Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (idarəedici, tənzimedici funksiyası)
- (burada həm də ideal dövlətlərə)
94 yaradır. Elitada və əks-elitada başlıca olaraq müəyyən ictimai- siyasi maraq güdən insanlar toplaşırlar və fəaliyyət göstərirlər. Elitalar və əks-elitalar özlüyündə eyni məqsəd daşıyan insanları toparlayır. Bununla yanaşı, hakim elitaya kütləvi və hərtərəfli (hərtərəfli nəzarət dedikdə, burada hakimiyyətin bütün fəaliyyətinə total qaydada nəzarət etmək nəzərdə tutulur) nəzarət üçün ictimai qruplar da təşkil edirlər. İctimai qruplar dövlət siyasətinin, hakim elitanın siyasətinin cəmiyyətin maraqlarına uyğunlaşdırılmasını təmin etmək məqəsdilə müşahidə və ümumnəzarət funksiyasını daşıyırlar. Cəmiyyətin dövlətə, dövlətin cəmiyyətə nəzarəti və nəzarətin şərti bərabərliyi siyasi və ictimai balanslaşdırmanı yaradır və sabitliyə, inkişafa nail olunur. İnkişaf maraqlı tərəflər arasında mövcud olan bərabər şərtli əmək bölgüsü əsasında meydana gələn təzahürdür. Hakim elita cəmiyyətdən gələn sifarişlər (tələbatlara söykənən tələblər) əsasında öz fəaliyyətini müəyyən edir, bununla yanaşı, müvafiq şərait yaradır ki, insanlar (vətəndaşlar, sakinlər) öz yaşayışlarını yüksək səviyyədə təmin etsinlər. Elita cəmiyyətin tələbləri ilə yanaşı, yeni tələblərin üzə çıxarılması üçün əlavə nəzəri-praktik fəaliyyət həyata keçirir. Buradan da dövlətin cəmiyyətdə çox geniş funksiyası (idarəedici, tənzimedici funksiyası) meydana gəlir. Dövlətin tənzimedici funksiyasının genişliyi bir tərəfdən ölkənin böyüklüyünə və gücünə əsaslanır, digər tərəfdən də zaman ardıcıllığında ortaya çıxan inkişafla bağlı olur. Bu iki istiqamət dövlətin tənzimedici funksiyasını sistemdə şaquli və üfüqi istiqamətdə böyüdür. Bu baxımdan da böyük və inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan dövlətlərin tənzimetmə funksiyaları rəngarəng, mürəkkəb və zəngin olur. Tənzimetmə funksiyasının böyüməsi həm də
dövlətin beynəlxalq münasibətlərdə iştirak gücündən də asılıdır. Böyük dövlətlərin daxili və xarici siyasət fəaliyyətləri daha da qlobal əhəmiyyət kəsb edir. Siyasət ümumi mənada həm daxildən tənzimlənən, həm də xarici elementlər axınları ilə vəhdət təşkil edən bir 95 kompleks xarakteri kəsb edir. Dövlət mahiyyətcə siyasi institut olmaqla yanaşı, həm də mənəvi-mədəni birlikdir. İnkişafın müəyyən mərhələsində yaranan dövlətin tədqiqində siyasi- iqtisadi amillərlə yanaşı, coğrafi, geosiyasi, mənəvi-ideoloji aspektlərin də nəzərə alınması vacibdir. 1 Dövlətin daxili və xarici siyasəti və onların vəhdəti əsas etibarilə ümumi idarəetməni meydana gətirir. Siyasət insanlara xas olduğundan, idarəetmənin elə özü olur. İdarəetmə ilə elementlər müəyyən axınlar üzrə toplaşırlar və bir axından da müxtəlif axınlara parçalanırlar. Burada siyasi proseslərin mahiyyətində və onun dərk edilməsində deduktiv və induktiv vəziyyətlər ortaya çıxır. Siyasət bu baxımdan insanların iradələrinə tabe olan və buna görə də münasibətlərdə tarazlığı, ziddiyəti ortaya çıxaran proseslərdir. Siyasət məkan üzərində cərəyanlar birləşməsinin mücərrəd görünüşü olaraq mühiti formalaşdırır. Bütün