Microsoft Word epos nesr problemler
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər
- Muxtar Kazımoğlu __________________________________
_______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 131 Mədinə şövqlə nəğmə oxuyanda, həvəslə müəyyən bir iş görməyə başlayanda isə Sadıq başa düşür ki, bibisinin şad-xürrəm vaxtıdır: «...bütün günü qaşqabaqlı dolanan bibim, nədənsə, bizim qapını açıb həyətdəki ağ gülləri görən kimi oxumağa başlayırdı. Oxuya-oxuya bibim lumuya qulluq eləyirdi, yağışın, yaxud küləyin divarlardan tökdüyü xırda-xırda daşları götürüb yerinə qoyurdu, həyətə su səpirdi...» (2, 26). Sadıq, haqqında söhbət açdığı adamların hiss- həyəcanlarını təkcə onların zahiri görkəmlərində və hərəkətlərində izləmir, həm də həmin adamların müxtəlif məqamlarda dediyi sözləri həssaslıqla dilə gətirir və dialoqlar, məktublar, nəğmələr Mədinələri oxucuya tanıtmaqda xüsusi rol oynayır. Lakin bütün bu ifadə formalarından yararlanan Sadıqda Mə- dinələrin qəlbindəki ən gizli nöqtələri işıqlandırmaq im- kanı vardırmı? Əlbəttə, yox. Sadıq Mədinələrin yalnız zahiri görkəmdə, davranışlarda, dialoq, məktub və nəğmələrdə aşkar olan duyğularından bəhs edə bilir. Qaşqabaqlı göründüyü saatlarda, dinməz-danışmaz oturduğu məqamlarda Mədinənin məhz hansı hisslər keçirdiyini bilmək və dilə gətirmək Sadıq üçün imkan xaricindədir. Cəbhəyə yola düşdüyü gün Nəcəfin dediyi sözlər müqabilində Mədinə sükut edirsə, bu sükutun arxasında nələr gizləndiyi Nəcəfə tam aydın olmadığı kimi, təhkiyəçi Sadığa da tam aydın deyil. Əlbəttə, müəllif Mədinənin sükut arxasında gizlənən düşüncələrinin geniş şəkildə ifadəsini qarşıya məqsəd qoymayıb. Əgər belə olsaydı, onda əsər birinci şəxsin Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 132 dilindən danışılmazdı, yaxud heç olmazsa, bir neçə qəhrəmanın dilindən danışılardı. Nəsrin təcrübəsində hadisələrin bir yox, bir neçə qəhrəmanın dilindən nağıl olunması forması da var. Müasir Azərbaycan nasirlərindən İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığında bu forma diqqəti xüsusilə cəlb edir. Yazıçının romanlardan biri – «Sarıköynəklə Valehin nağılı», əsasən, Valehin dilindən söylənsə də, müəllif yeri gəldikcə sözü Sarıköynəyə və Muradzadəyə verir. Müəllif romanın sərlövhəsinə çıxardığı «nağıl» sözü altında başa düşülən bədii əksetdirmə prinsipinə mümkün qədər sadiq qalmağa çalışır. Ədəbiyyat- şünas K.Talıbzadənin qeyd etdiyi kimi, bu romanda «nağılvarilik, hər şeydən əvvəl, surətlərin tipində, təqdimində, səciyyəsində, hadisələrin mahiyyətində özünü göstərir. Məsələn, müsbət surətlər ancaq müsbət kimi, mənfilər isə ancaq mənfi kimi təsvir olunublar. Realizmin epik üslubunda yazılmış əsərlərdə təsadüf etdiyimiz surətlərin daxilindəki müs- bətlə mənfinin mübarizəsi bunlarda yoxdur» (16). Na- ğıl poetikası üçün xarakterik olan süjetin dinamikliyi, söylənən bir əhvalatla digər əhvalat arasında bədii zaman məsafəsinin qısalığı, bədii zamanın əsasən «bir istiqamətdə ardıcıl hərəkəti və geriyə qayıtmaması» (17, 226). «Sarıköynəklə Valehin nağılı» romanında da müəyyən dərəcədə müşahidə olunur. Əsərin bir yerində Güllübəyim xalanın sel- sudan uçulub-dağılmış evinin yenidən tikilməsindən danışan