Microsoft Word final joint Opinion for aze 2012 Az docx
Yüklə 309,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dini qurumların maliyy ə v ə iqtisadi f əaliyy əti
- Dini qurumlar t ər əfind ən i şəgötürm ə
25
90. Qanunun dini qurumların ləğv edilməsinə yol verən “şəxsləri qanunla müəyyən edilmiş vəzifələrin icrasından imtina edilməsinə təhrik etmə” müddəası vicdanlı etiraz məsələsi ilə bağlı yuxarıda qeyd edilən şərhlərə uyğun olaraq araşdırılmalıdır (yuxarıda 44-48-ci bəndlərə bax). 91. Qanunun 12-1-ci maddəsinin 2-ci bəndinin 9-cu yarımbəndində dini qurumun ləğvi üçün müəyyən edilən “dövlət qeydiyyatına alınması üçün tələb olunan məlumatlarda və ya sənədlərdə edilmiş dəyişikliklər barədə məlumatın müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təqdim edilməsi tələbinə təkrarən əməl olunmaması” əsas lazımsız dərəcədə sərtdir. Bu müddəa iki dəfə verilməyən məlumata görə ləğvetməni mümkün edir. Odur ki, bu müddəanın ya Qanundan çıxarılması, ya da daha mütənasib qayda ilə əvəz edilməsi tövsiyə edilir. 92. Nəzərə alınmalıdır ki, dini qurumun ləğv edilməsi dini icmanın bütün üzvlərinin dini həyatları üçün ağır nəticələr doğura bilər və bu səbəbdən, sadəcə bəzi fərdi üzvlərin yanlış hərəkətlərinə görə dini icmanın fəaliyyətinin dayandırılması məsələsinə ehtiyatla yanaşmaq lazımdır. Əks halda bu, quruma qarşı kollektiv sanksiya tətbiq etmiş olar, halbuki, ədalət nöqteyi-nəzərdən cavabdehliyi konkret fərdi üzvlər daşımalıdırlar. Dini qurumların fərdi üzvlərinin hər hansı yanlış hərəkətləri dini qurumların ləğv edilməsinin ümumi müddəalarına istinad etməklə və bu yolla bütün təşkilatı cavabdeh etməklə deyil, cinayət, inzibati, yaxud mülki icraat çərçivəsində in personam (konkret şəxsə münasibətdə) qaydada fərdi məsuliyyətə uyğun olaraq həll edilməlidir. 93. Daha ümumi dillə desək, Qanunla ləğvetmə kimi bir sərt sanksiyanın əvəzinə müxtəlif ağırlıq dərəcəsi ilə sanksiyalar dairəsinin (məsələn, rəsmi xəbərdarlıq, (mütənasib (cərimə), müvəqqəti dayandırma) müəyyən edilməsi tövsiyə edilir. Bu, dini qurumlara tətbiq edilən sanksiyaların törədilən pozuntulara mütənasib olmasını təmin etmiş olardı. Bu, həmçinin, dini qurumların ləğvetməyə məruz qalmamışdan öncə islahedici tədbirlər görməsinə (yaxud, müvafiq şikayətlər göndərməsinə) imkan verərdi. Ümumiyyətlə, dini qurumun ləğv edilməsi kimi sərt sanksiya son tədbir vasitəsi olmalıdır. Odur ki, Qanunun 12-ci maddəsinin 1-ci bəndinə müvafiq prosedurun daxil edilməsi tövsiyə edilir. 94. Ləğvetmə (yaxud digər sanksiya) ilə üzləşən dini qurumun müvafiq qərarı mübahisələndirə bilməsi üçün Qanun dəqiq şikayət prosedurunu, daha yaxşı olar ki, məhkəmə müdafiəsini müəyyən etməlidir. 44 Özbaşına sanksiyalaşdırmanın qarşısının alınması üçün Qanun qərar qəbul edən qurumdan yazılı və əsaslandırılmış qərar qəbul etmə tələb etməlidir və bu qərar ağlabatan müddət ərzində məhkəməyə şikayət etmək yolu ilə mübahisələndirilmə imkanına malik olmalı və Qanunda nəzərdə tutulan şəffaf prosedura əməl etməklə həyata keçirilməlidir.
