Microsoft Word Elmi Mecmue 24-son doc
Yüklə 3,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dini qayda-qanunların tətbiq olunması.
Mübariz Camalov 58 əhd bağladıqları halda, ona xəyanət ediblər. Əgər xəyanət etsələr, zəlil olaraq cizyə verməyə razı olub, cizyə verənə qədər, gərək, onlarla savaşasınız`. 21 Osman Güner `Bir muafiyet vergisi olarak cizye: tarihsel ve kavramsal bir oku- ma` adlı məqaləsində qeyri-müsəlmanlardan alınan cizyənin nəyin qarşılığında alın- dığını tədqiq edərkən məzhəblərin bu mövzudakı fərqli görüşlərini belə xülasə edir: Maliki fəqihlər cizyəni qeyri-müsəlmanların öldürülməmələrinin əvəzi kimi gördükləri halda şafii ve hənbəlilər həm öldürülməmələrinin həm də İslam torpaqlarında yaşamalarının əvəzi hesab edirlər. Hənəfilərə görə isə qeyri- müsəlmanlar cizyəni həm canlarının və mallarının qorunması, həm də vətəndaş olaraq yaşadıqları İslam ölkəsinə ‘yardım etmə’ məsuliyyətinin bir nəticəsi kimi qiymətləndirirlər. 22 Cizyə almağın səbəbinin bu vergini verənlərin qorunub himayə edilməsi oldu- ğunu həzrət Peyğəmbərin tətbiqlərində görmək mümkündür. Həzrət Peyğəmbər Teyma yəhudiləri ilə bağladığı müqavilədə cizyənin qarşılığının himayə olduğunu bildirmişdir: `Onlara himayədarlıq etmək bizim vəzifəmiz, cizyə vermək isə onların vəzifələridir`. Bu hədisdə qeyri-müsəlmanlardan alınan cizyə vergisinin onların dini azadlıqları ilə əlaqəli olmadığını görmək mümkündür. Yərmuk döyüşü ərəfəsində baş verən hadisə isə məsələni daha da aydınlaşdırır. Əvvəlcə Xalid ibn Vəlidin Şam vilayətinin fəthi əsnasında Dəməşq əhalisinə yazdığı əhdnaməyə baxmaq lazımdır: `Rəhman və Rəhim olan Allahın adıyla! Bu, Xalid ibn Vəlidin şəhərə girdiyi zaman Dəməşq əhalisinə verdiyi əhdnamədir. O, canlarına və mallarına toxunulmayacağı, kilsələri, qala divarları və evlərinin dağıdılmayacağı və evlərininin əllərindən alın- mayacağına dair onlara əman vermişdir. Onlar bu şərtlərlə Allahın əhdi və Onun Peyğəmbərinin xəlifələrinin və möminlərin zimmətindədirlər. Əgər cizyələrini verər- lərsə, onlara sadəcə xoş rəftar göstəriləcək`. 23 Məktubda diqqəti cəlb edən ilk mə- qam əhalinin can, mal və din kimi əsas hüquqlarına hörmətlə yanaşmadır. İkinci nöqtə isə bütün bunların əvəzində qeyri-müsəlman əhalinin cizyə verməsidir. Cizyə qarşılığında müsəlmanların onları qoruyacağının sübutu isə bir neçə ay sonra baş ve- rən hadisədə özünü göstərmişdir. Müsəlmanlar Yərmuk döyüşünə getmək üçün bö- yük bir ordu hazırlayırdılar. Buna görə də bütün əsgərlərini bir yerə toplama zərurəti yaranmışdı. Beləliklə, Ubeydə ibn Cərrah Dəməşq və ətrafında fəth olunan torpaq- 21 Bakuvi M.K. Kəşfül-Həqayiq an-nukəqil-Ayat vəd-Dəqaiq: 3 cilddə, I c., Bakı: Şərq-Qərb Mətbəəsi, 2014, s. 512. 22 Güner O. Bir Muafiyet Vergisi Olarak Cizye: Tarihsel ve Kavramsal Bir Okuma, s. 67. 