Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kiçik dövlətlər
80 müdafiə qurumları (təhlükəsizliyi təmin edən qurumlar) vasitəsilə özünün inkişafını qoruyur, mühafizə edir və tənzimedici, bu baxımdan istiqamətverici və koordinasiyaedici funksiyasını yerinə yetirir. Dövlət müdafiə və inkişaf strategiyasının qarşılılqlı asılılıq şərtlərindən-vəhdətindən özünün mövcudluğunu təmin etmiş olur. Dövlətlər beynəlxalq münasibətlərdə tənzimləmə tərəfi olmaq məqsədilə və bundan irəli gələrək müdafiə olunmaq və inkişaf etmək naminə təşkilatlar da yaradırlar (güclü dövlətlər) və mövcud təşkilatlara qoşulurlar (güclü və zəif dövlətlər). Burada böyük dövlətin (təşkilatı yaradan) əsas məqsədi odur ki, özünü mərkəz etsin və ətraf kiçik dövlətləri öz dairəsində saxlasın və ətraf dövlətlərin daxili siyasətinə təsir göstərə bilsin. Məlumdur ki, dövlətlərin daxili siyasət qurumları xarici siyasət fəaliyyəti nəticəsində əlaqələrə malik olurlar və öz fəaliyyətlərini tənzim edirlər. Burada xüsusi (fərdi halda) xidmət yaranır, eləcə də universal xidmətin tərkibi təşkil edilir. Fikirin aydın izahı odur ki, istənilən dövlət nazirliyi xarici siyasət fəaliyyəti həyata keçirir, digər dövlətlərin müvafiq qurumları ilə əməkdaşlıq edir. Buradan bağlar əmələ gəlir. Qurum digər qurumla əlaqələrlə bağlanır, eləcə də qurumun fəaliyyəti dövlətin ümumi funksiyasının tərkibi olur. Təşkilat yarandıqda müvafiq qurum öz telini təşkilatın digər üzvləri- mərkəzi gücün müvafiq qurumları ilə bağlayır. Buradan da mərkəzlə asılılıq meydana gəlir. Böyük dövlət çalışır
ki, təşkilatlar (ittifaqlar, birliklər) yaratmaqla münasibətlər istiqamətini tənzimləsin və münasibət tellərini mərkəzi elementlə-mərkəzi güclə bağlasın. Buradan da ətraf dövlətlər üzərində təsir imkanları qazansın. Dünya düzəninin yaranmasında məhz təşkilatların rolu əvəzsizdir və belə qurumlar böyük dövlətlərə güc mərkəzi kimi formalaşmaq üçün statuslar verir, imic yaradır, avtoritetlik qazandırır.
təşkilatlara (ittifaqlara, birliklərə, forumlara, qruplara) ona görə daxil olurlar ki, öz
81 mövcudluqlarını təmin etsinlər və təşkilatlarda xarici siyasət istiqamətlərini ixtisaslaşdırsınlar, sahələr üzrə
inkişaf etdirsinlər və digər dövlətlərlə bağlansınlar. Zəif dövlətlər beynəlxalq yardımların qəbulunda və kreditlərin alınmasında çox maraqlı olular. Eyni zamanda inkişaf etmiş dövlətlərin və inkişafa yolunda olan ölkələrin sərmayələrini cəlb etməkdə maraq
nümayiş etdirirlər. Eləcə də
iqtisadiyyatın diversifikasiyası məqsədilə də xarici ölkələrin sərmayələrini ölkələrinə gətirməkdə maraqlı olurlar. Zəif və kiçik dövlətlər çalışırlar ki, beynəlxalq münasibətlərdə ixtisaslaşma, ayrı-ayrı sahələr üzrə istiqamətlər yaratmaqla iştirak bütövlüklərini təmin etsinlər. Eyni zamanda, böyük dövlətlərin-təşkilatlarda mərkəzi qüvvə olan subyektlərin, imkanlarından istifadə edərək güclənsinlər və müdafiə olunsunlar. Ayrı-ayrı istiqamətlərin inkişafı elə bütövlükdə beynəlxalq iştirakın güclənməsi demək olur. Təşkilatlar maraqları vahid mərkəzlərə cəmləşdirir və hərəkətləri və gücləri də bu istiqamətdə səfərbər edə bilir. Dünya düzənin formalaşmasında və “siyasi heliosentrizm”in yaranmasında təşkilatlanma prosesləri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, güman əsasında belə qənaətə gəlmək olar ki, gələcək dünya düzənində bütün təşkilatların fəaliyyətləri əsasən inkişaf konsepsiyalarına, proqramlarına uyğun olaraq fəaliyyət göstərməkdən ibarət ola biləcəkdir. Təşkilatlar regional və universal əsaslarla inkişaf dalğalarının yaranmasına və inteqrasiyanın güclənməsinə xidmət edəcəklər. XXII əsrin təşkilatlarının fəaliyyət istiqamətləri başlıca olaraq elementlərin, əsasən iqtisadi resursların güclü məkanlardan zəif məkanlara doğru hərəkətini təmin edə biləcəkdir. İqtisadi resurslara aid edilir: bütün təbii resurslar,
82
nəqliyyat və rabitə vasitələri; əməyin saysız növü, nəhayət, ən vacibi olanı-torpaq və faydalı qazıntılar. Buradan da resurların təsnifatı meydana gəlir: material resurslar-torpaq, xammal materialı və kapital; 2) insan resurları-əmək və sahibkarlıq qabiliyyəti. 1
Ancaq indiki zamanda dövlətlər təşkilatlanmadan həm də əziyyət çəkirlər və böyük dövlətlərin rəqabətində güc düşən tərəfə, sipərə, “hasar”a çevrilirlər. Təşkilatlar böyük güc mərkəzlərinin sərhəd təhlükəsizliyi rolunu da yerinə yetirirlər. Bu baxımdan da təşkilatların funksiyaları çox sahələrdə böyük məsuliyyəti meydana gətirir. Dövlət həm müdafiə, həm də inkişaf strategiyalarını həyata keçirərkən, proseslərdə nizamlama və tənzimləmə meydana gəlir. Elementlər, subyektlər, ünsürlər arasında sistemli münasibətlər formalaşır, əlaqələr qurulur. XXI əsrin ikinci yarısı XXII və sonrakı əsrlərdə qlobal
hesabına məhv olması yanaşmasını da bir qədər düzgün hesab etmək olmaz. (Qeyd: alimlər hesab edirlər ki, Günəş sistemi
1 Макконелл К.Р., Брю С.А. Экономика: Принципы, проблема и политика. В 2 т.: Пер.с англ. Т I-Баку, издательство « Азербайджан», 1992-399 с.: табл., граф. Səh. 37.
Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|