Microsoft Word Elyazmalar yanmir-jurnal No. 2+. docx
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
ƏLYAZMALAR YANMIR 47
№ 1, 2016
Maraqlıdır ki, filoloji tərcümədə qorunan “türk basqını” ifadəsi həqiqi mənada işlənsə də, po- etik tərcümədə ya məcaz kimi qəbul edilmiş, ya da dövrün tələbinə uyğun olaraq ixtisar edilmişdir. Verilən hissənin son beyti Məmməd Rahimin tərcüməsində belə verilir: Bu çalıb-çapmaqdan xəbər tutan şah Güvənə bilmədi, qoşuna eyvah! (10, 108)
Halbuki tarixi xronikalarda belə bir döyüşün həqiqətən də baş tutduğunun qeydə alındığını, lakin İran hökmdarı Bəhram Gurla deyil, Xosrovun atası Hörmüzün sərkərdəsi Bəhram Çubinlə Çin ordusu arasında olduğunu görə bilərik. Nizami özü də “İskəndərnamə”də yazdığı kimi:
Nöqsana məcburdur hər tarix yazan. (6, 54)
Türk həmləsinin nadir halda uğursuzluqla nəticələnməsinin əks olunduğunu göstərən Bəhram Çubin və Çin ordusu arasındakı həmin döyüş haqqında Əfzələddin Əsgər və Məmmədəli Qıpçağın yuxarıda haqqında danışdığımız “Türk savaş sənəti” kitabında belə məlumat verilir: “Bütöv göytürk tarixində 1-2 döyüşü nəzərə almasaq, ağır silahlanmış süvarilərin qarşısı alınmayıb. ... Bu hücumun qarşısında bir dəfə Bəhram Çubinin sərkərdəlik etdiyi fars ordusu, bir dəfə də Çin ordusu duruş gətirə bildi. ... Bəhram Çubinlə vuruşmada (589) məhz manevr imkanı məhdud olduğu üçün onlar məğlub oldular”. (1,132-133) Bu döyüşün təsvirinə və “türk basqını” ifadəsini taktiki termin kimi istifadəsinə Nizaminin “Yeddi gözəl” əsərinin yuxarıda adı göstərilən bəhsində belə yer verilir:
ƏLYAZMALAR YANMIR 48
№ 1, 2016
Nizaminin türklüyə rəğbəti, türk savaş sənətinə bələdliyi türkün məğlubiyyətini təsvir edərkən də özünü büruzə verir. Belə ki, Bəhram ordusunun əvvəlcə özünü məğlub göstərib, sonra əsas qoşunla gecə xəbərdarlıqsız hücuma keçməsini də eyni terminlə, bu üsulu ilk tətbiq edən xalqın adı ilə “türk basqını” adlandırır. Bu əsərin başqa yerlərində də “türk basqını” ifadəsinin işləndiyini görürük. Şair bu ifadədən bəzən sırf yeri düşdüyü üçün, sadəcə, taktiki termin kimi, bəzən də məcaz kimi istifadə edir. Məsələn, “Bəhramın yeddi iqlim şahlarının qızlarını istəməsi” bəhsində:
Və ya “Birinci iqlim padşahı qızının əfsanəsi”ndə məcaz kimi: Qəribədir, sənin adın Türknazdır, Mənim də adım haman Türktazdır. Dur, türklər kimi yürüş edək. (9, 140) Yaxud, “Yeddinci iqlim padşahı qızının əfsanəsi”ndə: O, yenidən bir dəfə də xacəyə türk basqını etdi. Onu taparaq könlünü aldı. (9, 253)
Son iki nümunədən də göründüyü kimi, Nizami “türk basqını” ifadəsindən məcaz kimi istifadə edərkən əksər hallarda qadının kişi qəlbini ovlamasını təsvir etmək üçün bəhrələnir. Nizaminin türk ordu nizamı, əski türk döyüş ənənəsi haqqında bilgisini ifadə edən element- lərdən biri də “Xəmsə”yə daxil olan əsərlərdə “türk nayı”, “kərənay” kimi tanıtdığı hərbi musiqi alətinin adını çəkməsidir. Bu musiqi alətinin şairin irsində məhz türk təyini ilə işlənməsi artıq onun hansı xalqın hərbi strategiyasının elementi kimi qəbul olunmasından xəbər verir. Nizami “İskəndərnamə” poemasının “İskəndərin Zəngibar şahına xəbər göndərməsi” adlı bəhsində yazır:
Dərindən inlədi türkün nayı tək. (6, 83) Yaxud, həmin əsərin “Daranın İskəndərlə müharibəsi” bəhsində oxuyuruq: Türk nayı qopardı öylə bir şivən, İgidlər coşaraq qopdu yerindən. (6, 141) Arif Mustafayev “Azərbaycanın maddi mədəniyyət tarixi (etnoqrafik materiallar əsasında tipoloji tədqiqat)” adlı monoqrafiyasında nəfəsli musiqi alətlərinin tipoloji xüsusiyyətləri haqqında danışarkən “nay”, “kərənay” aləti barədə də məlumat verir. O, çox gur, uca, zil səsi olan bu musiqi alətinin əmin-amanlıq dövründə, toy-düyündə deyil, daha çox döyüşdə, təhlükədə səsləndiyini göstərir. Alim yazır: “Güclü hava axını nayın lülə boşluğunda gur və uca titrəyişi əmələ gətirərək, Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|