Microsoft Word Esas-kitab+S+v+. doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
215 «Dağ döşü» adlanan ikinci hissədə Dirsə xanın oğ- lunun igidlik göstərməsi və ad almasından bəhs olunur. O, elin hüzurunda dəhşətindən hamının qorxduğu buğa ilə döyüşərək ona qalib gəlir. Dədə Qorqud ona Buğac adını verir: Ertəsi gün Dədə Qorqud Cəm elədi Oğuzu, Mizrab vurdu, Dilləndirdi qopuzu: - Buğac deyin Bu igidin adına, Dara düşsə, Tanrım yetsin dadına (105, 14). Poemanın «Ovda» adlanan hissəsində göstərilir ki, Dirsə xanın yanında qırx igid var idi. Şair onları «qırxlar» adlandırır. Qırxlar xanın çörəyini yeməklə bərabər, onun taxtına göz dikmişdilər. Buğacın tez bir zamanda böyümə- si, igidə çevrilməsi, xanın layiqli varisi olması onları na- rahat edirdi. Onlar Buğaca böhtan atıb, xanı öz oğlunu ox- lamağa vadar edirlər. Bu işi edən xan ağır psixoloji vəziy- yətə düşür: Dirsə xanın Dərdi böyük, dağdan ağır. Elə bil ki, Üzərinə oxlar yağır. Qamçılayır Köpüklənən Boz atını. Eşidən yox İçindəki fəryadını (105, 21). 216 Əsərin «Qalx, gedək!» adlanan hissəsində Dirsə xan aldadıldığını başa düşür. Xain qırxlar Buğacı aradan götür- dükdən sonra Dirsə xanı əsir tutub, başıaçıq, ayaqyalın qonşu dövlətin zindanına aparırlar. Həqiqəti başa düşən Dirsə xan ağır peşimançılıq keçirir: Gecikdin, küs özündən: Taxta çıxdı xəyanət. Görəcək günlərin var, Qalmadı daha taqət (105, 22). T.Elçin uşaqlar üçün nəzərdə tutduğu əsərdə xəyanət motivini xüsusi mənalandırır. Gənc nəslə Dədə Qorqudun dili ilə səbirli olmaq, deyilmiş hər sözə inanmamaq, yüz ölçüb-bir biçmək, həqiqəti yalandan seçmək, bir sözlə, mənəvi dəyərlər, ağıllı davranışlar haqqında belə bir nəsi- hət verir: Kim deyir ki, ozan sözü Doğru çıxmaz, yalan olar? Təbib gəlsə, dərman deyər, Əzrayıl can alar olar. Dəryalar keç üzə-üzə; Bıçaq batsın yaman gözə. Aldanma gəl hər xoş sözə İlan, əqrəb çalan olar. Bil qədrini sədaqətin, Aç gözünü həqiqətin, Əlini kəs xəyanətin, Uzansa, el talan olar. Dədə Qorqud haqqı deyər, Haqqı görən haqqı öyər, 217 Kim itirsə, haqqı əyər, Özü darda qalan olar (105, 23). Buğacın anası Zibeydə qızlarla oğlunun axtarışına çıxır: onun ölümünə inanmır. Ananın inamı düz çıxır: o, öz oğlunu yaralı halda tapır. Dağ çiçəyini südünə qatır, məlhəm qayırıb oğlunun yarasına qoyur. Şair ana südünü tərənnüm etməklə uşaqlarda anaya, ana südünün müqəd- dəsliyinə, möcüzə və şəfasına inam təlqin edir. Əslində, T.Elçinin ana südü haqqında böyük bir ilham və vəcdlə yazdığı misralar, sözün həqiqi mənasında, əsl sənət inci- sidir: Ana südü! Səndən təmiz Nə var dünyada?! Səndən şirin, səndən əziz! Heç gəlmir yada! İliyimiz, sümüyümüz, Qanımız səndən. Hər ölümə can verməyən Canımız səndən. Müqəddəssən Günəş qədər, Ey ana südü! Səndən - ana məhəbbəti, Ana öyüdü... (105, 31). Əsərin «Dayanma, tələs oğlum!» hissəsində Buğac atasının aldadıldığını, ona və atasına qırxlar tərəfindən tələ qurulduğunu başa düşür. Ana südü ona şəfa verdiyi kimi, ana sözü də ona həqiqəti başa salır. Ağıllı ananın müha- kimələri həqiqəti ortaya qoyur: 218 Sual verib, cavab gəzir, Soruşur ana. Dözə bilmir, inanmır öz Cavablarına. Qarışıbdır bir-birinə Xəyanət, qəzəb... Nə deyiblər Dirsə xana? Nə imiş səbəb? (105, 31-32). Ağıllı qadın başa düşür ki, işin içində nə isə bir xəya- nət var. O, hadisələrin necə baş verdiyini bilməsə də, fəh- mi, fitrəti ona xəyanətdən soraq verir: Tez gedək! Atandan Nigaranam mən. Açılmır ürəyim, Bağrı qanam mən. Tez gedək! Nəsə var Onun başında... (105, 32). Ana oğlunu atasını xilas edib, xəyanətkarları cəza- landırmağa çağırır. Buğac xəyanətkarlarla döyüşə girib, atasını xilas edir. Poemanın əsas süjeti ata ilə oğulun qo- vuşmasının, Oğuz elinin birlik və bütövlüyünün təntənəsi ilə bitir. Baş vermiş bütün bu hadisələrin ibrətamiz nəticə- lərini T.Elçin əsərin sonundakı «Karvan yolu» adlı