23 Aydınlı O. Ebu Ubeyde bin el-Cerrah. İstanbul: İFAV, 2015, s. 149. Fəzlur Rəhmana görə İslam hüququnda tolerantlıq və dini azlıq haqları 59 lardakı ordu komandirlərini döyüşə çağırdığı və buradakı qeyri-müsəlmanlardan alı- nan cizyənin, onları qoruma imkanları olmadığı üçün geri qaytarılmasını əmr etdiyi məktubunda belə yazırdı: `Bu döyüşə görə sizə kömək edə bilməyəcək və sizi qoruya bilməyəcəyik. Bu səbəblə sizdən aldığımız malları da geri veririk`. Bundan sonra qeyri-müsəlman əhalidən yığılan vergilər geri qaytarılmışdır. Müsəlmanların bu hə- rəkəti yerli əhalini böyük rəğbətinə səbəb olmuşdur. 24 Cizyə haqqında son olaraq bunu demək mümkündür: Müsəlmanların idarəsi altında yaşayan qeyri-müsəlmanların cizyə vergisi məsuliyyəti olmuşdur. Qur`andakı əlaqədar ayədə də qeyd edildiyi kimi, cizyə vergisi İslam hakimiyyətini qəbul etmə və bu ha- kimiyyətə boyun əymə xüsusiyyəti daşıyır. Bunun əvəzində isə müsəlmanlar qeyri- müsəlmanların haqlarına hörmətlə yanaşmalı, hətta onları qorumalıdırlar. Digər tərəf- dən, İslam dövlətinə qarşı vergi məsuliyyəti sadəcə qeyri-müsəlmanlara aid olmayıb, müsəlmanlar vergi verməklə məsuldurlar. Üstəlik müsəlmanların məsul olduğu zəkatın cizyədən qat-qat çox olduğu da unudulmamalıdır. Müasir dövrdə də bütün ölkələr müx- təlif adlar altından insanlardan vergi alırlar. Məsələn, bir ölkədə vətəndaşlığı olmayan in- sanlar burada yaşamaq üçün müəyyən məbləğ ödəmək məcburiyyətindədirlər. Beləliklə, cizyə vergisi, əsla, insan hüquqları pozuntusu kimi qiymətləndirilə bilməz. Dini qayda-qanunların tətbiq olunması. Tomas Mişelin işarə etdiyi ikinci məsələ İslam şəriətinin hansı hökmlərinin qeyri-müsəlmanlara aid olmasının namə- lum olmasıdır. Müəllifin iddia etdiyinə görə bu qarışıqlıq müsəlman cəmiyyətlərində yaşayan qeyri-müsəlmanların özlərini narahat və əndişəli hiss etmələrinə səbəb olur. Məsələn, Ramazan ayında qida alqı-satqısı və istehlakı kimi mövzularla bağlı dini qayda-qanunların qeyri-müsəlmanları narahat etdiyi iddia olunur. 25 Burada onu qeyd etmək lazımdır ki, bu məsələlərin bir çoxu İslam dini ilə bağlı deyil, İslam dünyası- nın müxtəlif yerlərindəki ənənələrlə bağlıdır. Məsələn, Ramazan ayında qida alqı- satqısı və oruc tutmayanların yeyib-içməsi ilə bağlı qadağanedici hüquqi bir hökm yoxdur. Sadəcə, Ramazan ayında oruc tutanlara hörmət əlaməti olaraq oruc tutma- yanların açıq-aşkar yeyib-icməməsi ənənəsi mövcuddur. Bu isə əxlaqi bir məsələdir. Fəzlur Rəhman isə bu məsələni başqa zəminə daşıyaraq hüquqi hökmlərin üstündə əxlaqi dəyərlərin əhəmiyyətini vurğulayır. O, bunun üçün iki Qur`an termininə, məruf və münkər terminlərinə diqqət çəkir. İnsanlararası münasibətlərin bu terminlər əsasında tənzimlənməsi Qur`anın hədəfi olan cəmiyyətin meydana gəlməsinə əsas 24 Güner O. Bir Muafiyet Vergisi Olarak Cizye: Tarihsel ve Kavramsal Bir Okuma, s. 69. 25 Mişel T. İslamda Gayrimüslimlerin Hakları, s. 187. Yüklə 3,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|