44 Səmərəli müdafiə vasitəsi hüququ A HK-nin 13-cü və MSHBP-nin 2-ci maddəsinin 3-cü bəndində təmin olunub. 26
Dini qurumların maliyyə və iqtisadi fəaliyyəti Bu məsələ Qanunun 3-cü fəslində “Dini qurumların əmlak vəziyyəti” adı altında nəzərdə tutulub və iki maddə diqqət çəkib.
istifadə 95. Qanunun 16-cı maddəsinə əsasən, dövlət mülkiyyətində olan binalar və digər əmlak dini qurumların istifadəsinə verilə bilər. Dövlət mülkiyyətində olan binaların dini qurumlar tərəfindən ə vəzsiz istifadəsi Qanunun 16-cı maddəsinin 2-ci bəndində nəzərdə tutulub. 96. Din və dini qurumlar Azərbaycan dövlətindən ayrı olduğundan (Konstitusiyanın 18 (1)-ci maddəsi və Qanunun 5-ci maddəsinin 1-ci bəndi) dövlət tərəfindən maliyyə yardımı hər hansı ayrı-seçkilik növünü istisna etməlidir. Eləcə də, Qanun ayrı-seçkiliyə qarşı müvafiq tədbir imkanını nəzərdə tutmalıdır. 97. Qanunun 16-cı maddəsinin 4-cü bəndinə əsasən, dinə mənsub binaların və əmlakın dini qurumlara verilməsi barədə qərarlar bir ay müddətində yazılı qəbul edilir. Əgər digər qanunvericiliklə artıq tənzimlənməyibsə, neqativ cavab olacağı təqdirdə şikayət etmək imkanının Qanunla müəyyən edilməsi tövsiyə edilir. Maddə 18. Dini qurumların mülkiyyəti 98. Qanunun 18-ci maddəsinin 2-ci bəndinə əsasən, dini qurumlar “vətəndaşların ianələri” hesabına əmlak əldə edə bilərlər. Hərfi şərh edilərsə, bu o deməkdir ki, dini qurumlar qeyri- vətəndaşlardan deyil, ancaq vətəndaşlardan ianələr əldə edə bilər. Əgər bu belədirsə, o zaman bu müddəa diskriminativdir və insan hüququ olaraq hər kəsin dini ifadə etmək azadlığını pozur. Hər kəsin öz etiqadının təminatlandırılmış ifadəsi və ya tətbiqi formasında dini qurumu dəstəkləmək hüququ var. Bununla belə, xarici ianələr mütənasiblik baxımından nizamlama predmeti ola bilər. Qanunun bu müddəasının yenidən hazırlanması tövsiyə edilir. IV fəsil. “Dini etiqad azadlığı ilə əlaqədar vətəndaşların və dini qurumların hüquqları” Bu fəsildəki bütün maddələr xüsusi şərh predmeti olub.
99. Vətəndaşların və dini qurumların hüquqlarını nizama salan 4-cü fəslin adı təəssüf ki, burada müəyyən edilən hüquqları vətəndaşlarla məhdudlaşdırır. Dövlətlər öz yurisdiksiyası altında olan bütün fərdlərin din və ya etiqad azadlığı hüququnu hər hansı fərq qoymadan hörmət və təmin 27
etməyə borcludurlar. 45 Din və ya etiqad azadlığı vətəndaşlarla məhdudlaşdırılmayan insan hüququdur. Bu səbəbdən, beynəlxalq hüquqla müəyyən olunan məqsədlər üçün demokratik cəmiyyətdə xüsusi məhdudiyyətlər zəruri deyilsə, qeyd edilən hüquqların dairəsini qeyri- vətəndaşlara münasibətdə genişləndirmək tövsiyə edilir.
100. Qanunun 21-ci maddəsinin 3-cü bəndinə əsasən, islam dininə aid ayin və mərasimlərin aparılması yalnız Azərbaycan Respublikasında təhsil almış Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları (kim?) tərəfindən həyata keçirilə bilər. Bu müddəa da diskriminativ xarakter daşıyır və Qanundan çıxarılmalıdır. Belə ki, beynəlxalq hüquqa əsasən, din azadlığı vətəndaşlıq və ya təhsil alma yeri kimi əsaslarla məhdudlaşdırıla bilməz. 46 Yuxarıda göstərilən tələb lazımsız dərəcədə sərtdir və təkcə qanunun dövlətin dindən ayrı olması müddəası ilə deyil, həmçinin A HK-nin 9 (1)-ci maddəsi ilə müəyyən edilən şəxsin “ibadəti, təlimləri, dini və mərasim ayinlərini” yerinə yetirmək azadlığı ilə ziddiyyət təşkil edir.
