Microsoft Word Esas-kitab+S+v+. doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- N Ə T İ C Ə
317 artıq milli olmaz - özgələşər. Bu cəhətdən hər bir milli düşüncə, əslində, öz qaynağına - ilkinliyinə, başlanğıcına doğru «can atır». Bu «canatma» milli düşüncənin mövcud- luq üsuludur. Milli düşüncə bütün hallarda öz bünövrəsinə aid olur, ondan başlanır, onun üstündə boy ataraq, öz bü- növrəsini - mayasını, ilkin əsaslarını daim ruhunda gəzdi- rir. Bu cəhətdən Azərbaycan milli düşüncəsinin əsas kod- larından olan milli ədəbiyyatımız bütün tarixi boyunca heç vaxt «Kitabi-Dədə Qorqud»dan ayrı düşməmişdir. Öz inkişafında dönə-dönə - ritmik şəkildə daim ona qayıtmış, ondan poetik enerci almışdır. Müasir Azərbaycan drama- turgiyasında «Dədə Qorqud» mövzusuna daim müraciət olunması milli düşüncənin ona olan ehtiyacını göstərməklə yanaşı, Azərbaycan ədəbi düşüncəsinin başlanğıcı olan «Kitabi-Dədə Qorqud»un tükənməz bir mənbə olduğuna, öz poetik enercisi ilə milli düşüncəmizi əbədi olaraq qida- landıracağına heç bir şübhə yeri qoymur. Bu da öz növbə- sində belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir ki, müasir ədəbiyyatımızda «Dədə Qorqud» mövzusu hələ bundan sonra daha da intişar tapacaq və biri-birindən gözəl əsərlər meydana gələcəkdir. 318 N Ə T İ C Ə «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanları və müasir Azər- baycan ədəbiyyatı» probleminin tədqiqi ilk növbədə üzə çıxardı ki, «milli varlığımızın mötəbər qaynağı» olan «Də- də Qorqud» eposu (ulu öndər H.Əliyev) bütün zamanlarda milli mədəniyyətimizin, ədəbiyyat və incəsənətimizin bü- növrəsi olaraq qalır. Bu cəhətdən müasir Azərbaycan ədə- biyyatı da «Kitabi-Dədə Qorqud»la sıx və qırılmaz tellərlə bağlıdır. Milli elmi və ədəbi düşüncə dövriyyəsinə XX əs- rin birinci yarısında daxil olmuş «Qorqud» eposunun göstərdiyi təsir fasiləsiz olmuş, onilliklər ərzində abidənin ədəbiyyatımıza təsiri getdikcə güclənmiş, onun obrazlar aləmi, ideya və mövzuları ilə bağlı çoxsaylı nəsr, nəzm və dram əsərləri yazılmışdır. Əsərdə «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanlarının Azər- baycan ədəbi-estetik düşüncəsinin ilk qaynağı kimi tədqiq edilməsi problemin aşağıdakı aspektlərini üzə çıxarmışdır: 1. «Folklor və yazılı ədəbiyyat» aspekti. 2. «Kitabi-Dədə Qorqud» Azərbaycan ədəbi düşün- cəsinin mərhələsi kimi. 3. «Kitabi-Dədə Qorqud» Azərbaycan ədəbi düşün- cəsinin qaynağı kimi. 4. «Kitabi-Dədə Qorqud»un Azərbaycan şifahi ədəbi düşüncə tarixinə təsiri. 5. «Kitabi-Dədə Qorqud»un yazılı ədəbi düşüncə tarixinə təsiri. 6. «Kitabi-Dədə Qorqud» və müasir Azərbaycan ədəbiyyatı. Dastanın Azərbaycan ədəbi düşüncəsinin inkişafında mühüm və əlahiddə yeri vardır. Belə ki, «Qorqud» eposu bir tərəfdən milli ədəbi-bədii yaradıcılığın konkret bir mərhələsi, digər tərəfdən isə həm də milli düşüncənin bütün ilkin arxetiplərini özündə qoruyan mənbə - 319 qaynaqdır. Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı öz poetik ma- hiyyətinin hansı səviyyəsindən baxılırsa-baxılsın, ilkin qaynaqları etibarilə «Kitabi-Dədə Qorqud»a bağlanır. Bu cəhətdən tədqiqat milli ədəbiyyatımızın obrazlar sistemi- nin, bədii təfəkkür tərzinin, dünyanı bədii qavramasının poetik üsulunun alt qatında, bünövrəsində «Qorqud» epo- sundan gələn poetik kodlarını aşkarlamışdır. Dastan bir «etnopoetik ruh» (başqa adla: «Qorqud» ədəbi ruhu), ədə- bi düşüncənin arxetipik əsası kimi müasir ədəbi düşün- cənin dərin qatlarında həmişə var olmuşdur. İşdə «Kitabi-Dədə Qorqud» eposunun milli ədəbi düşüncənin inkişaf tarixinə təsirinin tədqiqi nəticəsində müəyyənləşdirilmişdir ki, «Dədə Qorqud» epik ənənələri- nin milli ədəbi düşüncəyə təsiri, əsasən, iki istiqamətdə olmuşdur: 1. Eposun şifahi xalq yaradıcılığına - folklora təsiri; 2. Eposun qədim və orta əsrlər yazılı ədəbiyyatına təsiri. «Dədə Qorqud» dastanları özünəqədərki folklor ya- radıcılığı ilə özündən sonrakı folklor yaradıcılığının ara- sında durmaqla bir körpü rolunu oynamış, «Dədə Qorqud» körpüsündən keçən Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı - milli folkloru eposun tükənməz enercisi ilə qidalanıb coş- qun inkişaf yoluna qədəm qoymuşdur. Dastanın qədim və orta əsrlər şifahi xalq yaradıcılığına təsiri son dərəcə qüv- vətli olub, çox geniş və zəngin ədəbi nümunələrlə təmsil olunur. İstər «Qorqud» eposu, istərsə də ümumən şifahi xalq yaradıcılığı vahid poetik ənənəni təşkil etmiş və «Dədə Qorqud» eposu bu ənənə daxilində unikal rola ma- lik olmuşdur. O, özünəqədərki folklor ənənələrini əxz et- miş, uzun əsrlər boyu özündə yaşadaraq inkişaf etdirmiş, daha sonra cilalanmış, sabitləşmiş ənənə kimi özündən sonrakı folklor yaradıcılığının tarixi dövriyyəsinə daxil et- mişdir. Bu cəhətdən eposun müasir Azərbaycan 320 ədəbiyyatına təsiri heç də XX əsrin birinci yarısından - dastanın Azərbaycanda çap olunub yayılmasından başlan- mır. «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanları epik ənənə, milli epik ruh kimi əsrlər boyu ədəbiyyat tariximizdə olmuş, qədim və orta əsrlər ədəbi düşüncəmizdən keçərək müasir ədəbiyyatımızın ruhuna daxil olmuşdur. Tədqiqatda «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanlarının müasir Azərbaycan nəsrinin inkişafındakı rolunun öyrənil- məsi göstərmişdir ki, çağdaş Azərbaycan nəsrində «Dədə Qorqud» motivləri M.Rzaquluzadənin yazdığı «Bamsı Beyrək» və «El gücü» povestləri ilə başlayır. Hər iki po- vest birbaşa «Kitabi-Dədə Qorqud» eposu ilə bağlıdır. Yazıçı boyların məzmununu öz povestlərində hekayələş- dirmişdir: hər boyun süjetini müxtəlif motivlərə ayıraraq, hər bir motivi bir hekayənin mövzusuna çevirmişdir. M.Rzaquluzadə boyları bədiiləşdirərkən süjet xətlərində, obrazların xarakterində müəyyən dəyişikliklər etmiş, baş- qa sözlə, dastandan götürdüyü elementləri öz bədii kon- sepsiyasına uyğun həm də dəyişmişdir. Bu da eposla onun əsərləri arasında müəyyən fərqlər yaratmışdır. Yazıçı das- tandakı müəyyən boyları bədiiləşdirərkən onlara həm də sərbəst yanaşmış, süjetləri öz yazıçı ideyasına uyğun dəyişdirmişdir. Bu elementlər süjetin üst qatında açıq- aydın bilinən səviyyəni təşkil edir. Alt qatda isə «Kitabi- Dədə Qorqud» dastanları və müasir Azərbaycan ədəbiyya- tı» probleminin ana sütununu təşkil edən «yazıçı və epos» münasibətlərinin mürəkkəb sistemi durur. M.Rzaquluzadə- nin «Dədə Qorqud» eposundan ilhamlanmasının əsas yara- dıcı keyfiyyətini «mənəvi istiqamət» təşkil etmişdir. Bu xətt yazıçının əsərlərinin nümunəsində müasir Azərbaycan ədə- biyyatında «Dədə Qorqud» motivlərinin «mənəvi istiqa- mət»də bədiiləşməsinin əsasını təşkil etmişdir. Sənətkarın yaşadığı dövrün - stalinizm dövrünün ab-havası içərisində eposun «oğuzçuluq» («oğuz-türkçülük») ideologyyasını əks Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|