Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Multikulturalizm, multiiştirakçılıq, multifunksionalizm, multistrukturalizm
51 edilənin təkmil forması, elementlərlə və proseslərlə bol (zəngin) vəziyyəti elə təzahürlərdə görünən inkişafdır. İnkişaf zamanı çoxlu sayda elementlər və subyektlər qarşılıqlı asılılıq vəziyyətində olurlar. Proseslərin yüksək rasional səviyyəsi inkişaf proseslərinin özüdür. İnkişaf zamanı proseslər daima artan cədvəl göstəriciləri üzrə davam edir. Dövlət siyasəti cəmiyyətin ədalətlə idarə olunmasını, münasibətlərin ədalətli məzmununun qorunub saxlanılmasını təmin etmək üçündür, insanların özləri tərəfindən həyata keçirilir. Ədalət düzgün (taraz bölgü) bölgü və paylaşmadır ki, bunları da insanlar dövlət qurumları yaratmaqla əldə etməyə çalışırlar. Dövlət ədalətli vəziyyətlər üçün şərait yaradan tərəfdir, baş subyektdir, vasitədir. Qədim yunan fəlsəfəsinin idealist nümayəndələri olan Sokrat-Platon-Aristotel üçlüyü də dövlət siyasətini, dövlətlə vətəndaşlar arasında olan münasibətləri ədalətlə, əxlaqla (etika ilə) ilə əlqələndirirlər. Sokrat etikanı, Platon və Aristotel isə dövləti tədqiqat obyekti kimi götürür. Platon ideal dövlət nəzəriyyəsini, Aristotel isə praktik dövlət nəzəriyyəsini yaradır. Müasir dövlət nəzəriyyələri öz başlanğıclarını məhz bu filosofların təlimlərindən götürür. Maarifçilik dövründə hakimiyyətin üç qolunun labüdlüyü prinsiplərinin meydana gəlməsi də əslində öz nəzəri başlanğıcını Aristoteldən götürür. Demək olmaz ki, ədalət tam məzmunu baxımdan elə müsbətliklərdir. Mənfiliklərin üzərində qəti olaraq qələbə çalmış vəziyyətlərdə olan müsbətliklərdir. Belə qənaətə gəlmək olar ki, məhz mübarizə anında mənfiliklər müsbətlikləri ortaya çıxarır və “yaxşılıq” (“qəbuledilənlik”, “münasiblik”) meydana gəlir. Bu anda qəbuledilən məzmun ədalət olur. Yaxşı olan odur ki, insanlar ondan mənəvi və maddi qidalar alır. İnsanların maddi vəziyyətləri və ruhları doyur, zənginləşir. Ədalət həm gücdür, həm də mübarizədə gücsüzlərin müdafiəsi üçün əsas ideya xəttidir. Güclü tərəf ədalətlidir. Imkanın böyüklüyü ədalətin özünü meydana gətirir. Gücsüzlərin də müdafiəsi və onların hüquqlarının qorunması, toxunulmazlıqları bir
52 ədalətdir. Ədalət imkana, potensiala bağlıdır. Bu prinsipə görə hesab etmək olar ki, ədalət hər bir tərəfin öz daxilindədir. Hər bir şəxs üçün ədalət mövcuddur və özünəməxsusdur. Bu baxımdan da universallıqla yanaşı, həm də xüsusidir. Hamı öz hərəkətlərinin ədalətli olmasını əsaslandırır. Hamı öz ədalətli mövqeyini şəraitin ortaya çıxardığı zərurətlə,
