Microsoft Word eko luget doc
Yüklə 3,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ──────────────────────────────────────────
- BİOGEN MADDƏLƏRİN REGENERASİYASI
- BİOGEN STİMULYATORLAR, BİOSTİMULYATORLAR, bioloji mənşəli stimulyatorlar
- BİOGEOKİMYƏVİ XƏRİTƏLƏŞDİRMƏ
- BİOGEOKİMYƏVİ PROSESLƏR
- BİOGEOSENOTİK QABIQ, HƏYAT TƏBƏQƏSİ, BİOFİLM
- BİOGEOSENOZUN STRUKTURU
- BİOXOR (bio və yun. Choros -yer)
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 47
s.).
BİOGEN ELEMENTLƏR – orqanizmlərin tərkibində daim bioloji əhəmiyyəti olan kimyəvi elementlər. Başlıca B.e. bunlardır: oksigen (canlı orqanizm kütləsinin 70%), karbon (18%-i), hidrogen (10%-i), kalsium, azot, kalium, fosfor, maqnezium, kükürd, xlor, natrium, dəmir. Bu elementlər bütün canlı orqanizmlərdə var, onların əsas kütləsini təşkil edir və həyat proseslərində mühüm rol oynayır. Zəruri B.e.-dən hər hansı biri orqanizmdə normadan az olduqda müxtəlif xəstəliklər (məs. qidada və suda yod çatışmadıqda müxtəlif xəstəliklər) baş verir. BİOGEN MADDƏLƏRİN REGENERASİYASI – saprofitlərin həyat fəaliyyəti nəticəsində ölmüş orqanizmlərin toxumalarından suya və ya torpağa biogen maddələrin qaytarılması prosesi.
relyef. Uzun dövr ərzində bitki qruplarının ölü kütləsinin akkumulyasiyası (fitogen relyef) nəticəsində yaranın mezorelyef (məs. torfun), uzun dövr ərzində duzların yuyulması nəticəsində bitkilərin yaratdığı mikrorelyef (səhra və yarımsəhra zonasında), qum və narın torpaq hissəciklərinin bitkilərin ətrafında akkumulyasiyası (məs. yulğun kollarının, cilin və s.) nəticəsində yaranan mikro və ya nanorelyef, dağ yamaclarında eroziya prosesi nəticəsində kolların ətrafında yaranan təpəciklər və ya bitkisiz sahələrdə əmələ gələn çala-çuxurlar, heyvanların fəaliyyətilə yaranan (məs. gəmiricilər), cücülərin (qarışqa koloniyası) və məməlilərin yaratdığı (qabanın eşdiyi sahələr) zoogen relyeflər. BİOGEN STİMULYATORLAR, BİOSTİMULYATORLAR, bioloji mənşəli stimulyatorlar – əlverişsiz şəraitdə heyvan və bitki toxumalarında əmələ gələn, orqanizmin həyat proseslərini fəallaşdıran maddələr.
temperatur səddləri. BİOGENETİKA – Yer üzərində həyatın yaranmasını öyrənən elm sahəsi.
BİOGENEZ – Yer üzərində həyatın, canlı varlıqların cansız materiyadan əmələ gəlməsi nəticəsində yaranmasını inkar edən nəzəriyyələr.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 48
BİOGEOKİMYA – geokimyanın bir hissəsi. Biosferdə orqanizmlərin iştirakı ilə gedən geokimyəvi prosesləri öyrənir. BİOGEOKİMYƏVİ DÖVRAN – bioloji dövranın bir hissəsi olub kimyəvi maddələrin mübadiləsi dövrəsini təşkil edir; canlı orqanizmlərin fəal iştirakı ilə təbiətdə kimyəvi elementlərin dövranı.
və heyvanat aləminin miqdarı və kimyəvi elementlərin, maddələrin tərkibi ilə seçilən Yer səthinin ayrıca sahəsi. Termin və konsepsiyanın əsaslandırılması A.P. Vinoqradova (1949) aiddir. BİOGEOKİMYƏVİ XƏRİTƏLƏŞDİRMƏ – biogeokimyəvi rayonlaşdırma xəritə və xəritə-sxemlərinin tərtibi. B.x. biosferin quruluşunu öyrənmək və biogeokimyəvi rayonlaşdırmada mühüm metod sayılır. B.x. konsepsiyası V.V.Kovalski (1957) tərəfindən dəqiq işlənib hazırlanmışdır.
