Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
71 hərəkətlərindən formalaşıb. Dünya düzəni XVIII, XIX, XX əsrlərdə mövcud olub və hal-hazırda da mövcuddur. Bir dünya düzənindən digərinə keçid baş verib və bu zaman başlıca olaraq forma və məzmun dəyişib. Lakin gerçəklik ondan ibarət olub ki, dünya düzənini formalaşdıran dövlətlər (imperiyalar) güclərinə görə, ərazilərinə görə dəyişə bilib. Düzən məsələsi isə qalıb. Məsələn, XX əsrin ikinci yarısında ABŞ-İngiltərə və SSSRİ (bu dövlətlər Almaniyaya və Yaponiyaya qarşı koalisiya
Sonradan SSRİ ilə ABŞ-İngiltərə arasında Avropa məsələsinə, kommunizm ideologiyasına və ümumiyyətlə dünyanın bölünməsinə görə münasibətlər soyuq olub. Məsələn, “soyuq müharibə” dövründə ancaq Amerika “Azad Avropa” radiosu vasitəsilə bəyan etmişdi ki, Moskvadan nəzarət olunan Mərkəzi Avropa tabeçiliyini qəti olaraq qəbul etmir. Məhz Amerika prezident Karterin dövründə insan hüquqlarının müdafiəsinə qalxmış və beləliklə, Sovet İttifaqını ideoloji olaraq müdafiə olunmaq vəziyyətində saxlamışdı. 1
ABŞ-la SSRİ arasında diplomatik münasibətlər XX əsrin 20-30-cu illərində soyuq olub. Diplomatik münasibətlər kəsilib. (Rusiya ilə ABŞ arasında ilk diplomatik münasibətlər isə 1809- cu ilin noyabrında qurulub). İkinci Dünya müharibəsindən
1 Збигнев Бжезинский. Выбор. Глобальное господство или гдобальное лидерство(Zbigniew Brzezinski. The Choice: Global Domination or Global Leadership) /Пер.с англ. –М.: Междунар. Отношения, 2004.-288 с., səh. 279.
72
narahatlıqlar dalğası yayıldı. Raket hücumlarından müdafiə məqəsdilə kosmik layihələrin icrasına başlanıldı. Həmin andan etibarən SSRİ ilə nüvə sahəsində danışıqlar həyata keçirildi, 1970-80-ci illərdə müdafiə və strateji hücum sahəsində bir çox razılaşmalar (rus. dil. “PRO”, “OSV”, “SNV” razılaşmaları) əldə olundu. Bu müqavilələr onu göstərdi ki, Amerikanın təhlükəsizliyi artıq amerikanlıların əlində deyil, həddən artıq təhlükəli olan düşmənlə (SSRİ ilə-qeyd bizimkidir) bağlanmış müqavilələrdədir. 1980-ci illərdə Reyqan administrasiyasının ABŞ ərazisinin SSRİ-nin ballistik raketlərindən müdafiəsini nəzərdə tutan kosmik layihə olan “strateji müdafiə təşəbbüsü” layihəsi əhalinin çox hissəsinin dəstəyini qazanmamışdı. 1 1946- 1991-ci illəri əhatə edən “soyuq müharibə” dövründə daimi geosiyasi dualizm özünün maksimal tənasübünə çatmışdı. ABŞ- la talassokratiya (dəniz hakimiyyəti), SSRİ ilə isə tellurokratiya (quru hakimiyyəti) meydana gəlmişdi. 2 Qeyd:
təsdiq etməkdən ibarətdir. Hansı ki, bu dualizm planetlərin coğrafi əsaslarla quruluşunun təzahüründə və sivilizasiyanın tarixi tipologiyasında təzahür edir. Bu dualizm “tellurokratiya” (quru hakimiyyəti-quru yolları üzərində hakimiyyət ) və “talassokratiya”nın (dəniz hakimiyyəti-dəniz yolları üzərində hakimiyyət) qarşı-qarşıya qoyulmasından irəli gəlir. Belə qarşı-qarşıya qoyulmanın xüsusiyyətləri Karfagen və Afina kimi ticarət sivilizasiyaları ilə Roma və Sparta kimi hərbi-avtoritar sivilizasiyanın qarşı-qarşıya qoyulmasından (“demokratiya” və “ideokratiya” terminlərinin qarşı-qarşıya
1 Збигнев Бжезинский. Выбор. Глобальное господство или гдобальное лидерство(Zbigniew Brzezinski. The Choice: Global Domination or Global Leadership) /Пер.с англ. –М.: Междунар. Отношения, 2004.-288 с., səh. 21-22. 2 Александр Дугин Д80 Основы геополитики. Геополитическое будущее России. Мыслить Пространством-Изд.4-е, Москва, «АРКТОГЕЯ-центр», 2000-928 стр., səh. 18. 73
tellurokratiyaya oturaq həyat, konservatizm, böyük əhali birlikləri olan tayfalar, xalqlar, dövlətlər və imperiyaların tabe olduqları ciddi hüquqi normativlər xarakterikdir. Dənizin möhkəmliyi isə ondan ibarətdir ki, bu sivilizasiyada etika, sosial ənənələrin davamlılığı, möhkəmliyi əsas yer tutur. Quru hakimiyyətində oturaq xalqlara həm də individualizm və sahibkarlıq ruhu yaddır. Belə sivilizasiyaya kollektivçilik və iyerarxiya xasdır. 1
Məşhur ABŞ politoloqu olan və keçmişdə nüfuzlu dövlət xadimi olmuş Henri Kissincerin fikrincə, hal-hazırda ABŞ beynəlxalq maliyyə sistemində dominant mövqeyə malikdir, sərmayə kapitalının nəhəng mənbəyidir, sərmayədarlar üçün daha çox cəlbedici pənahgahdır, həmçinin xarici ixracatçılar üçün ən nəhəng bazardır. Bütün dünyada amerika pop- mədəniyyəti xoşagələn standartlar təqdim edir, baxmayaraq ki, bu pop-mədəniyyət vaxtaşırı bu və ya da digər ölkələrdə yararsızlıq kimi qəbul edilir. 2
Dövlətlər son əsrlərdə (1648-ci ildən bəri- “suverenitetlik” prinsipi tətbiq ediləndən bu yana) heç zaman tam müstəqil ola bilməyiblər, daxilə müdaxilələrdən azad ola bilməyiblər və bir geosiyasi düzən forması digərini əvəz edib. Geosiyasi düzən müəyyən səviyyədə dövlətlərin daxili işlərinə qarışmanı zəruri edibdir. Bu da ondan irəli gəlib ki, dövlət maraqlarına aid olan sahələr, vasitələr, obyektlər uyğunlaşdırılıb, eyniləşdirilib, paralelləşdirilib. Eləcə də
qarşılaşmadan toqquşmalar, kəsişmələr və ziddiyətlər, həmçinin tarazlıqlar formalaşıb.
1 Александр Дугин Д80 Основы геополитики. Геополитическое будущее России. Мыслить Пространством-Изд.4-е, Москва, «АРКТОГЕЯ-центр», 2000-928 стр., səh. 15-16. 2 Киссинджер Генри. Нужна ли Америке внешняя политика.?/ Пер. С англ. Под.ред. В.Л.Иноземцева.-М.:Ладомир, 2002.-352 с., səh. 2. Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|