Microsoft Word Elmi Mecmue 24-son doc
Yüklə 3,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
Mübariz Camalov 54 keçirilən Tövrat nüsxələrini yəhudilərə qaytarması 10 isə fərqli din mənsublarının ibadətlərinə və müqəddəs dəyərlərinə göstərilən hörmətin başqa bir nümunəsidir. İslam hüququnun dövlət anlayışına görə bir dövlət hakimiyyət, ölkə və xalqdan meydana gəlir. Bunlardan hakimiyyət ünsürü Allah və Peyğəmbər adına idarəçilərə aiddir. Peyğəmbər ona inananlardan beyət alaraq ilk İslam dövlətini qurmuş, xəlifə və sultanlar da bu əsasdan çıxış edərək İslam cəmiyyətlərini idarə etmişdir. Ölkə isə müəyyən bir siyasi hakimiyyət altında birləşən xalqın yerləşdiyi ərazini bildirir. İslami anlayışa görə müsəlmanlar arasında mənəvi bir bağ olduğu üçün İslam hökmlərinin tətbiq olunması baxımından dünya darul-islam və darul-hərb olmaqla iki qismə ayrılmışdır. Burada müsəlmanların can və mal təhlükəsizliyi içində olduqları və İslam dinini yaşaya bildikləri ölkə darul-islam, yəni İslam ölkəsi adlandırılmışdır. Bir İslam ölkəsində yaşayan xalq İslama görə üç qismə ayrılır. Bunlar müsəlman- lar, zimmilər və müstəmənlərdir. Müsəlmanlar İslamı qəbul edən və onlara İslam hökmlərinin tətbiq olunduğu insanlardır. Zimmilər İslam ölkəsinin vətəndaşlığını qə- bul edən qeyri-müsəlmanlardır. Müstəmənlər isə İslam ölkəsinin vətəndaşlığını qəbul etməməklə birlikdə İslam ölkəsinə girmək və orada müvəqqəti yaşamaq icazəsi almış qeyri-müsəlmanlardır. Zimmilər İslam ölkəsi vətəndaşı olduqları üçün birbaşa dinlə bağlı olmayan ictimai işlərdə çalışa bilərlər. Ancaq dövlət başçılığı və qazilik kimi dinlə əlaqəli yüksək vəzifələrə gətirilmələri qəbul edilməmişdir. Bununla birlikdə zim- milər şəxsi haqq və azadlıqlardan eynilə müsəlmanlar kimi faydalana bilərlər. Burada səyahət və məskən haqqı ilə bağlı yeganə istisna zimmilərin Hicaz bölgəsinə buraxıl- mamasıdır. Mal, can, namus və məskən toxunulmazlığı baxımından müsəlmanla zim- milər arasında bir fərq yoxdur. Zimmilərə din və vicdan azadlığı verilər, ibadətlərini sərbəst yerinə yetirə biləcəkləri kimi, evlənmə, boşanma, nəfəqə və miras kimi hüquqi mövzularda da öz dini anlayışlarına görə əməl edə bilərlər. İslam hüququnda dini azlıqların haqları Qur`anın gətirdiyi `dində məcburiyyət yoxdur` prinsipinə əsaslanır. Bundan çıxış edən İslam dövlətləri İslam ölkəsində ya- şayan qeyri-müsəlmanlarla zimmət müqaviləsi bağlayaraq, onlardan cizyə və xərac alma əsasında onların can və mal təhlükəsizliyini təminat altına almışdır. Zimmilərin bu şəkildə fərqli təsnif edilmələri insan ayrı-seçkiliyi deyil, İslam ölkəsində yaşayan qeyri-müsəlmanları tanıma və onların haqlarını qoruma məqsədini güdmüşdür. Məhz buna bağlı olaraq, tarix boyunca İslam ölkələrində yaşayan azlıqlar, əksər hal- 10 Sarıçam İ. Həzrət Məhəmməd və ümumbəşəri dəvəti, s. 265. Fəzlur Rəhmana görə İslam hüququnda tolerantlıq və dini azlıq haqları 55 larda, assimilyasiyaya məruz qalmamış, əksinə, əsrlər boyunca İslam ölkəsində yaşayan millətlər öz din, adət-ənənə və dillərini qorumuşlar. 