Microsoft Word Esas-kitab+S+v+. doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
325 poemalar xüsusi yer tutur. Tematik təsnifat onları iki qrup- da götürməyə imkan vermişdir: Birincisi, eposla qismən (müəyyən elementlərlə) bağlı olan poemalar. İkincisi, «Dədə Qorqud» motivləri üstündə yazılmış poemalar. Bi- lavasitə «Dədə Qorqud» mövzusunda yazılmış poemalar, əsasən, N.Xəzri, B.Səhənd, A.Abdullazadə, Z.Yaqub, N.Kəsəmənli, T.Elçin, R.Təhməzoğlu və s. kimi sənət- karların yaradıcılığını əhatə edir. «Kitabi-Dədə Qorqud» eposu, şair N.Xəzrinin yara- dıcılığında mərkəzi yerlərdən birini tutur. O, müxtəlif za- manlarda eposa müraciət edərək çox maraqlı əsərlər yarat- mışdır. N.Xəzri yaradıcılığı üçün «Dədə Qorqud» motiv- lərinin bədii növlərin monumental janrlarında işlənməsi səciyyəvidir: şair-dramaturq bu mövzuda «Əfsanəli yuxu- lar» adlı poema və iki dram əsəri («Torpağa sancılan qı- lınc» və «Burla Xatun» pyesləri) yazmışdır. Sənətkarın «Əfsanəli yuxular» poeması çox maraqlı quruluşa malik- dir. İki hissəli əsərin hər bir hissəsi üç yuxudan ibarətdir. N.Xəzri əsərdə yuxu elementindən bədii vasitə kimi istifa- də edərək onunla minillərin arxasında qalmış oğuz dünya- sına daxil olur. Yuxular şairi müqəddəs inamlar və inanc- lar dünyasına - sənətkarın şəxsiyyət və yaradıcılığında özünü qabarıq xətt, aparıcı keyfiyyət kimi büruzə verən «inamlı insan» obrazının mənbəyinə doğru pərvazlandırır. N.Xəzri poemaya milli düşüncənin qədim obrazları ilə nöqtə qoymaqla öz vətənlərini doğma anaları bilən, onu ana qədər dərindən sevən oğuzların «Vətən - Ana» sevgi- sinin dünya durduqca çinar kimi həmişəyaşıl, bahar kimi işıqlı, həyat kimi əbədi olacağını təsdiq etmişdir. Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında «Dədə Qorqud» motivləri əsasında yazılmış poemalar içərisində Cənubi Azərbaycan şairi Bulud Səhəndin yaradıcılığının xüsusi yeri vardır. Səhəndin «Dədə Qorqud» mövzusunda yazdığı ikicildlik «Sazımın sözü» poemalar silsiləsi ustad 326 M.Şəhriyarın «Heydərbabaya salam» əsərindən sonra Cə- nubi Azərbaycanda ikinci möhtəşəm ədəbi hadisə sayılır. Səhənd «Sazımın sözü»ndə dastanın altı boyunu nəzmə çəkmişdir. Şair bu əsərlərlə xalqımızın milli-mənəvi də- yərlərinə bağlılığını ortaya qoymuşdur. Ömrünü xalqının milli azadlıq mübarizəsinə həsr etmiş Səhəndin, ümumiy- yətlə, bu əsərləri yazmaqda ən ali məqsədi xalqının damar- larında qanla axan milli yaddaşı, qəhrəmanlıq ruhunu oyatmaq olmuşdur. «Sazımın sözü» kitabındakı bütün poemalarda zülm və zalımlara qarşı mübarizə ideyası du- rur. Bu xətt altı poemanı öz ətrafında açıq şəkildə birləşdi- rən xəttdir. Həmin xətt birləşdirici poetik motiv olmaqla qalmayıb, bu poemaların hər birini milli azadlıq uğrunda mübarizə manifestinə çevirmişdir. Tdqşiqatda şair-alim A.Abdullazadənin bir neçə dəfə Azərbaycan, o cümlədən rus dilində çap olunmuş «Ulu Qorqud» adlı poeması sənətkarın «dünənin» bünövrəsi üzərində durub «bugünə» yazdığı «məktub» - poema kimi səciyyələndiirlmişdir. A.Abdullazadə əsərdə bugünlə dü- nən - müasirliklə tarix arasında «Dədə Qorqud» adlanan bir məclis - «körpü» qurmuşdur. «Dədə Qorqud» həqiqət- lərini Azərbaycan xalqının «həqiqət tarixi» - «mənəvi ger- çəklər tarixi» kimi tərənnüm edən şair dünyanın ulu dəyər- lərinin tarix boyunca dəyişməz qaldığını göstərmişdir. Əsərdə müəllifin «mərdlik» haqqında düşüncələri dərin fəlsəfi məzmuna malikdir. Sənətkarın poemada uca dəyər- lər səviyyəsində öydüyü varlıqlardan biri anadır. A.Abdul- lazadə ananı bir insan, uca, ülvi varlıq olmaqla yanaşı, həm də müqəddəs milli dəyər kimi tərənnüm etmişdir. «Dədə Qorqud» motivləri ilə bağlı «Saz» dastan- poesmasını yazmış şair Zəlimxan Yaqubun yaradıcılığı, əslində, bütün ruhu ilə Dədə Qorqud dünyasına bağlıdır. Sənətkar əsərdə Dədə Qorqudu qılıncın belə kəsə bilmə- diyi ağıla-huşa malik hikmət sahibi, el-obanın