Microsoft Word Elmi Mecmue 21
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bayramova Sevinc 350
yaxın baş vermiş və onunla əlaqəli sadəcə bir kitab yazmışdır. Onun elmini islam alimləri çox mədh etmişdirlər. Ömər Nəsuhi Bilmən “Büyük Tefsir Tarihi” adlı əsərində Beyzavi təfsiri haqında deyir ki, bu təfsir yazılışı etibarı ilə axıcı bir üslubla, təfsirçilərin bildikləri bir-çox qaydaları qısa və açıq formada vermişdir. Dəfələrlə gözdən keçirilmiş, elm adamları tərəfindən dəyərli olaraq qəbul edilən bu təfsir, Osmanlı zamanında Ramazan aylarında Padşahın hüzurunda seçilmiş alimlər tərəfindən oxunulması adət halını almışdır. Bu zaman digər alimlər tərəfindən böyük həyacanla dinlənilmiş və izlənmişdir. Bu Osmanlı tarixində ”Hüzur dərsləri” adı ilə tanınır. Əsirlər boyu mədrəsələrdə dərs kitabı olaraq oxudulmuşdur 9 . Beyzavi təfsir yazarkən daha çox Zəməxşərinin “Kəşşaf” ından istifadə etmişdir. Cəlaləddin Süyuti deyir ki, “Kəşşaf” təfsiri haqqındakı müxtəsərlərin başında Qazi Nəsrəddin Beyzavinin “Ənvarut-Tənzil” adlı əsəri durur. Katib Çələbi də bu sözləri deyir: ”Bu təfsirin tərifə ehtiyacı yoxdur. Beyzavi, təfsirində iraba (ərəb qrammatikası), ərəb ədəbiyyatına aid olanları Kəşşafdan, hikmətə kəlama aid olanları Fəxrəddin Razinin “Təfsiril Kəbirindən”, İştiqaqa (sözlərin əmələ gəlməsi) aid olanları isə Rağib əl-İsfahanidən alaraq istifadə etmişdir. Bununla bərabər kitabına öz parlaq fikrinin məhsulu olan bir çox mülahizələri də əlavə etmişdir. 10 ” Hər hansı bir elmin yüksək pilləsində olan alimlərin rəisinə imam deyilir. Beyzavini də təfsir elminin imamı adlandıra bilərik. Əvvəldə də qeyd etdiyimiz kimi, bir çox alimlər bu məşhur əsərə haşiyələr yazılmışdır. Katib Çələbi də “Ənvarut-tənzil və əsrarut-təvil”ə yazılan haşiyələr içərisində ən məşhuru, faydalısı və asan başa düşüləni böyük alim olan Məhəmməd ibn Mustafa Şeyxzadənin haşiyəsi olduğunu bildirmişdir 11 . Bu haşiyənin əvvəlində Beyzavinin bir alim kimi, böyük şəxsiyyət olduğunu alimlərin yekdilliklə qəbul etdikləri göstərilir. Qurani Kərimin öyrənilməsi, tədqiq edilməsi hər zaman alimlərin həyat prinsip- lərinə çevrilmişdir. Bu sahədə Azərbaycan alimlərinin də xidmətləri az olmamışdır. Beyzavinin təfsirinə yazılan haşiyə, sərh və təliqlərin arasında öz dövrlərinin tanınmış alimlərindən olan 10-a yaxın azərbaycanlı müfəssirlərin də adlarına rast gəlinir. Onlardan biri XV yüzilliyin ikinci, XVI əsrin birinci yarısında yaşamış, dövrünün görkəmli elm adamlarından olan Molla Məhəmməd Əmin Sədrəddin oğlu Şirvanidir. O, Azərbaycanın Ağdaş rayonunda ziyalı aləsində dünyaya gəlmiş və ilk təhsilini də orada almışdır. Məhəmməd Əmin Şirvani, təhsilini davam etdirmək üçün İstanbula getmiş və ömrünün sonuna qədər orada yaşayıb- yaratmışdır. Elmin müxtəlif sahələrinə aid əsərlər yazmışdır. Alim Sultan I Əhmədə həsr etdiyi “əl- Beyzavi və onun Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda muhafizə olunan “Ənvarut-Tənzil və Əsrarut-Təvil” təfsirinin əlyazma nüsxələri 351