(biosenozlarda) və onların arasında gedən proseslər. BİOGEOKİMYƏVİ SİKL – kimyəvi maddələrin dövranı (qeyri- üzvi mühitdən canlı orqanizmlər vasitəsilə yenidən qeyri-üzvi mühitə). B.s. günəş enerjisi, qismən kimyəvi reaksiyası enerjisindən istifadə etməklə başa çatır. B.s.-i konsepsiya aspektində ilk dəfə V.İ. Vernadski öyrənmişdir.
olub biogeosenozları və onların birliyinə yerin biosenotik örtüyünü öyrənir. B. elminin banisi V.N. Sukaçovdur. B-nın əsas vəzifəsi müxtəlif biosenozların quruluşunu, xassələrini, bioloji məhsuldarlığını, sərhədini, dinamikasını, dayanaqlığını, onların maddə və enerji ehtiyatını, biogeosenozların əmələ gəlməsində təbii təsirlərin və antropogen amillərin rolunu tədqiq etməkdir. Meşə, kənd və su təsərrüfatında, həmçinin təbiətin mühafizəsi probleminin həllində B.-nın böyük əhəmiyyəti vardır.
Yer səthinin (qurunun) bütün biogeosenozlarının məcmusu. B.q.-ın qalınlığı 200-300 m təşkil edir. Bax. biosfer.
1965), senoekosistem (Bıkov, 1970), geoekosistem (Soçava, 1970), Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 49
geoekobiota (Qerasimov, 1973), bioekos (Nesterov, 1975). V.N. Sukaçova görə biogeosenoz Yer səthinin oxşar canlı (bitki örtüyü), heyvanat aləmi, mikroorqanizmlər (komponentlərinin və təbii şərait, geoloji quruluş və s.) onların qarşılıqlı əlaqələrinin vahid təbii kompleksidir. B.-ların məcmusu Yerin biosenoloji örtüyünü və ya biosferi əmələ gətirir, ayrı-ayrı B.-lar isə biosferin elementar (sadə) vahidi sayılır. BİOGEOSENOZUN SƏRHƏDİ – keçid zolağı olub, kənarlarında mühityaradan komponentlərin nisbəti və bununla əlaqədar biosenozun strukturu dəyişir.
şaquli hissələrə (bölmələrə) ayrılması (yarus, konsorsi, sinuziya, parsella və s.)
Yer qabığının üst qatının hava okeanı ilə təmasda olduğu sərhəddə və su örtüyünün yuxarı hissəsində yerləşir. B. Yer Kürəsində insanın daim yaşaya bildiyi və hərtərəfli yeganə təbəqədir. İnsanlar özlərinə lazım olan resursların demək olar ki, hamısını (suyu, oksigeni, yanacağı, ərzağı, sənaye və tikinti üçün xammalı və s.ni) B.-dən alırlar. BİOHİDROKİMYA – su orqanizmlərinin təsirilə su mühitində gedən fiziki-kimyəvi prosesləri öyrənən elm. Ekologiya, hidrokimya, hidrobiologiya, okeonologiya və b. elmlərlə sıx əlaqəsi var.
funksional bölgüsü. Biohorizonta meşənin çətrini, torpağın genetik horizontlarını aid etmək olar. Entomoloqlar B.-a qeobiy (torpağın üst hissəsindən altda yaşayan xırda heyvanların məskəni), herpetobiy (torpağın səthində yaşayan və fitobiy (yaşıl bitkilər üzərində yaşayan)aid edirlər. BİOXOR (bio və yun. Choros -yer) – hakimlik edən müəyyən həyatilik formaların müəyyən meteoroloji faktorların birliyinə uy- ğunlaşan coğrafi mühit;2) həyatın yayıldığı vilayət; 3) oxşar bitmə şəraiti qrupu; 4) floristik rayonun iqlim sərhədi; Palmana (1933) görə ekosistemin sinonimi.
öyrənən təlim. Ekologiya B.-la sıx bağlıdır. B. termini və onun əsası 20- Yüklə 3,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|