11 Fəzlur Rəhman dini azlıqlar haqqında `Non-Muslim Minorities in an Islamic State` adlı bir məqalə qələmə almışdır. O, bu məqaləni Tomas Mişelin `The Rights of Non-Muslims in Islam: An Opening Statement` adlı məqaləsinə cavab olaraq yaz- mışdır. 12 Fəzlur Rəhman bu məqaləsindəki əsas müddəasını bütün cəmiyyətlərdə mövcud olan ümumbəşəri dəyərlərə əsaslandırır. Onun fikrinə görə sekular dəyərlərə sahib olanların irəli sürdükləri əsaslar da, nəticə etibarilə, ilahi dinlərin gətirdiyi prinsiplərdə qeyd edilmişdir. Ancaq, ümumiyyətlə, dini azlıqların haqları ilə bağlı əsas problem müxtəlif dinlərin gətirdiyi qanun-qaydalar arsındakı ilk baxışda kiçik görünən, əslində isə həll edilməsi çox çətin olan fərqlərdir. Fəzlur Rəhman hindula- rın hindu olmayanlara və yəhudilərin yəhudi olmayanlara qarşı baxış tərzini buna nümunə kimi göstərir. Fəzlur Rəhman bütün dinlərin gətirdiyi ümümbəşəri dəyərlərin zəruriliyini qeyd edərək, əvvəlcə Qur`ani-Kərimdə digər din mənsublarına qarşı münasibətə yer verir. Məhz bununla bağlı olaraq Qur`ani-Kərimin özü haqqında bildirdiyi və onun bu mövzuda ilk ağla gələn xüsusiyyəti daha öncə bəşəriyyətə göndərilməmiş yeni bir kitab olmamasıdır. 13 Qur`ani-Kərimin bu açıq-aşkar bəyanına görə bütün dinlər eyni ilahi mənbədən gələn ümumbəşəri qanunlar mənzuməsi olmuşdur. Beləliklə, digər din mənsublarının həqiqətin öz əllərində olduğu iddiasının əksinə, Qur`ani-Kərim başlanğıcdan etibarən hidayət yolunun ümumbəşəri olduğunu bildirmiş 14 və 11 Özel A. Müste`men, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 32, s. 140-143; Yaman A. Zimmi, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 44, s. 434-438. 12 Rahman F. İslam Toplumunda Gayrimüslim Azınlıklar, tərc: Levent Öztürk // İstem, 2004, № 4, s. 269. 13 “Cəbrailə düşmən olan kimsəyə de ki, onu (Qur`anı) özündən əvvəlki kitabları təsdiqləyici, möminlər üçün isə hidayət və müjdəçi olaraq Allahın izni ilə sənin qəlbinə o nazil etmişdir.” əl-Bəqərə, 2/97; “Biz (Qur`anı) sənə haqq olaraq, özündən əvvəlki kitabı (bütün ilahi kitabları) təsdiq edən və onu qoruyan olaraq endirdik.” əl-Maidə, 5/48; “Bu (Quran) da mübarək, özündən əvvəlkiləri təsdiq edən bir kitabdır ki, onu sənə Məkkə əhlini və ətrafındakı insanları (Allahın əzabı ilə) qorxutmaq üçün nazil etmişik.” əl-Ənam, 6/92. Bunlar kimi bir çox ayədə Qur`anın əvvəlki ilahi kitabların təsdiqləyicisi və bir baxıma onlarla eyni dəvəti edən bir kitab olduğu qeyd olunmuşdur. 14 “Biz səni bütün insanlara müjdə verən, qorxudan bir peyğəmbər olaraq göndərdik. Lakin insanların əksəriyyəti (bunu) bilməz!” Səbə, 34/28; “De: “Ey insanlar! Mən Allahın sizin hamınıza göndərilmiş peyğəmbəriyəm...” əl-Əraf, 7/158; “Bu (Qur`an) isə aləmlərə yalnız bir öyüd-nəsihətdir!” Yusuf, 12/104; “Aləmləri (insanları və cinləri Allahın əzabı ilə) qorxutmaq üçün Quranı Öz bəndəsinə (Muhəmmədə) nazil edən Allah nə qədər uludur!” əl-Furqn, 25/1. Yüklə 3,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|