Microsoft Word Elmi Mecmue 21
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Xədicə Buturabi 366
İslamda quşlar, heyvanlar və başqa canlılara o qədər diqqətlə yanaşılır ki, hətta hədis kitablarında heyvanat və canlı aləmə aid hökmlərə ayrıca bölmə həsr edilmişdir. Həmin qaynaqları diqqətlə araşdırarkən islamda ətraf mühitin qorunmasına, canlı aləmin hüququnun saxlanmasına və onların mühafizəsinə necə həssaslıqla yanaşıldığının şahidi oluruq. Hətta quşların yuvalarına hücum etmək qadağandır. Peyğəmbər (s) buyurur: “Cücələrin yuvasına əl vurmayın, onlar dincələrkən hələ səhər açılmamış yuxu və asayişini pozmayın” (13.c.15.s.59). 5. Ətraf mühitin qorunması və insan haqları Ətraf mühitin qorunması mahiyyət etibarilə çağdaş cəmiyyətin zəruri ehtiyacla- rından biridir və insanların ümumi hüquqlarının təmin edilməsi kimi anlaşılır, mühitin korlanması və təbiətdən yanlış istifadə ictimaiyyətin və insan haqlarının pozulması deməkdir. İslam qaynaqlarının mütaliəsindən bəlli olur ki, ətraf mühitə və onun sağlam- lığına olan diqqət, sağlam yaşayış şəraitinin təmin edilməsi istiqamətində göstərilən səylər bəşərin əsas hüquqlarından biridir. Deməli, ətraf mühitin korlanması insan haqlarının pozulması kimi dəyərləndirilə bilər. Qur’anın Bəqərə surəsində deyilir: “Yer üzərində nə varsa, hamısını sizin üçün yaradan ... Odur”. (Bəqərə:29). Bu ayədə yerdə olan bütün mənbə və sərvətlərdən bütün insanların bütün zamanlarda bəhrələnmək haqqı təsbitləşmişdir. Ancaq bu istifadə doğru yöndə, başqalarının hüquqlarına riayət etməklə gerçəkləşə bilər. Başqa bir ayədə deyilir: “Doğrusu, sizi yer üzərində yerləşdirdik və orada sizin üçün dolanacaq imkanları yaratdıq...” (Ə’raf:10). Bu ayədə insana yer üzərində verilən imtiyazları göstərir, burada yaşayış üçün bütün imkanlar onun ixtiyarında yerləşir. İnsanın yer üzərində yaşam hüququnun ilkin şərti onun sağlam mühitdən bəhrələnməsidir. Allah belə bir imkanı insanın ixtiyarına qoymuşdur, onu qoruyub saxlamaq isə onun öhdəsinə düşür. Həmin ayədə vurğulanan mətləb başqa bir ayədə yenə diqqətə çatdırılır: “Yeri də bütün məxluqat üçün o döşədi”. (Rəhman:10). Qur’an ayələrində təbiətdə yaranan şeylərin insan üçün əhəmiyyəti dəfələrlə təkidlə vurğulanır və onlardan bir qismi ilə tanış olaq: “Davarı (ev heyvanları) da o yaratdı. Bunlarda sizin üçün istilik, cürbəcür mənfəət vardır, həm də onlardan yeyirsiniz (qidalanırsınız)”. (Nəhl:5). “Göydən sizin üçün yağmur endirən Odur. O sudan siz də, içində (heyvanlarınızı) otardığınız ağaclar və otlar da içər.” “Allah o su ilə sizin üçün əkin, zeytun, xurma ağacları və bütün meyvələrdən yetişdirir. Düşünüb-daşınanlar üçün bunda dəlillər vardır”. (Nəhl:10-11). Ətraf mühitə münasibətdə İslamın xüsusi mövqeyi 367
Yenə Nəml surəsində deyilir: “Sonra biz o yağmurla sizə gözəl bağçalar yetişdirdik”. (Nəml:60). “(Daim öz çevrəsində) seyr edən Günəşi və Ayı, həmçinin gecəni və gündüzü sizin ixtiyarınıza verən Odur” (İbrahim:33). Başqa bir surədə yenə deyilir: “O, gecəni və gündüzü, Günəşi və Ayı sizin hökmranlığınıza verdi” (Nəhl:12). Başqa bir ayədə başqa təbiət ünsürlərinin insanların ixtiyarına verildiyi qeyd edilir: “(Ey insanlar!) Məgər Allahın göylərdə və yerdə olanları sizə ram etdiyini görmürsünüzmü?” (Loğman:20). Belə ayələrin sayını artırmaq olar: (Həcc:36, Nəhl:14 və s.). Qur’an ayələri məsrəfin tənzimlənməsini önə çəkməklə onun düzgün həyata keçirilməsini təkid edir və bu yöndə israfçılıqdan çəkinməyi tövsiyə edir: “İsrafçılığa yol verməyin ki, Allah israf edənləri sevməz”. (Ən’am:141). Allah hər şeyi ölçü və mizanla yaratmışdır: “Əlbəttə Biz hər şeyi ölçü və miqdarla yaratdıq”. (Qəmər:49). 