Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yeni dünya düzəni ( ing. New World Order, lat. Novus ordo mundi)
- Qüvvələr tarazlığının yeni məzmunu
- Yeni qüvvələr tarazlığında
- “dünyanın ürəyi” (“Heartland”)
59
və yollar; əsas informasiya və təbliğat vasitələri-media vasitələri və s.) onların əllərində olduğundan, bir tərəfdən təkanverici, digər tərəfdən də istiqamətverci subyektlərə çevrilirlər. Gələcək dünya düzəni əslində gələcəyə doğru davam edən siyasət trayektoriyalarının daxili məzmununun və siyasət cərəyanlarının məzmununun –davamediciliyinin və hər məqamda ortaya çıxan vəziyyətlər zəncirinin özü deməkdir. Yeni dünya düzəni (ing. New World Order, lat. Novus ordo mundi)-hal-hazırda müxtəlif hadisələri siyasətdə müəyyən etmək üçün tətbiq edilir. Ümumqəbuledilmiş mənası yoxdur. “Yeni dünya düzəni” ifadəsi müxtəlif tarixi dövrlərdə gələcək dünya quruluşu haqqındakı diskussiyalarda işlədilir: I Dünya müharibəsindən sonra, II Dünya müharibəsindən sonra və xüsusilə yenidənqurma dövründə və sosialist blokunun dağılmasında. Bu ifadə publisistikada və konspiroloji (burada gizli siyasət, sui-qəsdçiliyə əsaslanan siyasət) ədəbiyyatlarda istifadə olunur. Neokolonial şərhlərə (müzakirələrə) uyğun olaraq (bu yanaşma rus mənbələrinin yanaşmasıdır) “Yeni dünya düzəni” Qərbin və onun tərəfdarları olan dövlətlərin neokolonializm siyasətində əksini tapan dünya quruluşu konsepsiyasıdır. Yeni dünya düzəninin belə konsepsiyası tez-tez hallarda mondializm (vahid dünya hakimiyyəti) ideyası ilə əlaqələndirilir. Hal-hazırda davam edən dünya siyasəti (XXI əsrin ikinci onilliyinin siyasəti) dəyişkən əsaslarla (çox güman ki,
gələcək dünya düzənini formalaşdıracaqdır. Qlobal hadisələrin gedişatı (xüsusilə, Avrasiyada, “heartland”da baş verən qlobal
düzəni (XXI əsrin ikinci yarısından sonra) fərqli formaya malik olacaqdır. Geosiyasi güc mərkəzləri arasında qüvvələr
60
Qüvvələr tarazlığı geosiyasətin əsas kateqoriyalarından biri hesab olunur və planetar məkanda sinfi və yaxud da digər zəmində (milli, dini, iqtisadi, sosial, sivilizasiya fərqi, missionerlik və s.) qarşı-qarşıya duran, dünya siyasətində həlledici amilə çevrilmiş güclərin (ayrı-ayrı dövlətlərin və dövlət birliklərinin) mövcudluğunu ehtiva edir. 1 Qüvvələr tarazlığının yeni məzmunu ondan ibarət olacaqdır ki, böyük dövlətlər məcburən öz aralarında və onlarla kiçik dövlətlər arasındakı siyasi münasibətlərdə insanlıq və insanlığa yüksək
insanlığa xidmətə yönələcəkdir. Dünya siyasətində etnik və milli mərkəzliliyi insan mərkəzliliyi əvəz edə biləcəkdir. Dünyanın ayrı-ayrı məkanları güc mərkəzləri arasında inteqrasiya əsaslı, bu baxımdan da mülki məzmun kəsb edən, vətəndaş cəmiyyətləri şəbəkələrini əhatə edən təsir dairələrinə ayrılacaqdır. Geosiyasi mərkəzlərin, böyük