101. Qanunun 22-ci maddəsinin 2-ci bəndinə əsasən, dini qurumlar, dini qurum olmayan digər hüquqi şəxslər və fiziki şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanının razılığı ilə dini təyinatlı ə dəbiyyatı, əşyaları və dini məzmunlu başqa məlumat materiallarını istehsal, idxal, ixrac edə, habelə sərbəst yaya bilərlər. 102. Informasiyanın yayılmasından öncə razılığın alınmasını tələb edən yuxarıdaki müddəa A HK-nin 10 (1)-ci və MSHBP-nin 19 (1)-ci maddələrini birbaşa pozur. fadə azadlığı dövlət orqanları tərəfindən hər hansı müdaxilə olmadan və sərhəd tanımadan informasiya və ideyaları vermək və əldə etmək hüquqlarını əhatə edir. Dini ədəbiyyatın istehsalı və yayımı üçün qabaqcadan razılıq tələbi demokratik cəmiyyətdə zəruri deyil və həm ifadə azadlığı, həm də din azadlığı normalarını poza bilər. BMT-nin nsan Hüquqları Komitəsi bildirib ki, “dini və ya etiqadı ibadət, təlimlər, dini və mərasim ayinləri zamanı ifadə etmək azadlığı çoxsaylı hərəkətləri [...]; dini və ya etiqadı tətbiq və ya tədris etmək [...] dini məzmunlu mövzuları və ya nəşrləri hazırlamaq və yaymaq azadlığını əhatə edir”. 47 BMT-nin Baş Assambleyası da oxşar olaraq dövlətləri bütün şəxslərin bu sahədə (din və ya etiqad) müvafiq nəşrlər hazırlamaq, çap etmək və
45 ATƏT/DT HB-nin Din və ya Etiqad Azadlığı üzrə Ekspertlərin Məsləhət Qrupunun Hüquq Vasitəsilə Demokratiya Uğrunda Avropa Komissiyası (Venesiya Komissiyası) ilə məsləhətləşmə əsasında hazırladığı Din və ya Etiqad Azadlığı ilə bağlı Qanunvericiliyin Araşdırılması barədə Bələdçi. 2004-cü ilin iyununda Venesiya Komissiyasının 59-cu Plenar Sessiyasında qəbul edilib, CDL-AD (2004) 028, səh. 10 46 A HK-nin 9-cu və 14-cü və MSHBP-nin 18-ci və 26-cı maddələrinə bax. 47 Bax: BMT nsan Hüquqları Komitəsinin CCPR 22 saylı Ümumi Şərhinin 4-cü bəndi, maddə 18 28
yaymaq hüquqlarını təmin etməyə çağırıb. 48 Həmçinin, ATƏT-in Vyana Yekun Sənədi (1989) müəyyən edir ki, ATƏT-ə üzv olan dövlətlər dindar şəxslərin və dindar icmaların müqəddəs kitablar və dini nəşrlər [...], dinin və ya etiqadın tətbiqi ilə əlaqədar başqa məqalələr və materiallar əldə etmək, onlara malik olmaq və onlardan istifadə etmək hüquqlarına hörmətlə yanaşmalı və dindarlara, qurumlara və təşkilatlara dini nəşr və materiallar istehsal etmə, idxal etmə və yaymağa icazə verməlidirlər. 49 Bu hüquqa hər hansı məhdudiyyət israrlı sosial tələbat və demokratik cəmiyyətdə zərurilik meyarlarına cavab verməlidir. Beynəlxalq insan hüquqlarına uyğunluq üçün bu müddəanın Qanundan çıxarılması tövsiyə edilir. 