Microsoft Word Esas-kitab+S+v+. doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
313 dastanının «Bamsı Beyrək» boyuna istinadən yazıb tama- şaya qoyduğu «Oğul» tamaşası da bir sıra yaxşı cəhətləri ilə seçildi... Burada oğul igidliyi, dəyanəti ilə yanaşı, ana müqəddəsliyi, ana ürəyi, ana məhəbbəti öz əksini tapmış- dır. Ailənin kişi ilə tamhüquqlu üzvü olan ana yalnız tərbi- yəçi deyil, həm də xilaskardır. Ana adı əsərdə çox qürurla səslənir. Ailə şərəfi, saf məhəbbət uğrunda mübarizə apa- ran ana həm də cəfakeşdir, sədaqət rəmzidir, dözümlüdür» (195). Sənətşünas İ.Rəhimliyə görə, «Yuğ» teatr studiyası- nın «Dədəm Qorqudun kitabı»ndan «Baybörənin oğlu Bamsı Beyrək boyu» üzərində «Oğul» adlı yuğlaması ilk və bəlkə də, buna görə də duyğulu və ehtiraslı sözdür...» (284). Rejissor V.İbrahimoğlu sözü gedən boyu səhnələşdi- rərkən bir sıra priyomlardan istifadə etmişdir. Aktyorlar qədim türk dilində danışırlar, eposun məntiqinə söykənir- lər. Rejissor bunu belə əsaslandırır: «Çağdaş dünyaduyu- mumuzu, düşüncəmizi nəzərə almışıq. Bu gün azərbaycan- lı adlanan insanın - sənin, mənim, qohum-tanışlarımızın şüurunda, mənəviyyatında, ruh aləmində materializm, əski inanclar və islam dininin məzmunlu dəyərləri, nemətləri elə qatışıb, bitişib ki, onları bir-birindən ayırmaq, əslində, mümkün deyildir» (284). Başqa sözlə, V.İbrahimoğlu tamaşada cəmi bir boya əsaslansa da, bu boy vasitəsi ilə Azərbaycan mənəviyyat tarixinin bütün ruhunu təcəssüm etdirməyə çalışıb. Boyu konkret bir dövrün, konkret bir zamanın epik faktı kimi yox, bətnində, ruhunda özündən əvvəlki və özündən son- rakı zamanı təcəssüm etdirən milli mədəniyyət hadisəsi kimi təqdim etmişdir. Əsərə baxan tamaşaçı oğuz tarixinin bu səhifəsində təkcə dünəni yox, bugünü və dünənlə bu gün arasındakı bütün tarix yolunu görə bilir. Bəs bu, ta- maşaçıya nə verir? 314 İ.Rəhimli yazır ki, tamaşada «dəfələrlə səslənən bu sözlər («Qutlu olsan dövlətiniz» - Y.İ.) əski tariximizin də- rinliyindən, ən son həddən-səddən, ulu və qəhrəman əc- dadlarımızdan bizə xeyir-dua kimi səslənir, qayğılı xəbər- darlıq kimi anlaşılır. Bir anlığa sehrli-ovsunlu uyğudan oyanırsan, ulu Dədəmizin milli, etnik birliyi uğrunda çaba- lamalarının çağdaş mənalarını görürsən. Bir anda anlayıb- duyursan ki, uğursuz nə insan yaşaya bilər, nə toplu, nə də dövlət» (284). V.İbrahimoğlu eposun «Dəli Domrul» boyunun mo- tivlərindən artıq «Mən Dədə Qorqud» tamaşasında istifadə etsə də, eyni boya bir müddətdən sonra tamamilə fərqli bir uslubda yenidən müraciət etmişdir. Rejissor burada əski mətni tam yeni yozumda gerçəkləşdirmişdir. Prof. R.Bə- dəlov yozumlar arasındakı fərq haqqında yazır: «Vaqif İb- rahimoğlu on il bundan qabaq (1982-ci ildə - Y.İ.) Tədris Teatrında özünün ən önəmli tamaşalarından olan «Mən - Dədə Qorqud»da Dəli Domrula müraciət etmişdi. O tamaşada Dəli Domrul üsyankar, ittihamçı idi, hətta Dədə Qorqudun təmsil etdiyi əski şaman ruhuna qarşı qiyamlı idi və onların qarğışı artıq Domrulu tutmurdu. Yeni Allaha pərəstiş əski ovsunların tilsimini qırmışdı, yeni Allaha diz çökürdü, pənah diləyirdi, Domrul və Allah-təalaya məhz bu hərəkət «xoş gəlirdi». O tamaşanın mayası rejissorun fikir, nəzəriyyə axtarışları idi və məhz Domrul bu fikirlə- rin özəyi idi. On ildən sonra (1992-ci ildə) indi rəhbər ol- duğu «Yuğ» teatrında Vaqif yenidən Dəli Domrula müra- ciət etdi, monotamaşa qurdu, onu aktrisa Mehriban Zəkiyə tapşırdı, tamaşanın adınısa «Xatun» qoydu. Amma bu dəfəki Dəli Domrul tam başqa cür alındı... Əslində, Vaqif- lə Mehribanın «Xatun»unda dərin, gizli mənalar axtarmaq lazım deyil. Daha dəqiq desək, bu tamaşada nəzəriyyədən əsər-əlamət qalmayıb, keçmiş «Mən - Dədə Qorqud» tamaşasının fikir aşkarlığı, fikir təməli əriyib» (69). 