güclərin humanitar siyasət dairələri-məkanları meydana gələcəkdir. Yaxşı addımlar, sülh siyasətinə dəstək verilməsi və sülh siyasətinin həyata keçirilməsi uğrunda rəqabət böyük dövlətlərin güclərini müəyyən edən kriteriyalara çevriləcəkdir. Yeni qüvvələr tarazlığında
böyük dövlətlər daha çox inteqrasiya məkanları əldə etməyə çalışacaqlar. Bütün problemlərin həllində “göyərçin diplomatiyası” tətbiq edilə biləcəkdir. Dövlətlər arasında barışıdırıcı xətlər, vasitələr,
meydana gətirəcəkdir. Geosiyasətin tarixi nəzəriyyələrinin icrasında yeni
ruh formalaşacaqdır. Geosiyasət nəzəriyyəçilərindən olan Halford Makinderin “ Kim Şərqi Avropanı idarə edirsə, “Heartland”a rəhbərlik edir; kim “Heartland”ı idarə edirsə, “Dünya-Ada”ya rəhbərlik edir; kim “Dünya-Ada”nı idarə edirsə, dünyaya rəhbərlik edir” məşhur
1 Ə.M.Həsənov. Geosiyasət. Dərslik. Bakı, “Aypara-3” nəşriyyatı, 2010, 604 səh., s. 292. 61 geosiyasət nəzəriyyəsi prinsipinin icrasında bir yumşaqlıq meydana gələcəkdir. Qeyd: Halford Makinder (Halford Mackinder “The Geographical Pivot of History”) göstərirdi ki, Dünyanın ürəyi- “Heartland” Volqa çayından Yantsızıya qədər, Himalaydan Arktikaya (Arctic Ocean) qədər (Şimali Buzlu Okeana qədər) olan geniş bir ərazini əhatə edir. “Ərazinin dönmə mərkəzinin (mərkəzi nöqtəsinin) (pivot area) bayır tərəfində, böyük daxili (iç) ayparada (inner crescent) Almaniya, Avstriya, Türkiyə, Hindistan və Çin yerləşir. Xarici ayparada (outer crescent) isə Britaniya, Cənubi Afrika, ABŞ, Kanada və Yaponiya yer almışdır. “Dünya –Ada” (“World –Island”) isə Avropa kontinentini, Asiya və Afrikanı əhatə edir. Bu coğrafi strukturdan dünya geosiyasətinin belə bir anlayışı meydana gəlir: “ Kim Şərqi Avropanı idarə edirsə, “Heartland”a rəhbərlik edir; kim “Heartland”ı idarə edirsə, “Dünya- Ada”ya rəhbərlik edir; kim “Dünya-Ada”nı idarə edirsə, dünyaya rəhbərlik edir.” (“Who rules east Europe commands the Heartland; who rules the Heartland commands the World – Island, who rules the World-Island commands the World”). 1
Məsuliyyətli tərəflər və bu baxımdan güc mərkəzləri başlıca olaraq yeni inteqrasiya siyasəti həyata keçirəcəklər. Güc mərkəzləri “güc tətbiq edən aparat” yox, əsas birləşdirici və paylayıcı, barışıdırıcı mərkəz rolunu oynaya biləcəkdir. B.Britaniya geosiyasətçisi Halford Makinder (1861-1947) özünün “Tarixin coğrafi oxu” əsərində qeyd edir ki, planetar nöqteyi-nəzərdən dünyanın mərkəzində Avrasiya kontinenti dayanır. Onun mərkəzində də “dünyanın ürəyi” (“Heartland”) durur. “Heartland” Avrasiyanın kontinental kütləsinin cəmləşmiş hissəsidir. Bu, bütün dünyaya nəzarət etmək üçün daha çox əlverişli coğrafi platsdarmdır. Avrasiyanın “heartland”ı qərbdən-şərqə coğrafi qurşaq üzrə
1 Hans J. Morgenthau, Kenneth W. Thompson. Politics among nations: the struggle for power and peace. Brief Edition. 1993.R.R. Donneley&Sons Company. ISBN 0-07-043306-2? səh. 174-175. Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|