idarəetmə formalarında mütləq şəkildə azlıq təşkil edən qrup çoxluq üzərində idarəetmə səlahiyyəti qazanır. Demokratik prinsiplərə müvafiq olaraq idarəedən tərəf azlıq təşkil edərək, çoxluq tərəfindən seçilir. Siyasət üçün mütləq şəkildə tərəflərin (idarəedən və idarəolunan) mövcudluğu vacib amilə çevrilir. Nəzərə almaq lazımdır ki, hətta qədim zamanlarda da tayfaların idarəolunması üçün tayfa başçıları seçilib. Dövlətlər yarandıqdan sonra da idarəetmə şuraları meydana gəlib. (Məsələn, Qədim Romada Ağsaqqallar Şurası-
öz mənşələrinə bağlıdırlar. Burada milli mentalitet əhəmiyyət kəsb edir
və təsiredici ünsürə çevrilir. Cəmiyyətin xüsusiyyətləri onun siyasi idarəetməsində də öz əksini tapa bilir. Bu baxımdan Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyev qeyd edirdi ki, Azərbaycan dövləti demokratik
1 Rəbiyyət Aslanova. Müasir dövlət və dövlətşünaslıq elmi (Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının iyirminci ildönümü işığında). Bakı, Azərnəşər 2011, 440 səh., s. 23. 96 prinsiplər əsasında fəaliyyət göstərməlidir, öz
tarixi ənənələrindən, milli ənənələrdən bəhrələnərək, dünya
demokratiyasından, ümumbəşəri dəyərlərdən səmərəli istifadə edərək demokratik dövlət quruculuğu yolu ilə getməlidir. 1
olmaq üçün xalqın gərək mentalitet səviyyəsi olsun. Xalqın mentalitetini qaldırmaq isə bir-iki günün işi deyil. Bir çox nəsillərin işidir, bununla məşğul olmaq lazımdır. 2
Bu gün dünya dövlətlərinin daxildən idarəolunmasında həm universal dünyəvi dəyərlər, həm də milli-etnopsixoloji dəyərlər öz əksini tapır. Bu baxımdan da idarəçilik zəngin məzmunu özündə əks etdirir. İdarəetmə dövlətin siyasətinin baza prinsipidir. Bu prinsip məhz dövlətlər yaranandan hal-hazıra qədər də davam etməkdədir. Bu prinsip də öz mahiyyəti baxımından insanların təbiətinə bağlıdır. İnsanlar mütləq şəkildə idarəedən (güclülər) və idarəolunanlar (gücsüzlər) tərəflərinə ayrılmalıdırlar. Burada güclü və gücsüz məsələsi seçim amili ilə bağlıdır ki, daha bacarıqlılar önə çıxrlar və hakim tərəfə çevrilirlər. Bu, maraqların idarəolunması ilə bağlı təbii prosesə çevrilir və idarəetmə mərkəzi güc üzərində formalaşır. Məsələn, güclü hakim təbəqə güclü siyasi sistemin dayağı hesab edilə bilər. Liderliyin səviyyəsi nizamlamanın səviyyəsinin yüksəlməsinə də kömək edir. Liderin şəxsi keyfiyyətləri (müdrik olması), həyat və iş təcrübəsinin zənginliyi siyasət sisteminin təkmilləşməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Hələ qədim fəlsəfi baxışlara görə də dövlətlərə (burada həm də ideal
1 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin andiçmə mərasimində nitq. 10 oktyabr 1993-cü il. Əliyev Heydər. Ə56. Müstəqilliyimiz əbədidir. I CİLD.- B.: Azərnəşr, 1997, 612 səh., Buraxılışa məsul: Ramiz Mehdiyev, Hidayət Orucov, səh. 204. 2 Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasında ziyalılarla görüşdə çıxış. 21 sentyabr 1993-cü il. Əliyev Heydər. Ə56. Müstəqilliyimiz əbədidir. I CİLD.-B.: Azərnəşr, 1997, 612 səh., Buraxılışa məsul: Ramiz Mehdiyev, Hidayət Orucov, səh.158.
Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|