315 «Yuğ» teatrının «Dəli Domrul» boyu əsasında hazır- ladığı «Xatun» tamaşası da bir sıra üstün cəhətləri ilə se- çildi. Burada qadın-kişi münasibətlərindəki ülvilik, cəfa- keşlik, qadın məhəbbəti, qadın sədaqəti ön plana çəkilib. Rejissor Vaqif İbrahimoğlunun quruluş verdiyi «Xatun» ta- maşasında gənc aktrisa Mehriban Zəkinin orijinal oyun ma- nerası rejissor taktı, rejissor dinamikası ilə birləşərək belə bir həqiqəti təsdiqlədi ki, yüksək sənətkarlıq güclü texnika ilə qovuşduqda hər bir fiziki hərəkət və cest düşünülmüş məna yükü ilə tamamlandıqda oyunun səmimiyyətinə inam yaradır, ifanın tamaşaçıya təsirini artırır (195). Maraqlıdır ki, 1992-ci ildə - müstəqilliyimizə təzə qədəm qoyduğumuz dövrdə tamaşaya qoyulmuş «Xatun» tamaşası mətbuatda həm də Azərbaycan cəmiyyətinin gələ- cəyinin - siyasi narahatlıqların arxada qalıb xalqın yalnız mədəni qayğılarla yaşayacağı dövrün müjdəsi kimi qiymət- ləndirildi: «...Və gün gələcək... İstiqlal bərkiyəcək və Sənət Teatrosu Siyasət teatrını üstələyəcək. Biz o günün dadını, o günün işığını dünən axşam gördük və yaşadıq!..» (278). Bilavasitə «Kitabi-Dədə Qorqud» mətni əsasında hazırlanmış tamaşalar içərisində «Dədə Qorqud» tamaşası- nı da qeyd etmək olar. Dastanın «müqəddiməsi əsasında Vidadi Həsənovun iştirakı ilə göstərilən mono-tamaşa Qorqud tamaşaları sırasına daxil oldu. Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin «Səda» tədris teatrında hazırlanmış «Dədə Qorqud» tamaşası da öz estetik mahiyyəti, poetikliyi ilə nəzəri cəlb edirdi» (195). Beləliklə, «Kitabi-Dədə Qorqud» müasir Azərbaycan dramaturgiyasının inkişafına qüvvətli şəkildə təsir etmiş, onun motivləri əsasında bir çox görkəmli sənətkarlar tərə- findən dram əsərləri yazılmış, rejissorlarımız birbaşa (müstəqil şəkildə) eposa müraciət edərək mətnin dramatik potensiyasını səhnədə «hərəkətə» gətirmişlər. Bu cəhətdən eposun müasir Azərbaycan dramaturgiyası və teatr 316 tarixindəki təsirinin davamlı milli hadisə olması Azərbay- can Teatr Xadimləri İttifaqının 1999-cu ildə keçirdiyi «Ki- tabi-Dədə Qorqud» və Azərbaycan teatrı» mövzusundakı elmi-praktiki konfransının əsas leytmotivini təşkil etmişdir (343). «Kitabi-Dədə Qorqud» eposunun çağdaş Azərbaycan ədəbi düşüncəsinin dramaturci kodunu belə coşqulu şəkil- də hərəkətə gətirməsi, əslində, bir təsadüf olmaqdan, ya- xud xalqımızın öz milli eposuna məhəbbətinin ifadəsi ol- maqdan ziyadə dastanın «bətnindəki» dram potensiyasının müvafiq şəraitdə «işə düşməsi» demək idi. «Kitabi-Dədə Qorqud» bir milli dastan - epos olsa da, o, tədqiqatçıların təsdiq etdiyi kimi, Azərbaycan milli teatr düşüncəsinin ən əski və əsas qaynaqlarından birini təşkil edir (141, 113). Milli oyanış milli düşüncə simvollarının hərəkətə gəlməsi ilə baş verir. Heç təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan drama- turgiyasında «Dədə Qorqud» mövzusu həmişə milli dü- şüncə, milli özünəqayıdış ideyaları ilə bağlı olmuşdur. Bu, istər sovet dönəmində, istərsə də müstəqillik dövründə yazılmış «Dədə Qorqud» pyeslərinə eyni dərəcədə aiddir. Sovet dönəmində «Kitabi-Dədə Qorqud» eposu ümumən ədəbiyyatda və dramaturgiyada milli düşüncəni ölməyə qoymayan ideyalar qaynağı, eposdakı obraz və motivlər milli ideyaların veriliş - təqdimat vasitəsi kimi istifadə olunurdusa, müstəqillik dövründə «Dədə Qorqud» artıq milli özünüdərkin təkamül qaynağı kimi istifadə olunmaq- dadır. Bu da göstərir ki, bu epos, əslində, ölməz milli dü- şüncə qaynağıdır. O - milli düşüncənin başlanğıcıdır; milli ədəbiyyat milli düşüncənin əsaslarından biridir. Bu məna- da müasir Azərbaycan ədəbiyyatının, o cümlədən drama- turgiyasının «Kitabi-Dədə Qorqud» mövzusuna dönə-dönə qayıtması milli düşüncəsinin inkişaf dialektikasından do- ğur. Milli düşüncə milli sxemlər əsasında gerçəkləşir. Bir milli düşüncə öz genetik sxemlərindən qırağa çıxarsa, o, Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|