103. Qanunun 22-ci maddəsinin 3-cü bəndinin tələbinə görə, dini təyinatlı ədəbiyyatın və əş yaların satışı yalnız dövlətin razılığı ilə yaradılmış ixtisaslaşdırılmış satış məntəqələri vasitəsilə həyata keçirilir. Bu tələb təkcə A HK-nin 9-cu maddəsi deyil, eləcə də 10-cu maddəsi çərçivəsində ciddi suallar meydana çıxarır və demokratik cəmiyyətdə zəruri olaraq buna haqq qazandırmağın mümkünlüyü şübhə doğurur. Odur ki, beynəlxalq insan hüquqlarına uyğunluq üçün bu müddəanın Qanundan çıxarılması tövsiyə edilir. Maddə 23. Dini qurumların xeyriyyə və mədəni-maarif fəaliyyəti 104. Qanunun 23-cü maddəsinə əsasən, dini qurumlar həm müstəqil, həm də təsis etdiyi fondlar, o cümlədən ictimai fondlar vasitəsi ilə xeyriyyəçilik və mədəni-maarif fəaliyyəti göstərirlər. Bu müddəa aydın deyil. 105. Bundan başqa, əgər dini qurum fəaliyyətini “özünün təsis etdiyi” fondlar vasitəsilə həyata keçirərsə, bunun nəticələri aydın deyil, çünki ictimai fondlar belə qurum üçün təminat deyil. Həmçinin, bu müddəanın dini qurumların müxtəlif mənbələrdən, məsələn, xaricdən vəsait əldə etməsini dövlət orqanlarının “özü tərəfindən təsis edilən” olmadığını iddia edərək məhdudlaşdırıb-məhdudlaşdırmaması bəlli deyil. 106. ATƏT/DT HB- Venesiya Komissiyasının Bələdçisinə əsasən, dövlətlər vəsaitlərin necə toplanmasına bəzi məhdudiyyətlər qoya bilərlər. Həssas yanaşma bu olardı ki, dini qurumlara digər önəmli dövlət siyasətini pozmamaq şərtilə vəsait toplamağa icazə verilir. Bu maddənin ayrı-seçkiliyə yol verilməməklə yenidən nəzərdən keçirilməsi tövsiyə edilir.
48 Bax: BMT Baş Assambleyasının Din və ya etiqada əsaslanan dözümsüzlüyün və ayri-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi barədə 62/157 saylı Rezolyusiyanın 10-cu bəndi, məktub “c” (18 dekabr 2007-ci ildə qəbul edilib). 49 Bax: ATƏT-in Vyana Yekun Sənədi (1989), bənd 16.9 və 16.10 ATƏT/DT HB-nin Din və ya Etiqad Azadlığı üzrə Ekspertlərin Məsləhət Qrupunun Hüquq Vasitəsilə Demokratiya Uğrunda Avropa Komissiyası (Venesiya Komissiyası) ilə məsləhətləşmə əsasında hazırladığı Din və ya Etiqad Azadlığı ilə bağlı Qanunvericiliyin Araşdırılması barədə Bələdçi. 2004-cü ilin iyununda Venesiya Komissiyasının 59-cu Plenar Sessiyasında qəbul edilib, CDL-AD (2004) 028, səh. 15 29
Maddə 24. Dindarların və dini qurumların beynəlxalq əlaqələri və ünsiyyəti
107. Qanunun 24-cü maddəsinin 2-ci bəndinə əsasən, vətəndaşların dini təhsil almaq üçün xaricə göndərilməsi üçün dövlət orqanının qabaqcadan razılığı tələb edilir. Bu müddəa fərdlərin din azadlığı, A HK-nin 4 saylı Protokolun 2-ci maddəsində müəyyən edilən hərəkət azadlığı və 1 saylı Protokolunun 2 (1)-ci maddəsində müəyyən edilən təhsil hüququnu həyata keçirməsinə mane olmaqla məcburiyyət təbiətlidir.
108. Qanunun 24-cü maddəsinin 2-ci bəndi daha sonra müəyyən edir ki, vətəndaşların dini təhsil almaq üçün xaricə göndərilməsi və din xadimlərinin mübadiləsi müvafiq icra hakimiyyəti orqanı ilə razılaşdırılmaqla dini mərkəz və ya dini idarələr tərəfindən həyata keçirilir.