xassəyə və xüsusi xassələrə malikdir. Bütün zamanlarda vardır və konkret məqamlar üçündür. Dövlət də bütün hallarda ədalətli hərəkətləri təmin etmək və nəticə etibarilə ədalətli vəziyyətlərin ortaya çıxmasını təmin etmək üçündür. İnsanların, regional və qlobal miqyasda xalqların, qarşılıqlı sülh şəraitində xoşbəşxt yaşamaları və dünya resurslarından, o cümlədən təbii sərvətlərindən, həyatın maddi və mənəvi nemətlərindən səmərəli şəkildə istifadə etmələri, faydalanmaları düzən qaydalarının yaranması və tətbiqindən, yəni idarəçiliyin məzmunundan asılı olmuşdur. Bu qarşılıqlı zərurət doğuran proseslər tarixin qədim dövrlərində, orta əsrlərdə mövcud olmuşdur və yenə də davam etməkdədir. İndiki zamanda nizamlama prosesində səmərəliliyin əldə edilməsi üçün reallıq önündə məhdudlaşdırıcı amil olaraq ideallıq dayanmalıdır. Tədqiqata cəlb edilən mövzunun predmeti həm gələcəkdə böyük dövlətlərin orbitində, həm də ümumdünya məkanında formalaşa biləcək regional və qlobal miqyaslı dünya
baxımdan yenidən təşkilatlanmaların geniş miqyaslı layihəsidir. Rus müəlliflərinin fikrincə, yeni dünya düzəni- mondializm və dünya hakimiyyətinin yaradılması layihəsidir. 1
dünya düzənində qlobal mənada anti-mondializm dövrü
1 Александр Дугин Д80 Основы геополитики. Геополитическое будущее России. Мыслить Пространством-Изд.4-е, Москва, «АРКТОГЕЯ-центр», 2000-928 стр., səh.906. 53 olacaqdır. Vahid dünya hakimiyyətinin yaradılması ideyası (mondializm) postmodernizmdə və gələcək dünya düzənində reallıqdan kənardır. Bu gün dünya hakimiyyətində bir tərəf və ya da bir qrup yox, ümumilikdə bütün dövlətlər, xüsusilə sivil dövlətlər iştirak edirlər. Multikulturalizm, multiiştirakçılıq, multifunksionalizm, multistrukturalizm mondializmin (vahid dünya hakimiyyətinin) yaranmasına imkan verə bilməz. Belə güman etmək olar ki, gələcək dünya düzənində poststatizm (postseytimz) daha güclü bir istiqamət kimi ortaya çıxa biləcəkdir. Poststeytizm-bu yanaşmaya görə dövlətlərin funksiyası bir qədər azalır və beynəlxalq əlaqələrdə və münasibətlərdə cəmiyyətlər, xalqlar, insanların özləri daha çox iştirak edirlər. Dövlət cəmiyyəti önə çəkir, insanların fərdi qaydada əlaqələrinə üstünlük verir və şərait yaradır. Dövlət beynəlxalq münasibətlərdə öz tənzimedici funksiyasını saxlayır, lakin əlaqələrdə daha çox bir vasitə rolunu oynayır. XXI əsrdə mondializm ideyasına şərh verən Z. Bjezinski yazır ki, bütün dünya ictimaiyyətinin ümumi maraqlarını dünya hakimiyyəti ilə qarışdırmaq olmaz. İndiki tarixi mərhələdə dünya hakimiyyəti ideyası praktiki olaraq öz məzmununu, mənasını itirmişdir. Dünya hakimiyyəti sadəcə olaraq ürəkdən arzu edilə bilən kimi qala bilər, ya da qorxunc amilə çevrilə bilər. Hələ bir neçə nəsil boyu bu, ciddi bir layihə ola bilməz. Digər tərəfdən isə dünya ictimaiyyətinin maraqlarının ümumiliyi məsələsi təkcə arzu edilən deyil, bu, artıq özünə yol açıbdır.
1 Rusiya tədqiqatçıları və siyasətçiləri vahid dünya hakimiyyətinin qəti əleyhinə çıxış edirlər və belə hesab edirlər ki, bu, bir qayda olaraq dünya üzərində Qərbin üstünlüyünün təbliğidir və burada ədalətsizlik var. Rusiya ədəbiyyatında belə bir fikir var ki, beynəlxalq nizam qüvvələr tarazlığına yox,
1 Збигнев Бжезинский. Выбор. Глобальное господство или гдобальное лидерство(Zbigniew Brzezinski. The Choice: Global Domination or Global Leadership) /Пер.с англ. –М.: Междунар. Отношения, 2004.-288 с., səh. 272- 273.
Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|