Microsoft Word Elyazmalar yanmir-jurnal No. 2+. docx
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Азизага Наджафов
- Ключевые слова
ƏLYAZMALAR YANMIR 51
№ 1, 2016
Тюркский натиск или тюркская воинская традиция в наследие Низами РЕЗЮМЕ
Низами Гянджеви, как прозаик обладающий всесторонними знаниями и богатой эру- дицией, скорее всего был знаком письменными источниками и материалами народного творчества связанными с тематикой «тюркский натиск», «тюркское нападение»; кроме этого изучал систему тюркской армии, следил за боевой тактикой и с умением пользовался этими знаниями в литературном наследии. Слово «тюрк» в наследии Низами означает не только иносказание, т.е. не только героический и случайный эпитет в контексте рассматриваемой темы, но и так же лексем, связанный сугубо с историей одного этноса который указывает на тюркское начало.
As the educated and literate person, writer was familirised with the written resources and folklore, as well as, learnt turkish army sistem, followed the battle tactics and applied it in his litterary heritage. The word “turk” is used not only as the ephitet unexpected, heroicallyas well as as the lexem meaning Turkishness.
ƏLYAZMALAR YANMIR 52
№ 1, 2016
UOT: 821.512.162; 82-14 Könül Hacıyeva AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru NEMƏTULLAH KİŞVƏRİ LİRİKASININ ƏSAS POETİK ÖZƏLLİKLƏRİ Açar sözlər: şair, Kişvəri, şeir, ədəbiyyat, rübai, qəzəl Ключевые слова: поэт, Кишвери, стихи, литература, четверостишие, газель Key-words: poet, Kishvari, poem, literature, quatram, ghazal
Türkdilli ədəbiyyatın Şərq şeir qəliblərində inkişaf etməsi heç də asan proses olmamışdır. Or- ta əsrlər türkdilli ədəbiyyatına nəzər salsaq üç fərqli türkcədə yaranan poeziyanın bir-birindən təsir- ləndiyini görərik. Filologiya üzrə elmlər doktoru P.Kərimov bu barədə yazır: “Anadilli ədəbiyyatın inkişafına müsbət təsir edən amillərdən biri də Şərqdə – Orta Asiyada cığatay türkcəsində ədəbiy- yatın, Əlişir Nəvai məktəbinin, Qərbdə – Osmanlı dövlətində yerli türkcədə osmanlı ədəbiyyatının tərəqqi etməsi idi (7,354). Məhz bu səbəbdən Ağqoyunlu sarayındakı şeir məclislərinin başında duran Nemətullah Kişvəri yaradıcılığına da cığatay türkcəsinin izləri yol tapmışdır. Kişvəri XV yüzilliyin görkəmli ədəbi simalarından olan, anadilli poeziyamızın inkişafında mühüm rol oynamış və bir çox sənətkarların yaradıcılıq yoluna işıq salmış istedadlı şairlərimizdəndir. Əvvəlki əsrlərdə görkəmli söz ustadlarının bədii irsi ilə vusət tapmış anadilli ədəbiyyat öz ənənələri ilə nə qədər mohkəmlənsə də, Kişvəri şeiri Azərbaycan ədəbiyyatına təzə nəfəs, yeni fərqli ənənələr və xəlqilik gətirdi. H.Araslı şairin Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılan divanı əsasında araşdırma apararaq dilci və ədəbiyyatçı alimlərə yeni tədqiqat üfüqləri acmışdır. Alim “Böyük Azərbaycan şairi Füzuli” kitabında yazır: “...Nəsimidən sonra Azərbaycan dilində belə gözəl, aydın və maraqlı əsərlər yara- dan Kişvəri XV əsr Azərbaycan şeirinin qüvvətli nümayəndələrindən biridir” (2,52-56). Şairin istə- nilən beyti bu fikri təsdiq edir.
Şeir parçasındakı bədii ahəngdarlıq, axıcılıq elə ilk baxışda diqqəti cəlb edir. Misraların özün- də əks etdirdiyi poetik dolğunluq, obrazlı ifadə oxucu ilə sənətkar arasında güclü bir yaxınlaşma, qüvvətli bir cazibənin yaranmasına səbəb olur. Qəzəllərdəki oxunaqlılıq və oynaqlıq oxucunu şairin bədii irsinin dərinliklərinə dalmağa, bu söz xəzinəsinin qiymətli nümunələri ilə daha yaxından tanış olmağa cəlb edir. Şair fikirlərini poetik şəkildə sanki sohbət edərcəsinə təqdim edir. Buna baxma- yaraq, onun beytlərində şeir sənətinin qayda-qanunlarının qətiyyən pozulmadığını, həmin ölçülərə rahatlıqla riayət edildiyini görürük. Şairin həyat və yaradıcılığı barədə məqalə ilə cıxış edən fil. üzrə f.d. F.Ağayev onun əsərlərinin motivlərindən bəhs edərək yazır: “Kişvəri insan gözəlliklərini bütün
ƏLYAZMALAR YANMIR 53
№ 1, 2016
aləmin gözəlliklərindən artıq tutur. Onun şeirinin qəhrəmanı gözəl insandır. Bu gözəl isə şairin nəzərində sədaqətli, mənəvi cəhətdən təmiz, zahiri cəhətdən bütün insanların nöqsansızıdır”(1,73). Məhəbbət lirikası şairin əsərlərində xüsusi yer tutaraq özünün mükəmməl səviyyəsinə catmışdır. Təmiz eşqin, saf məhəbbətin dolğun şəkildə əks olunduğu Kişvəri qəzəlləri motiv və obrazlarına görə Nəsimi şeirinə yaxın olsa da ifadə tərzinin sadəliyi,xalqa yaxınlığı ilə seçilir.
Şair sanki eşqin tərifini verir. Tanrının insan oğluna layiq görüb bəxş etdiyi bu ali və ülvi hissin qədrini bilməyin vacib olduğunu vurğulayır. Kişvəri irsinin dərinliklərinə baş vurduqca burada gözəllik, saflıq aşiqi olan müdrik Yunus İmrənin də təsirini sezmək mümkündür. O, bir çox şeirlərində insanı mümkün olan hər cür tərifli ifadələrlə, təşbih və istiarələrlə vəsf edir,“öz qəhrəma- nını həyatın, bəşər düşüncəsinin ən müqəddəs dini obrazlarından da üstün tutur”(1,73).
Şair bir rəssam incəliyi ilə hərtərəfli gözəl olan bir insanın portretini yaradır. Bu surəti mənəvi və zahiri məziyyətlərin təsvirinin əks olunduğu bədii lövhələrlə bəzəyən sənətkar poetik vasitələri son dərəcə səxavətlə, həm də yerli-yerində işlədir.
Özündə müqəddəslik ifadə edən məfhumlardan istifadə edən, dini dəyərlər daşıyan varlıqların adını çəkən şair təsvir etdiyi obyekti bütün bunlara layiq bildiyini dönə-dönə etiraf edir. Beytlərdəki daxili qafiyənin isə şeirə necə bir musiqili ifadə, şirinlik, təbii oynaqlıq gətirdiyi göz qabağındadır. Kişvərinin ərəb və fars dillərindən kecən tərkiblərdən bacardıqca az istifadə etməyə çalışması qə- ləmə aldığı hər şeirində, söylədiyi hər beytdə özünü qabarıq şəkildə göstərərək onu bir çox müasirlərindən köklü surətdə fərqləndirir.
Aşiq öldürməgin cani bilürsən. İki mehman bir evdə çün sığışmaz, Mənim canım gedər, çün sən gəlürsən (5,328).
Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|