Valeh deyir: «Qərəz, Güllübəyim xalanın evi _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 133 ildırım sürətilə uçulub dağıldığı kimi, ildırım sürətilə də tikilib qurtardı». Bu cümlədəki «ildırım sürətilə» ifadəsi evin tez bir zamanda tikilib qurtarmasını bildirməklə bərabər, həm də təhkiyədə bir əhvalatdan digərinə keçidin sürətindən, təhkiyəçi dilinin «yüyrəkliyindən» nişan verir. Evin tikildiyi vaxt (ən azı bir ay) ərzində baş verən əhvalatlar xatırlanandan sonra növbəti «qəribə bir hadisə»nin – Güllübəyim xalanın qəriblikdə ilişib qalan oğlu Cavanşirin qayıtmasının təsviri başlayır. Əsərdə statik-psixoloji səhnələrə çox yer verilməsə də, hadisələrin ayrı-ayrı obrazlar dilindən söylənilməsi heç də yalnız süjet xəttini ardıcıl izləmək funksiyası ilə məhdudlaşmır. İstər Valeh, istərsə də Sarıköynəyin hekayətləri həm də lirik-epik özünüifadə forması kimi ortaya çıxır. Valehin hekayətləri arasında «aldı Sarıköynək» deyə sözün Sarıköynəyə verilməsinə səbəb bir də məhz odur ki, Valehdə Sarıköynəyin fikirlərini axıracan oxumaq və ifadə etmək imkanı yoxdur. Əsərin bir neçə yerində Valeh Sarıköynəyi dərin məhəbbətlə sevdiyini, onu yaxından başa düşdüyünü etiraf edir. Lakin bu başa düşməklik, təbii ki, ona «hər şeydən agah olan», bütün obrazların qəlbinə eyni dərəcədə nüfuz edə bilən təhkiyəçi-müəl- lif sərbəstliyi vermir. Odur ki, Sarıköynəyin daxili aləminin lazımi səviyyədə açılması üçün sözü onun özünə vermək ehtiyacı yaranır. Müftəxor Məcidovlara qarşı fəal mübarizə aparmaqda Valehlə əlbir olan Sarıköynəyi yaxından başa düşmək üçün onun (Sarıköynəyin) öz etirafını dinləmək əlverişli bədii Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 134 vasitəyə çevrilir: «Elə bil bir səs mənə hey deyirdi: «Gərək siz bu namərdlərə qalib gələsiniz!» Elə bil dünyanın bütün gücü, qüvvəti birdən-birə bizə verilmişdi. İndi hər yerdə Valehin igidliyindən danışırdılar. Mən isə o dəqiqələrdə bu igidliyi tək gözümlə görmürdüm, bütün varlığımla hiss edirdim. Bu igid mənim nişanlım, mənim iki gözüm idi...» (18, 159). Sarıköynəyin, eləcə də Muradzadənin etirafları fəal həyat mövqeyi ilə seçilən, mənfiliklərə qarşı ardıcıl mübarizədən çəkinməyən Valehin etirafları ilə birləşir və vahid bədii-estetik istiqamətə doğru yönəldilir. Oxucu bəzi digər surətlər barədə təsəvvürü də həmin etiraflardan alır. «Adamlar və ağaclar» romanından fərqli olaraq, «Sarıköynəklə Valehin nağılı» romanında hadisələrin bir yox, bir neçə obrazın dilindən danışılması heç də təhkiyəyə çoxplanlılıq xarakteri vermir (müəllif romanı çoxplanlı təhkiyə əsasında qurmağı qarşıya məqsəd qoymur). Çoxplanlı təhkiyənin meydana çıxması üçün müəllif nitqinin iştirakı ilkin şərtlərdəndir. «Çoxplanlı təhkiyədə obyektiv və subyektiv başlanğıcların qovuşması sayəsində daha geniş və dərin, həm də ikili təsvir üçün şərait yaranır, yəni bunlardan biri müəllifin, digəri isə qəhrəmanların və surətlərin (baş qəhrəman yerində çıxış etməyən personajların – M. K.) mövqeyini ifadə edir» (16). «Güllü paltar mövsümü», «Macal», «Qanköçürmə stansiyası» kimi daxili monoloqlu povestlərimizdə müəllif nitqinin iştirakı, obyektiv və subyektiv Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|