129
Alınmış maye faza məhlulunu çini kasada olan bərk
daşıyıcının üzərinə tökülür. Qatışıq olan çini kasa sorucu şkaf
altında eyni bir yerdə tutub saxlanılır, digər əllə isə qatışıq
qaşıqla bərkdaşıyıcı hissəcikləri zədələnməsin deyə, ehtiyatla
qarışdırılır. Maye fazanın bərk faza üzərinə bərabər paylan-
masını təmin etmək vacibdir. Qatışıq, onun tam quruması
halınadək ehtiyatla qarışdırırlar.
Həlledici iyi gəlməyən asanlıqla dənəvərləşən kütlə
alındıqda, faza hazır olmuş hesab edilir.
Kolonka, bəzən ona yüngülcə elastiki zərbə ilə təsir
göstərərək, kiçik porsiyalarla doldurulur. Tam doldurulduqdan
sonra kolonkanın sonluqlarını 8-12 mm dərinlikdə, şüşə
pambıqla kip bağlanır ki, kolonkadan bərk hissəciklərin kom-
munikasiyalara (qovşaqlara və detektora) düşməsinə yol veril-
məsin. Sonra kolonkanı spiral şəklində elə dolayırlar ki, o,
onun quraşdırıldığı xromatoqrafın termostatına uyğun gəlsin.
Hazırlanmış kolonkanı analizlərdən əvvəl, ondan uçucu
maddələrin yox edilməsi və tərpənməz fazanın stabilləş-
dirilməsi məqsədilə qazdaşıyıcı axını ilə termiki cəhətdən işlə-
mək, yəni qızdırmaq lazımdır. Qızdırılma temperaturu adətən
kolonkanın işləyəcəyi temperaturdan 10-20
0
C çox müəy-
yənləşdirilir, lakin bu hədd verilən maye faza üçün ən yüksək
temperatur həddindən kiçik olmalıdır. Yadda saxlamaq lazım-
dır ki, kolonka üfürərkən mütləq detektor ayırılmalıdır. Bu,
detektorun çirklənməsinin qarşısını almaq məqsədilə həyata
keçirilir.
Xromatoqrafik analizin aparılmasının vacib momentlə-
rindən biri də kolonkanın temperaturunun düzgün seçilməsidir.
Həddən artıq kiçik temperaturda, kolonkada uzun müddət
qalmaları nəticəsində qazdaşıyıcıda uzunluğu boyunda diffu-
ziyanın baş verməsi səbəbindən maddələr elyurə olunmayacaq
və olduqca geniş piklər verəcəkdir.
Həddən artıq yüksək temperaturda maddələr (aşağı
temperaturda qaynayanlar) ayrılmadan kolonkadan çıxacaq.
130
Ona görə də, daha yaxşı ayrılmanı əldə etmək və onun bütün
təcrübə ərzində nizamlanmasına nail olmaq məqsədilə bəzi
aralıq temperaturu seçmək lazımdır.
Çoxlu miqdarda maye fazadan və yüksək tutub saxlamaq
qabiliyyətli fazadan istifadə etdikdə daha yüksək temperatur
tətbiq edilir. Kolonkanın temperaturunu seçərkən istifadə
olunan maye fazanın maksimal və minimal işçi temperaturuna
da diqqət yetirmək lazımdır. Buraxılabilən maksimal tempe-
ratur həddindən aşdığı halda kolonka korlanaraq sıradan çıxır.
Kolonkanın effektivliyi, köpüklü ölçücünün və saniyə-
ölçənin köməyi ilə daha asan şəkildə ölçülməsi mümkün olan
qazdaşıyıcının xətti sürətinin seçilməsindən də asılıdır. 3 m
uzunluğa və 3 mm daxili diametrə malik kolonkada qazdaşıyı-
cının optimal sürəti, adətən 30 – 50 ml/dəq olur.