hissədə Dədə Qorqudun dili ilə bəyan edir: Ucalardan uca tutun Bu öyüdü: İgidlərə halal olsun Ana südü. 219 Yaxşı bilin özünüzün, Sözünüzün qiymətini. Özünüzdən uca tutun El-obanın qeyrətini (105, 37). Dədə Qorqudun dilindən söylənilən bu nəsihətlər əsərin əsas ideya yükünü, ideya-məzmun mahiyyətini ifadə edir. Şair əsərdə «Kitabi-Dədə Qorqud» eposunun maraqlı məzmuna malik birinci boyunu uşaqların dili və düşüncəsinə uyğunlaşdırmaqla qalmır, onlarda vətənpər- vərlik, humanizm kimi ali mənəvi keyfiyyətlər tərbiyə edir. Poemada Dədə Qorqudun dilindən söylənilən nəsi- hətlər, nəğmələr və s. məhz bu məqsədə qulluq edir. Adə- tən, uşaqlar üçün yazılmış əsərlərdə ibrətamiz kəlamlar- dan, nəsihətlərdən, atalar sözləri və məsəllərdən istifadə olunur. T.Elçin bu ənənəyə sadiq qalaraq əsərin əsas ideya yükü daşıyan fikirləri Dədə Qorqudun dilindən verir. Fik- rimizcə, sadə, yapışıqlı, uşaqların düşüncə dünyasına uy- ğun yazılmış əsərdə müəllif öz məqsədinə nail olmuş, «Dədə Qorqud» motivlərindən istifadə yolu ilə çox dəyər- li, uşaq ədəbiyyatının tarixində daimi qalacaq bir poema yaratmağa nail olmuşdur. «Dədə Qorqud» motivləri əsasında yazılmış poema- lardan biri də şair-tərcüməçi, filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Rəşid Təhməzoğlunun hər çapı ilə diqqəti cəlb edən «Dədə Qorqut» adlı epos-poemasıdır (bax: 331; 332). Əsərin 1999-cu ildəki ilk çapının redaktoru və ön sözün müəllifi İ.Öməroğlu (Vəliyev) R.Təhməzoğlunun «Dədəm Qorqut» poemasını bütövlükdə «mənəvi qaynağın poetik biçimi» kimi səciyyələndirərək (273, 3-5) yazır: «İlhamla yazılmış bu əsər tarixə müasir baxışın təzahürü kimi mey- dana çıxıb. Epos-poema, əslində, nəsillərin dialoqu, nəvə ilə baba, bu günümüzlə ulu keçmişimiz arasında poetik mü- kalimədir. Nəvənin babaya müraciəti nədən doğub, epos- 220 dakı boylar məgər şair üçün yetərli deyildimi? Hadisələr, tarixin və zamanın müəyyən məqamlarında ortaya çıxan milli-etnik nöqsanlar, bəşəri cinayətlər müasir dövr ilə nə dərəcədə səciyyəvidir? Epos-poemanı oxuduqca müəllifin narahatlığının səbəbləri aşkar olunur» (273, 4). İ.Öməroğlunun mühaşidələrinə görə, şair eposun mə- lum boylarını sadəcə nəzmə çəkmək yolunu tutmamış, əsərdə özünün müasir dövrün bədii-estetik, milli-mənəvi normaları ilə səsləşən sənətkar konsepsiyasını da reallaşdı- ra bilmişdir: «Əsər eposun məlum boylarının süjeti əsasın- da formalaşsa da, şairin çağdaş lirik «mən»i, onun bu gü- nün ucalığından keçmişə baxışı, bu baxışdakı öygü, öyün- mə və qınamalar olduqca təsirlidir» (273, 4). Poemada özü bədii sözün (poetik deyimin) zirvəsi olan «Kitabi-Dədə Qorqud» boylarının şair tərəfindən ye- nidən necə bədiiləşdirmə üsuluna, obrazlaşdırma texnika- sına, bədiiləşdirmənin mexanizmlərinə gəlincə, «epos-poe- mada etnoqrafik məqamlar ayrıca səliqə ilə işlənmişdir. Bu baxımdan, ov səhnələri, döyüşlər, toy şənlikləri, məişət mərasimlərinin poetik təsviri diqqəti cəlb edir. Müəllif Dədəm Qorqut adı ilə bağlı əhvalat və hadisələrə müasirlik gözü ilə nəzər salır, obrazlar, dastan qəhrəmanları yenidən «dindirilir», çağdaş insanla üz-üzə gətirilir, qınamalar, qıs- lamalar şəxsiyyətin tarixdəki hərəkətini saf-çürük etmək üçün vasitəyə çevrilir. Etnoqrafik səciyyəli əsərdə tarixdən və dastandan alınan ibrət, əxlaqi təəssüratlar vətəndaşın milli tərbiyəsi üçün önəmlik qazanır. Şair tarixi dastana yalnız araşdırıcı gözü ilə baxmır. Həm də sözə, ifadəyə tarixi-dilçilik mövqeyindən yanaşır. Sözü ələkdən keçirir, onu yeni biçimdə oxucuya çatdırır» (273, 4-5). Poemanı geniş təhlil etmək burada imkansız olsa da, səciyyəvi məqamlara diqqət yetirək. İlk diqqəti cəlb edən odur ki, R.Təhməzoğlu əsərdə «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanlarının öz bədii deyim tərzini saxlamağa çalışmışdır. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|