109. Yuxarıda qeyd edilən müddəa beynəlxalq insan hüquqları ilə təminat verilən hüquqları pozur. Din xadimlərinin mübadiləsi və ya dini təhsil məqsədilə xaricə gedən vətəndaşların üzərində məcburi nəzarət/koordinasiyanın hər hansı dərəcəsi (dövlət orqanlarının qabaqcadan razılığına toxunmadan) demokratik cəmiyyətlə bir araya sığmır. Bu tələb məcburiyyət xarakteri daşımaqla fərdlərin din azadlığı, ifadə azadlığı və A HK-nın 1 saylı Protokolunun 2 (1)-ci maddəsi ilə qorunan təhsil hüququnu qanunsuz olaraq həyata keçirmələrinin qarşısını alır. Bu məhdudiyyət obyektiv olaraq əsaslandırıla bilməz və bu mənada, demokratik cəmiyyətdə zəruri deyil. Bu müddəanın mənasının aydınlaşdırılması və zərurət olarsa, onun beynəlxalq standartları ə hatə etməsi və onları pozmamasını təmin etmək üçün yenidən işlənməsi tövsiyə edilir. Dini qurumlar tərəfindən işəgötürmə
110. Bu məsələ Qanunun V fəslində “Dini qurumlarda və onların müəssisələrində əmək fəaliyyəti” adı altında nəzərdə tutulub. Aşağıdakı maddə diqqət çəkməklə tövsiyə predmeti olub.
Maddə 25. Dini qurumlarda əmək-hüquq münasibətləri
111. Qanunun 25-ci maddəsinə əsasən, dini qurum daxilində əmək münasibətləri Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi ilə tənzimlənir. Avropa nsan Hüquqları Məhkəməsi təkrarən vurğulayıb ki, dini icmaların muxtariyyəti A HK-nin 9-cu (din azadlığı) və 11-ci maddəsinin (birləşmək azadlığı) təsiri altında dövlətin aşırı müdaxiləsindən qorunur. Dövlətlər də əmək münasibətlərində fərdlərə münasibətdə pozitiv öhdəliklərini yerinə yetirməlidirlər. 50 Dini
qurumun muxtariyyət hüququ ilə fərdlərin hüquqlarının din azadlığı hüququna söykənən üçüncü şə xslər tərəfindən mümkün istismarından qorunması arasında ədalətli balans təmin edilməlidir. Qanunun icrası
112. Qanunun icrası “Dövlət orqanları və dini qurumlar” adlı VI fəsildə müəyyən edilib və aşağıda qeyd edilən maddə diqqət çəkməklə tövsiyə predmeti olub. Maddə 29. Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı
50 A HM, Schüth Almaniyaya qarşı, ərizə N. 1620/03, Palata qərarı 23.09.2010 30
113. Qanunun 29-cu maddəsinə əsasən, “müvafiq icra hakimiyyəti orqanı”nın din azadlığının Qanunun məqsədlərinə uyğunluğunu təmin etməyə yönələn müxtəlif fəaliyyət istiqamətləri var. Bununla belə, sadalanan fəaliyyət istiqamətlərindən bəziləri qarışıq və səthi təsir bağışlamaqla geniş yozumlara yol açır. Dinin dövlətdən ayrı olması 51 və icra hakimiyyəti orqanının dini mərkəzlərdən, idarələrdən və başqa dini qurumlardan zəruri məlumat aldığı nəzərə alınsa, Qanunun icrası istiqamətində icra hakimiyyətinin rolunun “müxtəlif dini etiqadların dini qurumları arasında qarşılıqlı hörmət, anlaşma və dözümlülük mühitinin möhkəmlənməsinə kömək etmək”, “xarici dövlətlərin müvafiq orqanları ilə əlaqə saxlamaq” olması sual doğurur. Bu müddəalar dini qurumun daxili işlərinə aşırı qarışmaq və sui-istifadə üçün geniş imkan yaradır.
114. “Zəruri məlumat” ifadəsinə gəldikdə, bu, müxtəlif yozumlara açıqdır və dini təcrübəyə mənfi təsir göstərəcək sui-istifadəyə yol açan təcrübəyə gətirib çıxara bilər.
115. Bundan başqa, məlumatın sui-istifadə yolu ilə əldə edilməsi maraqlı şəxslərin şəxsi həyat hüquqlarını da poza bilər. Buna görə də, müvafiq müddəaların ya Qanundan çıxarılması, ya da daha aydın formada yenidən işlənməsi və özbaşına və sui-istifadəyə yol açan müdaxiləyə qarşı təminatlar müəyyən edilməsi tövsiyə edilir.
51 Konstitusiyanın 18(1)-ci maddəsi və Qanunun 5-ci maddəsinin 1-ci bəndi Yüklə 309,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|