Microsoft Word Elmi Mecmue 28
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
“Sivilizasiya” anlayışının məzmununa dair 203 Anlayışın təyin olunması baxımından qeyd etmək istərdik ki, əksər tanınmış mütəxəssislər sivilizasiyanın meydana gəlməsini şəhər mədəniyyətinin təşəkkül tapması hadisəsi ilə əlaqələndirirlər. Onlardan B.S.Yerasova görə, sivilizasiya urbanizasiya inqilabından asılı olub, şəhər mədəniyyətinin təşəkkül tapması ilə formalaşır (4, s.87). Uilkinson qeyd edir ki, sivilizasiyanı əhalisi intensiv, daimi və əhəmiyyətli qarşılıqlı əlaqələrdə olan şəhərlər formalaşdırır (10, s.399). F.Beqbi isə sivilizasiyanı şəhərlə əlaqəli olan mədəniyyət kimi başa düşür (16, s.162). “Sivilizasiya” anlayışının məzmununa dair bir çox baxışları nəzərdən keçirən R.Ueskot aşağıdakı nəticəyə gəlir: “Sivilizasiya adlandırılması üçün mədəniyyət ya əkinçilikdən, ya da maldarlıqdan irəli gələrək heç olmasa ərzaq məhsullarını istehsal etməlidir...şəhərlərə, yazıya, metallurgiyaya malik olmalıdır” (11, s.338). Bəzi tədqiqatçılar “sivilizasiya” və “mədəniyyət” anlayışlarını qarşı-qarşıya qoymağa cəhd edirlər. Bunun əsasında, şübhəsiz ki, O.Şpenqlerin məşhur “Qərbin qürubu” əsərinin həmin tədqiqatçılara göstərdiyi təsir dayanır. Əslində Şpenqlerin belə bir mövqedən çıxış etməsi başa düşüləndir, çünki ümumiyyətlə, alman kulturoloqlarının bu iki anlayışın bir-birindən fərqləndirilməsi prinsipinə əsaslanır. Tanınmış mütəxəssis S.Hantinqton öz əsərində göstərir ki, “sivilizasiya” və “mədəniyyət” anlayışlarının bir-birindən fərqləndirilməsi yalnız Almaniya alimləri üçün xarakterikdir. Dünyanın digər elmi mərkəzlərində bu anlayışların bir-birindən ayrı tutulması praktikası yer almamışdır (14, s.46). Biz də hesab edirik ki, mədəniyyəti və sivilizasiyanı qarşı-qarşıya qoymaq doğru olmazdı. Belə ki, sivilizasiyanı bəşər mədəniyyətinin ən yüksək inkişaf səviyyəsi kimi dəyərləndirmək mümkündür. Nəzərə almaq lazımdır ki, ilk sivilizasiyaların yaranması dövrü üçün haqqında danışdığımız iki anlayışı bir-birindən ayırmaq sadəcə mümkün deyildir. Ona görə ki, yazının meydana gəlməsi, sosial differensiasiyanın baş tutması, ilk dövlətlərin və padşahların tarix səhnəsinə çıxması kimi əhəmiyyətli hadisələr yalnız sivilizasiyanın göstəricisi olmayıb, eyni zamanda bəşəriyyətin sosial təkamülündə ümumən mədəniyyətin də yüksək inkişaf səviyyəsinə çatması kimi dəyərləndirilə bilir. Bizim başa düşdüyümüz qədər, sivilizasiya yüksək mədəni inkişaf səviyyəsinə nail olmuş insan birliklərinin vahid sosiomədəni sistemi kimi çıxış edir. Bu sistem dil, tarix, din, adət-ənənələr, sosial institutlar kimi obyektiv komponentləri ilə yanaşı, onun tərkibinə daxil olan subyektin özünüidentifikasiya xüsusiyyəti ilə də səciyyələnir. Tarixi inkişafın indiki səviyyəsi üçün əksər insanların bundan yüksək özünüidentifikasiya qabiliyyəti yoxdur. Sivilizasiyaların dövlətlərdən fərqli olaraq müəyyən