üstünə dərd 327 qoşun çəkəndə qəm səfini öz qopuzunun sehri ilə pozan ulu ozan, gözlərindən körpələrin bəbəyinə od verən, qopu- zu ilə ana vətən torpağına dad verən, igidlərə hünərindən ad verən, sözlərin mənasını yozan ulu müdrik kimi tərən- nüm etmişdir. Müəllif sazı tərənnüm edərkən Dədə Qor- qud adına arxalanmışdır. Saz haqqında böyük bir dastan- poema yaradan şair bəyan etmişdir ki, Qorquddan sonra min il keçsə də, o, yenə də yaşadı. Çünki Dədə Qorqud şairin taleyinə bir yaraşıq olmaqla yanaşı, milli tariximizin vüqarıdır. Sənətkar əsərdə oxucuları Dədə Qorqudun vəsiyyətinə əməl edib, ən böyük milli sərvətlərimizdən biri olan sazı qorumağa çağırır. Bu işin müqəddəsliyini Dədə Qorqudun varlığına bağlayır. Çünki Dədə Qorqud adı hər bir azərbaycanlı üçün müqəddəsdir. Sənətkar sazı Dədə Qorqudun yadigarı kimi tərənnüm etməklə onun müasir varlığımızdakı yerinin əbədi olduğunu təsdiq edir. «Dədə Qorqud» eposu motivləri əsasında yazılmış poemalar içərisində N.Kəsəmənlinin «Dəli Domrul» poe- ması özünəməxsusluğu ilə diqqəti çəkir. Ümumiyyətlə, N.Kəsəmənli ədəbiyyatımızda sevgi şairi kimi tanınırdı. O, «Dəli Domrul» poemasında da öz üslubuna sadiq qal- mış və «Dədə Qorqud motivləri üstündə bir sevgi dastanı yaratmışdır. «Dəli Domrul» poemasında mənzum dram janrının kompozisiya elementlərindən istifadə olunmuş- dur. Şair poemada dastanın «Dəli Domrul» süjetini boyda olduğu kimi axıradək bədiiləşdirməyə ehtiyac görməmiş- dir. Dastanda qadının sevgisi, ərinə olan vəfası Tanrının xoşuna gəlir və o, Dəli Domrulla qadınına 140 il ömür bəxş edir. Lakin N.Kəsəmənli süjetin bu hissələrini poema-pyesə gətirməmişdir. Bunun səbəbi əsərin şair tərə- findən düşünülmüş əsas ideyasının Əzrayılla Qadınının dialoqunda tam şəkildə ifadə olunmasıdır. Əslində, şair sevginin Tanrının yaratdığı varlıq aləminin ən uca və ən ülvi dəyəri olduğunu tərənnüm etmişdir. 328 Şair T.Elçinin «Oğul, Buğac» poeması kiçik yaşlı uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Yeddi başlıq-hissədən ibarət olan poema ulu ozan dədə Qorqudun tərənnümü ilə başlanır. Sənətkar əsərdə Dədə Qorqudu tarixlərdən xəbər verən ozan, oğuzlara ad qoyan, oğuz elində küsülüləri barışdırıb bütöv cəmiyyətdə sosial harmoniya yaradan ağ- saqqal, elin sevimlisi, güvənc yeri kimi tərənnüm etmişdir. Şair üçün Dədə Qorqud eyni zamanda bədii sözün hamisi, ilham mənbəyi, bütün şairlərin, o cümlədən T.Elçinin mə- nəvi əcdadıdır. Dədə Qorqudun mənəvi irsi indi onun sənətkar nəvələrinin sözündə, şeirində yaşayır. Poema baş- dan-başa «Kitabi-Dədə Qorqud»un birinci boyu - «Dirsə xan oğlu Buğac boyu» əsasında yazılmışdır. Poemada ana oğlunu atasını xilas edib, xəyanətkarları cəzalandırmağa çağırır. Buğac xəyanətkarlarla döyüşə girib, atasını xilas edir. Poemanın əsas süjeti ata ilə oğulun qovuşmasının, Oğuz elinin birlik və bütövlüyünün təntənəsi ilə bitir. Də- də Qorqudun dilindən söylənilən nəsihətlər əsərin əsas ideya yükünü, ideya-məzmun mahiyyətini ifadə edir. R.Təhməzoğlunun «Dədəm Qorqut» adlı epos- poemasında müəllif «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanlarının öz bədii deyim tərzini saxlamağa çalışmışdır. Dastanın poetik deyim tərzi ilə R.Təhməzoğlunun deyim tərzi biri- biri ilə qovuşub; bədii düşüncənin zaman adlı sərhədləri dəf olunub, poeziya həmişəyaşarılığını və əbədiyyətini təs- diq edib. «Dədəm Qorqut» poemasının səciyyəvi keyfiy- yətlərindən biri də aydın cizgilərlə seçilən və əsəri başdan- ayağa bir bütöv kimi təşkil edən lirizmdir. Əsərdə şair tərəfindən əsərin əvvəlindən axırınacan gerçəkləşdirilmiş bir xətt də var: milli dil problemi. Dədə Qorqudun dilindən «Söz duyumdur, düz toxunsa» kimi ulu həqiqəti səsləndi- rən R.Təhməzoğlu əsərdə dil ilə bağlı çox dərin problem- lərə toxunmuş, onların bədii cəhətdən qoyuluşuna nail olmuşdur. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|