6. İslam qaynaqlarında ətraf mühitin qorunması İslam ətraf mühitin qorunmasını Quran ayələri vasitəsilə hökm şəklində qoyur, yəni təbiətin viran edilməsi və korlanmasına qarşı çıxır və həmin əməl “yer üzərində fəsad” kimi dəyərləndirilir. Bu termin günahkarlar üçün ən ağır və böyük ittiham kimi səslənir. Aşağıdakı ayəyə diqqət yetirək: “(O şəxs səndən) ayrılan kimi yer üzündə fitnə- fəsad törətməyə, əkini və nəsli (islam cəmiyyətini) məhv etməyə çalışır. Halbuki Allah fitnə-fəsadı sevməz”. (Bəqərə:205). Əllamə Təbatəbai bu şərafətli ayənin təfsirində bəşər həyatının davamını iki amilə bağlı olduğunu göstərir: qidalanma və doğum. İnsanın qidalanmasının iki əsas qaynağı vardır: bitki və heyvanat aləmi. Bunların qorunması həyatın davamı, korlanması isə insan nəslinin sıradan çıxması ilə nəticələnir. Ona görə ətraf mühitin korlanması insanlığa qarşı yer üzərində fəsad sayılır. Başqa bir ayədə Allah-təala Bəni-İsrailə belə bir xəbərdarlıq edir: “Allahın verdiyi ruzidən yeyin-için, fəqət yer üzündə öz həddinizi aşaraq fəsad törətməyin” – söylədik. (Bəqərə:60). Qur’an yer üzərində həqiqətən fəsad törədənləri ittiham edir: “Məgər gömədinmi ki, Rəbbin nələr etdi vadidə qayaları oyan Səmud qövmünə?! Eləcə də saysız-hesabsız ordular sahibi Firona?! O kəslər ki, Məmləkətlərdə tüğyan edir, Oralarda fitnə-fəsad törədirdilər”. (Fəcr:9-12). “Onlara (münafiqlərə): “Yer üzündə (küfr və günah işlədərək) fəsad törətməyin!” – dedikdə: “Bizim işimiz ancaq yaxşılıq etməkdir,” – deyə cavab verir- Xədicə Buturabi 368
lər”. “Bilin ki, onlar fəsad törədəndirlər, lakin bunu dərk etmirlər”. (Bəqərə:11-12). Qur’an bu barədə belə xəbərdarlıq edir: “Yer üzü (iman və ədalətlə) islah olunduqdan sonra, orada fəsad törətməyin”. (Ə’raf:56). “Öz əlinizlə özünüzü təhlükəyə atmayın, yaxşılıq edin! Allah yaxşılıq edənləri sevir” (Bəqərə:195). “(Ya Məhəmməd!) Məgər Allahın nemətini küfrə dəyişənləri və ümmətini həlak yoluna sövq edənləri görmürsənmi?” (İbrahim:28). İslam peyğəmbəri (s) buyurmuşdur: “Hər kim müsəlmanların keçdiyi yollarda olan əngəlləri aradan qaldırsa, onun əməl divanına 400 Qur’an ayəsi oxumağın savabı yazılar; hər hərfin oxunmasında isə 10 gözəl savab vardır” (111,75.,50).
münasibət əqli və nəqli dəlilə söykənməklə həm də insanın mənəvi vəzifəsi kimi irəli sürülür. Quran atyələrində ətraf mühitə vurulan zərərin sonradan insanların həyatı üçün təhlükəli nəticələr verəcəyi barədə xəbərdarlıqlar səslənir ki, bunun hədəfi onları belə əməllərdən çəkindirməkdir. Bu mənada Qur’an hikmətindən daha çox bəhrələnmək üçün ayələr üzərində müxtəlif yönlərdə təhlillər aparmaq lazım gəlir: 1. Tək-tək ayələrdə ətraf mühit barədə məlumatların insan həyatı üçün əhəmiyyətinin dəyərləndirilməsi; 2. Ekologiyanı təşkil edən təbiət ünsürləri arasındakı əlaqənin Quran ayələri üzrə tipologiyası; 3. Quran ayələri və hədislərdə irəli sürülən məsələlərin müasir dövrdə ekoloji böhranla mübarizədə önəmi. İslama görə, başqalarına zərər yetirməmək, ümumi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş təbii mənbələrdən səmərəli istifadə, abadlıq işləri və s. ətraf mühitə münasibətdə İslamın əsas prinsipləri sırasına daxildir.
Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|