lafza  dayanmamışlar,  lafzı  anlarken  ve 
değerlendirken,  uygulama  gibi  bir  takım  olgu  ve  ihtimalleri  de  göz  önünde 
bulundurmuşlardır.  
4. Teyemmüm Yapılacak Toprağın Vasfı  
Teyemmüm yapılabilecek maddeler ve vasıfları üzerinde de farklı yorum ve 
değerlendirmeler  mevcut  olup,  bu  husustaki  değerlendirmelerin  temelinde  ise, 
                         
1130
   el-Hınn ve Ark., Şâfiî Fıkhı, III. 131-132. Ayrıca bu manada Şâfiîler icab ve kabûl olmaksızın 
akid  kurulamayacağından  hareketle  bey-i  teâtî’yi    de  (muâtât/sözsüz  alım  satım)  caiz 
görmemektedirler. Zira bey’ ismi burada vaki olmamaktadır. Çünkü onlara göre, icâb ve kabûl, 
‘aldım’,  ‘sattım’  gibi  sözlerle  gerçekleşir.  Dolayısıyla  bu  sözleri  ifade  etmeksizin  kurulan  akit 
caiz değildir. Buna göre her türlü alışveriş icab ve kabulle yapılması gerekmektedir. Şîrâzî, el-
Muhezzeb, I. 257. 

---

 
251 
teyemmümle ilgili 
(
 
 
)
 âyet-i kerîmesinde
1131
 ifade edilen 
 lafzının mana 
ve maksadından kaynaklanmaktadır.  
mam  Şâfiî,  ilgili  lafzın  dildeki  anlamından  hareket  ederek,  ‘saîd’  ismini 
almaya layık olan ve necaset içermeyen her şeyle teyemmüm yapılabileceğini, ‘said’ 
isimini  almaktan  uzak  olan  şeylerle  teyemmümün  caiz  olmadığını  ifade  ederek, 
‘saîd’ 
isiminin  de  ancak  tozlu  toprak  yani  halis  toprak  için  vâki  olduğunu  ifade 
ederek  sınırlandırmaktadır
1132
.  Yine  Şâfii’ye  göre,  şâyet  sunî  herhangi  bir  yolla 
toprak, saîd ve halis toprak olma ismini kaybederse; meselâ, pişirilerek tuğla yapılsa 
sonra  toz  haline  getirilse  bununla  da  teyemmüm  caiz  değildir.  Kireçle  ve  birer  taş 
olan  rastık  taşı  (antimuan)  ve  arsenik  de  (zırnık)  eğer  inceltilip  toprak  haline  gelse 
dahi  bunlarla  da  teyemmüm  caiz  değildir
1133
.  Dolayısıyla  Şâfiî,  saîd  lafzını  yalnız 
toprak anlamında almakta ve bu doğrultuda, bu anlama sıkı sıkıya bağlı yorumlarda 
bulunmaktadır.  Halbuki,‘saîd’  lafzı,  yalnız  toprak  anlamına  gelmemekte,  üzerinde 
toz, toprak bulunsun veya bulunmasın yeryüzü anlamına da gelmektedir. Yine yerin 
üst kısmını ifade ettiği için bu isim verilmiştir
1134
.  
Ş
âfii’nin  dışındaki  alimler  yani  cumhûr  ise,  bu  hususta  lafza  bu  kadar 
bağımlı  kalmamış  ve  daha  esnek  yorumlarda  bulunmuşlardır.  Meselâ  mâm  Malik, 
çakıl-kum ve toprak gibi yer cinsinden olan diğer maddelerle de teyemmümün caiz 
olduğuna  yorumunu  yaparken,  Ebû  Hanîfe,  zırnık,  kireç,  çamur  ve  mermer  gibi 
yerden  çıkan  her  madde  ile  teyemmüm  edilebileceğini  söylemişlerdir.  Zira  ‘saîd’ 
kelimesi halis toprağa denildiği gibi, yerden çıkan her madene de denilmektedir
1135
.  
Aslında bu hususta kısmen zahirî davranmış olsa da  bn Hazm’ın yaklaşımı 
yine de Şâfiî’den farklıdır. Ona göre, toprak dışındaki taş, çakıl, kaya, kum, mermer, 
                         
1131
   5. Mâide, 6. 
1132
   Şâfiî, Umm, I. 114-115.  
1133
   Şâfiî, Umm, I. 115. 
1134
   Manzûr,  Lisânu’l-Arab,  III.  254;  Zurkânî,  Şerhu’z-Zurkânî,  I.  167;  bn  Manzûr,  Ebû  shak’a 
göre,  saîd  kelimesinin  toprak  anlamına  gelmediği  ve  yerin  yüzü  demek  olduğunu  dolayısıyla 
yerin  yüzüne  ellerin  vurularak  teyemmüm  edilmesi  gerektiğini,  burada  toprağın  olup 
olmamasının  önemli  olmadığını,  şayet  bir  yerde  hiç  toprak  bulunmayıp  yalnız  kayalar  olsa  ve 
bunların  üzerine  teyemmüm  yapılsa  dahi,  bu  taşların  da  temiz  olduğu  ve  teyemmüm 
yapılabileceği şeklindeki görüşüne yer vermektedir.  bn Manzûr, Lisânu’l-Arab, III. 254.  
1135
   Mâlik,  Muvattâ,  2,  Tahârat  25,  h.  no:  92  (I.  57);  bn  Ruşd,  Bidâyetu’l-  Muctehid,  I.  177; 
Nevevî,  Şerhu’n-Nevevî,  V.  3;  bn  Nuceym,  Zeynuddîn  b.  brahîm,  el-Bahru’r-Râik,  Dâru’l-
Marife, Beyrût, ty., I. 155; Şevkânî, Neylu’l- Evtâr, I. 328.  

---