Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Proseslərin təkrarlanması
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Proseslərin təkrarlanması
91 normaları yaradılır. Proseslərin təkrarlanması səmərə vermək baxımından böyük əhəmiyyətə malik olur. İnsanların həyat tsikliliyi onu tələb edir ki, bu tsikliliyi təmin edən vahid normalar yaradılsın. Bu vahid normalar da elə insanların daxili tələbatlarına, daxili istəklərinə cavab verir. Təkrarlanmaq- tələbatların təkrar qaydada yerinə yetirilməsini təmin etmək üçün mütləq şəkildə hüquq normaları (nizamlamaq üçün istinadlar, vasitələr) yaradılır ki, tənzimlənmə prosesləri ardıcıl olaraq müvafiq trayektoriyalar üzrə həyata keçirilsin. Siyasi- hüquqi mənada vətəndaşlar, coğrafi məkan və mənəvi-sosial amillər baxımından, eləcə də ailə-məişət, maddi və mənəvi- bioloji anlamda isə əhali özünün daxilən-münasibətlər sferasında, tənzimlənməsini və bununla da idarəolunmasını, eləcə də xarici mühitlə (sərhədlərdən kənarda) əlaqələrini təmin etmək baxımından tənzimləmə funksiyası yerinə yetirən dövlət qurumunu təşkil
edirlər. (Qeyd: sakinlərin vətəndaşlara çevrilməsini də elə sakinlərin, əhalinin özü yaratdığı dövlət hüquq normaları ilə müəyyən edir. Dövlət hüquq normaları ilə (qanunvericilik aktları ilə) sakinlərin vətəndaşlıq hüquqlarını təsdiqləyir və onların təbii hüquqlarının yaranması faktını və vəziyyətini qəbul edir. Təbii hüquqların və inkişafa müvafiq olaraq meydana gələn əlavə hüquqların təmin edilməsi üçün fərdləri vətəndaşlara çevirir. Əlavə hüquqlar yaşın artması ilə də qazanıla bilir. Yaşın artması ilə təbii hüquqların əhatə dairəsi genişlənir və daxili məzmunu böyüyür. Uşaqlıq-qocalıq yaş dövrü trayektoriyasında insanlar müxtəlif hüquqlar qazanırlar. Eləcə də təbii hüquqları bu yaş dövrü trayektoriyasında ardıcıl şəkildə üzə çıxır. İnsanların təbii hüquqlarının genişlənən sferası onların əqli və fiziki qabiliyyətlərinə, yaşa görə bioloji və sosial tələbatlarına bağlı olur. Dövlət öz sakinlərinə müəyyən hüquqlara malik olan vətəndaş statusu verir. Status da şəxsin-vətəndaşın hüquqi və ictimai-siyasi vəziyyətini əks etdirir. Vətəndaş statusu 92
imkanları əldə edir. Vətəndaşlıq amili həmçinin insanları ailə-məişət münasibətlərində də müstəqil tərəfə çevirir. Vətəndaş olmaqla insanlar cəmiyyətdə və dövlətdə ictimai və siyasi fəaliyyət götərmək , məsələn, seçkilərdə iştirak etmək-seçib-seçilmək, hüquqları əldə edirlər. Vətəndaşlıq statusu həm də fərdi cəmiyyətdə şəxsə və şəxsiyyətə çevirir). Qədim yunanıstanda dövlət quruluşunun formalarını şərh edən, nəzəri struktur yaradan Aristotelə görə, məhkəmədə və xalq məclislərində iştirak edən adamlar vətəndaşlar idilər. Onun fikrincə, kimin ki, qanun layihələrini müzakirə edən orqanla, yaxud məhkəmə orqanı ilə əlaqəsi var, biz təsdiq edirik ki, o, həmin dövlətin vətəndaşıdır. Biz elə vətəndaşların məcmusunu dövlət
adlandırırıq ki,
ümumiyyətlə desək,