olunmuş ərazi sərhədləri də yoxdur. Buna baxmayaraq, onların reallığına şübhə ilə yanaşmağa heç bir ciddi əsas görmürük. Eyni sözləri etnoslar üçün də söyləmək mümkündür (halbuki konstruktivistlər, o cümlədən B.Anderson, V.Tişkov kimi tanınmış mütəxəssislər etnosların reallığını qəbul etməyib, onları sadəcə təxəyyülün məhsulu kimi başa düşürlər). Sivilizasiyalar canlı orqanizmlər kimi təşəkkül, inkişaf və tənəzzül dövrlərini yaşayırlar. Bütün mədəni sistemlər içərisində sivilizasiyalar əhali sayı və yerləşmə məkanı baxımından ən böyük insan birliyi Hacıyev Rövşən Sabir oğlu 204 olmaqla yanaşı, onların içərisində zaman aspektindən həm də ən uzun ömr sürmə xüsusiyyətinə malikdirlər. Yuxarıda deyilənlərdən irəli gəlib sivilizasiyanın tərifini aşağıdakı şəkildə ifadə etmək mümkündür: sivilizasiya müəyyən coğrafi ərazidə əsrlər boyu yanaşı yaşayaraq ortaq dəyərləri (ilk növbədə dini inancları və dünyagörüşünü) formalaşdırmış müxtəlif tipli sosial qrupların və institutların mədəni birliyi olub, identifikasiya əsasında onu təşkil edən insanların özlərini digər analoji birliklərin üzvlərindən fərqləndirə bildiyi ən böyük etnomədəni sistemə deyilir. ƏDƏBİYYAT SİYAHISI: 1. Hacıyev R.S. “Xalq” anlayışına dair (sosial-fəlsəfi təhlil) // AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, “Azərbaycan Arxeologiyası və Etnoqrafiyası” jurnalı, № 1, 2012, s.153-159. 2. Hacıyev R.S. Sosiomədəni sistemlərin tipoloji təsnifatına dair // AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, “Azərbaycan Arxeologiyası və Etnoqrafiyası” jurnalı, № 2, 2011, s.198-204. 3. Емельянова Ю.П. Понятия «цивилизация» и «социокультурная система» в контексте цивилизационных исследований // Вестник ХНИУ, № 115, 2011, с.39-42. 4. Ерасов Б.С. Цивилизации: Универсалии и самобытность. М., «Наука», 2002, 524с. 5. Мчедлова М. М. Вопросы цивилизации во французском обществознании. М., Изд-во МГУ,1996, 80с. 6. Рустамов Ю. Oсновы философии (курс лекций). Баку, «Азербайджанский Университет», 2004, 475с. 7. Семенов Ю.И. Философия истории. (Общая теория, основные проблемы, идеи и концепции от древности до наших дней), М., «Современные тетради», 2003, 776с. 8. Словарь русского языка (2-ое издание), IV т., М., «Русский язык», 1984. 9. Сорокин П. А. Человек. Цивилизация. Общество. М.: Политиздат, 1992. 543с. 10. Уилкинсон Д. Центральная цивилизация // Время мира (альманах). Вып.2, Новосибирск, «Хронограф», 2001, с.397-423. 11. Уэскотт Р. Исчисление цивилизаций // Время мира (альманах). Вып.2, Новосибирск, «Хронограф», 2001, с.328-344. 12. Февр Л. Бои за историю, М., «Наука», 1991, 629с. 13. Философия истории, М., «Гардарики», 2001, 432с. 14. Хантингтон С. Столкновение цивилизаций, М., «Аст», 2006, 571с. 15. Хвостова К.В. Механизмы воспроизводства цивилизаций // Цивилизации (коллективная монография). Вып.7. М., «Наука», 2006, с.92-105. Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|