Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
56
enerji alır. Beləliklə, dövlət məkan varlığı kimi ortaya çıxır, bu məkanla canlanır və idarə olunur. Bu baxımdan da məkanı təsvir etmək, müqayisə etmək və ölçmək coğrafiyaya aid olmalıdır. 1 Yəni, dünya düzəninin nəticəsindən, ümumi görünüşdən, hiss olunan mühitdən elə geosiyasi mənzərə, ümumdünya siyasi mühiti formalaşır. Dünya düzəni təbii ki, dünya siyasətində iştirak edən və siyasəti formalaşdıran, siyasi mənzərəni yaradan güclər (dövlətlər) tərəfindən formalaşdırılır. Dünya düzəni
dövlətlərin qarşılıqlı əlaqələr və
münasibətlərinin məzmununu əks etdirməklə, onlar arasında rəvan şəkildə formalaşan bağlılığın da məzmununu üzə çıxarır. Bundan da dünya birliyi- xalqlar və dövlətlər birliyi meydana gəlir. Dünyanın hər bir subyekti (burada əsasən dövlətlər) ümumdünya siyasət müsətvisinin tərkib elementidir, kompleksidir. Dünya siyasətində idarəçilik və düzən həm də dövlətlər və xalqlar arasında ziddiyyətli və təzadlı münasibətləri formalaşdırır. Məsələn, böyük dövlətlərin təsirləri və hərəkətləri çox zaman kiçik dövlətlər üçün qıcıqverici olur. Böyük dövlətlər kiçik dövlətlərin mənafelərinə toxunan hərəkətlər edirlər. Onları münaqişələrə sürükləyirlər, özlərinin rəqabət mübarizələrində həmin kiçik dövlətlərdən vasitələr-
maraq sferasının böyüklüyü və tərkib zənginliyindən irəli gələrək, böyük dövlətlərin kiçik dövlətlərə qarşı qeyri- humanist siyasəti formalaşır. Məsələn, SSRİ-nin vaxtilə sosialist blokunda olmuş dövlətlərə qarşı hərbi siyasəti (XX
1 Александр Дугин Д80 Основы геополитики. Геополитическое будущее России. Мыслить Пространством-Изд.4-е, Москва, «АРКТОГЕЯ-центр», 2000-928 стр., səh.34. 57 dövlət üçün maraqların böyük olması baxımından bəlkə də təbii idi, real idi, qəbuledilən idi. Yəni SSRİ-nin işğal siyasəti və əraziləri öz ətrafında saxlaması bir böyük dövlət kimi, reallıq baxımından (hansı ki, bu reallığı da tarixi hadisələr üzə
isə, real olsa da, qəbuledilən deyil, qıcıqvericidir. Məsələn, Çexoslovakiyada, Macarıstanda hərbi rejimə qarşı baş vermiş etiraz hərəkatları buna nümunədir. Eləcə də ABŞ-ın 2003-cü ildən başlayaraq İraqa hərbi müdaxiləsi də eyni prinsipləri ortaya çıxarır. Bu baxımdan reallıq həm də mənfidir-xüsusilə əks tərəfdə olan kiçik tərəflər üçün. Reallıq burada xalqın özünə dəyər verməsini, ümumilikdə isə insanlığı heçə endirir. Kiçik dövlətlər öz mövcudluqları və inkişafları üçün nəzəri
edən ideologiya kiçik dövlətlərin böyük dövlətlərlə olan münasibətlərində baza xəttidir. Bu baxımdan münaqişədən, ərazi işğalından əziyyət çəkən dövlətlər (məsələn, Azərbaycan, Gürcüstan) beynəlxalq hüququn hamı tərəfindən qəbul
Azərbaycan idealizmin və liberal-realizmin (yumşaq siyasət, humanist siyasət) dəstəklənməsi və təbliği yolu ilə işğala son qoymağı qarşısına məqsəd qoyubdur. Bu anda idealizm əslində kiçik dövlətlərin mənafeyinin müdafiəsinə əsaslanan qaydaları özündə əks etdirir. Beynəlxalq münasibətlər sferasında mübarizə daima reallıqlarla ideallıqlar arasındakı vəhdəti meydana
gətirir və
vahidlik üzə
çıxır. Beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsi də elə bundan ibarətdir. Tənzimləmə sayəsində dövlətlər həm öz iştiraklarını təmin edirlər, həm də yaratdıqları münasibətlər və əlaqələr sferasının üzvü tərkibinə çevrilirlər. Ümumiyyətlə isə beynəlxalq aləmdə maraq və güc müxtəlifliyindən irəli gələrək ziddiyyət və təzaddan həm 58
böhranlı, münaqişəli, müharibəli vəziyyətlər meydana gəlir. Belə gərgin vəziyyətlər ümumi siyasət sistemində sabit hərəkətin qeyri-sabit və tez-tez dəyişən anlarında üzə çıxır. Tənzimləmə və nəzarət zəif olduqda gərginlik də yaranır. Gərginlik adətən ədalətin pozulmasından və bir maraq sahəsinin digəri ilə ziddiyyət təşkil etməsindən ortaya çıxır. Güc tərəfi öz maraq xəttində problem olduqda, həmin xəttin funksiyasını bərpa etməyə çalışır. Hər bir subyektin qəbuledilən qaydada maraq sərhədləri formalaşır. Bütün subyektlərin maraq sərhədləri mövcud olur. Bu sərhəd pozmaları meydana gəldikdə münaqişələr, böhranlar ortaya çıxır. Mübarizənin kəskin formaları meydana gəlir. Hər bir tərəf özünümüdafiə instinktinə malik olur və gərginlik də özünümüdafiə instinktindən (burada instinkt siyasi iradənin tərkib komponentidir) ortaya çıxır. Dünya düzəninin tərkibinə həm dövlətlər daxilində, həm də dövlətlər arasında baş verən idarəçilik və nizam məsələlərini aid etmək olar. Dünya düzəni düzənləmədən (nizamlamadan) meydana gələn üst vəziyyətidir və təzahürdür. Dünya düzəninin mərkəzi və ətraf gücləri olur. Daxili siyasətdə olduğu kimi, beynəlxalq siyasətdə də güclər, güc mərkəzləri təsnif edilir. Bu güc mərkəzləri həm qlobal, həm də regional məkanlarda təsnif edilirlər. Böyük güc mərkəzləri regional və regiondan kənar siyasətin formalaşmasında aparıcı mövqeyə malik olurlar. Bu güc mərkəzləri (dövlətlər və ittifaqlar) öz potensiallarından istifadə edərək, məkanlar üzrə siyasətin ağırlıq mərkəzləri rolunu
oynayırlar. Böyük
güc mərkəzlərinin fəaliyyəti onlar tərəfindən dünyanın siyasi mənzərəsinin formalaşdırılmasına səbəb olur. Dünyanın əsas siyasi cərəyanlarını formalaşdıran elementlərin çox böyük hissəsi (iqtisadi potensial-sənaye, sərmayə və maliyyə
Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|