Fəvaid əl-Xəqaniyyə əl-Əhmədiyyə” əsərində 53 ədəd orta əsr elmlərinin təsnifatını vermış, onları ardıcıl şəkildə xarakterizə etmişdir. O, Qurani Kərimin bir-çox surə və ayələrini təfsir etməklə bərabər Beyzavinin “Ənvarut-tənzil və əsrarut-təvil” təfsirinə yazmış olduğu haşiyə və təliqlərlə ayrı-ayrı ayələrin zahiri və batini mənalarını daha aydın başa düşülməsi üçün böyük əmək sərf etmişdir. XVI əsrdə Ərdəbil vilayətinin Xalxal bölgəsində dünyaya gəlmiş Hüseyn əl- Hüseyni əl-Xalxali XIX əsrin tanınmış alimi Əbdulqəni Nuxəvi Xalisəqarizadənin verdiyi məlumata görə sonralar Şirvana köçərək Şamaxı şəhərində məskunlaşmış və XVII əsrin əvvəllərində vəfat etmişdir. O, astronomiya, riyaziyyat, fəlsəfə, məntiq, ilahiyyat, ərəb dilçiliyi və başqa elm sahələrinə dair yazmış olduğu əsərləri ilə dövrünün məşhur alimi kimi şöhrət tapmışdır. Zəməxşərinin “əl-Kəşşaf” və Beyzavinin “Ənvarut-tənzil və əsrarut-təvil” tərfsirlərinə geniş həcmli və mükəmməl haşiyələr yazaraq, Qurani- Kərimin çətin başa düşülən kəlamları ilə bağlı geniş və müfəssəl şərhlər verməyə çalışmışdır. Bu məşhur təfsir, Azərbaycan alimi Muhyiddin Məhəmməd bin Məhəmməd əl-Bərdəyi ət-Təbrizinin də diqqətini özünə çəkmişdir. O, ilk təhsilini atasından və bir çox başqa alimlərdən almışdır. Sonra elmini artırmaq üçün Şiraza və Herata getmiş, müxtəlif elmlərə yiyələndikdən sonra Bursaya qayıdaraq, əvvəlcə Əhməd paşa mədrəsəsində, daha sonra Ədirnədə dərs deməyə başlamışdır. Alim 927 (1521)-ci ildə Ədirnədə vəfat etmişdir. Beyzavi təfsirinə haşiyə yazan azərbaycanlı müfəssirlərdən birisi də, XVI əsr alimi Məhəmməd bin Cəmaləddin bin Ramazan Şirvanidir. O, yazmış olduğu haşiyə ilə demək olar ki, Qurani Kərimin surələrini əvvəldən axıra qədər yenidən təfsir etmişdir. Onun yazdığı haşiyə həcm baxımından təfsirin özündən böyük olmuşdur. Dörd cilddən ibarət olan bu haşiyənin əlyazması Misrin “Dərul- kutub” kitabxanasında qorunub saxlanılır. Beyzavi təfsirinə haşiyə yazan azərbaycanlı mufəssirlərindən olan XV əsrin ikinci yarısı XVI əsrin əvvəllərində yaşamış Baba Nemətullah bin Məhəmməd Naxçıvani olmuşdur. O, Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzi olan Naxçıvanda anadan olmuşdur. Baş verən bəzi siyasi hadisələr və ailə problemləri onu 1498-ci ildə Təbrizə köçməyə məcbur etmiş, bir il orada qaldıqdan sonra 1499-cu ildə Konyaya köçərək Akşehir qəzasında məskunlaşmışdır. Xalq arasında Şeyx Əlvan, Baba Nemətullah, Əlvanul-Akşehiri, Baba Nemət, Nemətullah Sultan və Nemətullah Baba adları ilə tanınmışdır. Bəzi mənbələr onun ibn Əlvan ər-Rumi adı ilə də məhşur olduğunu qeyd edir. Elmdə böyük söz sahibi və gözəl davranışlı Nemətullah Naxçıvani 1514-cü ildə Aksehirdə vəfat etmişdir. O, Fəlsəfə, Bəlağət, Fiqh Kəlam elmlərinə yiyələnmiş, ömrünü təmamilə təsəvvüfə sərf etmişdir. Nemətullah Naxçıvani Qurana “Əl-Fəvatihul-
Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|