Sınaq nümunəsinin kolonkaya daxil edilmə üsulu olduqca
vacibdir, belə ki, o, xromatoqrafik piklərin formasına təsir
göstərir. Kiçikhəcmli və yüksək konsentrasiyalı sınaq nü-
munəsi daxil edildikdə daha ensiz və simmetrik piklər alınır.
Mayeşəkilli sınaq nümunələrini daxil etmək üçün 1 mkl-dək
həcmə malik xüsusi mikroşprislərdən, ya da adi tibbi şpris-
lərdən istifadə edilir.
Mayeşəkilli sınaq nümunəsinin daxiledilmə metodikası
özü kipləşən rezin kipləşdiricinin (xromatoqraf buxarlan-
dırıcısının girişində) şpris iynəsi ilə deşilməsindən və müəyyən
miqdar sınaq nümunəsinin daxil olunmasından ibarətdir. Sınaq
nümunəsi kolonkaya tez daxil edilməlidir.
Bu zaman şpris iki barmaqla tutulur. Bir əllə (adətən, sol
əllə) iynəni rezin kipləşdiriciyə keçirir, digər əllə (sağ əlin baş
barmağı ilə) isə güc verilir ki, iynə kipləşdiricini deşsin, eləcə
də porşenin şprisdən çıxmasının qarşısı alınsın. Bu da xro-
matoqrafdakı artıq təzyiqin təsirindən baş verə bilər. İynə rezin
kipləşdiricidən keçirib, buxarlandırıcıya mümkün olduqca daha
dərin yeridirilir, porşen sıxılır, 1-2 san-dən sonra iynə (porşeni
barmaqla tutaraq) mümkün qədər tez çıxarılır.
131
Sınaq nümunəsinin yüksək buxarlanma sürətini təmin
etmək üçün buxarlanma temperaturunun kifayət qədər yüksək
olmasına çalışmaq lazımdır. Digər tərəfdən buxarlanma tempe-
raturu kifayət qədər aşağı olmalıdır ki, tədqiq olunan maddənin
termiki struktur dəyişkənliyi və ya digər bir dəyişkənlik baş
verməsin. Buxarlandırıcının temperaturunun düzgün seçil-
məsini yoxlamaq üçün onu artırmaq lazımdır.
Bu zaman kolonkanın effektivliyi yüksələrsə və ya pik
daha simmetrik olarsa, bu, o deməkdir ki, buxarlandırıcının
temperaturu kiçik seçilmişdir. Əgər tutub saxlama müddəti,
pikin sahəsi və forması kəskin dəyişərsə, onda buxarlan-
dırıcının temperaturu olduqca yüksəkdir və termiki struktur
dəyişilməsi baş vermişdir.
3.2.8. Ali yağ turşularının təyini
Qaz-maye xromatoqrafiyası (QMX) təbii yağların və
piylərin, habelə müxtəlif qida məhsullarından çıxarılan lipid-
lərin tərkibinin öyrənilməsi üçün daha vacib metodlardan biri-
dir. Qaz-maye xromatoqrafiyası C
1
-dən C
30
-dək və daha yük-
sək doymuş, şaxələnmiş, doymamış ən müxtəlif yağ turşu-
larının, trans-izomerlərin, oksi – və epoksiturşuların standart
tədqiqat metodu kimi tanınmışdır. Belə ki, lipidlər nisbətən
yüksək qaynama temperaturlu`, yüksəkmolekullu birləşmə-
lərdir, ona görə də xromatoqrafik ayırmaq üçün, adətən onlar
metil efirlərinə keçirilir.
Mürəkkəb efirlər uyğun turşulardan daha kiçik qaynama
temperaturu və polyarlığa malikdir ki, bu da bir sıra üstünlüklər
deməkdir. Belə ki, kiçik temperatur və analiz müddəti zamanı
daha yüksək ayırma effektivliyi, indentifikasiya və miqdarca
təyinat zamanı isə daha dəqiq məlumatlar əldə edilir.
Yağ turşularının mürəkkəb metil efirləri qliseridlərin,
fosfolipidlərin, sterinlərin mürəkkəb efirlərinin pereeterləşməsi
Dostları ilə paylaş: |