müstəqil yaşamaqdan ötrü imkanlı olsun. Filosof dövlətin yaranması zərurətinə toxunaraq göstərir ki, bu, insanların siyasi məxluqlar olmasından və buna görə də birgə yaşamaq məcburiyyətindən və istəklərindən irəli gəlir. Adamlar dövlət münasibətinə bənd olmaqla həyatın özü naminə birləşirlər. Əzab-əziyyətlərə baxmayaraq həyat özü də çox gözəldir. O, həmçinin vurğulayır ki, dövlət yalnız yaşamaq üçün deyil, həm də xoşbəxt yaşamaq naminə qurulur. Elə cəmiyyət də bundan asılıdır. 1
Dövlət bəşər sivilizasiyasının öz dayanıqlı inkişafını təmin etmək üçün yaratıdğı ən dəyərli siyasi-mənəvi institutdur. İnsan varlığı da, istənilən hadisə və ya dəyərlər sistemi də yalnız dövlətçilik kontekstində həqiqi mənasını kəsb edir. 2
Dövlət qurumunu təmsil etmək üçün nümayəndələr seçirlər ki, bunlar da kütləni, toplumu idarə edən tərəfə (siyasi elitaya) çevrilir. Siyasi elita- dövlətdə hakimiyyəti hegemonluq
1 Aristotel. “Siyasət. Böyük etika”. Tərcümə edəni: Fikrət Təbibi, Bakı, XXI-Yeni Nəşrlər Evi, 2006, 432 səh.; səh. 83-86; 95, 101. 2 Rəbiyyət Aslanova. Müasir dövlət və dövlətşünaslıq elmi (Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının iyirminci ildönümü işığında). Bakı, Azərnəşər 2011, 440 səh.; səh. 18. 93 əsasında həyata keçirənlərdən, siyasi sistem daxilində əsas qərarları qəbul edənlərdən, sərəncam verənlərdən və bürokratik aparat vasitəsilə onların icrasına nəzarət edənlərdən ibarətdir. 1
Nümayənədələrin seçilməsi də fərqli formalarda həyata keçirilə bilir. Məsələn, Azərbaycanda dövlət rəhbərini seçmək prosesləri xalqın birbaşa səsverməsi ilə həyata keçirilir. ABŞ-da isə dövlət rəhbərini dövlət postuna olan namizədin səsləri müəyyən edir. Xalq isə dövlət rəhbəri postuna namizədin nümayəndələrini seçir. Hakim siyasi elitaya (elita-seçilənlərdən, fərqlənənlərdən ibarət olan qurupa deyilir) səlahiyyət verirlər ki, hakim elita da bu səlahiyyətdən istifadə edərək, digər tərəfi, yəni vətəndaşları (əhalini) idarə edir, onlarla dövlət və digər ictimai-siyasi qurumlar arasında olan əlaqələri tənzimləyir. Dövlət hakimiyyəti barışdırıcılıq funksiyası ilə yanaşı, idarəetmə funksiyasını da həyata keçirir. Bu funksiya dövlət işlərini bütövlükdə tənzimləmək yolu ilə yerinə yetirilir. Bundan ötrü xüsusi orqanlar yaradılır və cəmiyyətin inkişafını tənzimləməli olan normalar formalaşdırılır. Elitalar idarəetmə funksiyalarını yerinə yetirərkən vasitə kimi siyasi iradəsi, əsasən, daimi dövlət işi ilə məşğul olan peşəkar şəxslərdən ibarət bürokratik aparatdan istifadə edir. Bürokratik aparat olmadan elitanın siyasi iradəsi, sadəcə, istək olaraq qalır. Elita dövlət fəaliyyətinin əsas məqsədlərini və magistral xətlərini müəyyən edir, bürokratik aparat isə onları gerçəkləşdirir. Elita ilə bürokratik aparat arasında məqsəd birliyi olmadıqda aparat istənilən ümumi planın həyata keçirilməsində əngəl törədə bilər. 2
Cəmiyyət, toplum elitaya nəzarət məqsədilə, onun siyasətinin düzgün və
ardıcıl, qənaətedici səviyyədə tənzimləmək üçün əks-elita, yəni siyasi müxalifət qrupu
1 L.S.Sanisteban. “Siyasət elminin əsasları” (ixtisarla). Bakı, “Azərbaycan” nəşriyyatı-1994. Tərcümə edəni Həmid Baratlı. 63 səh., s. 18. 2 Yenə orada, səh. 16. Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|