Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tələbatları ödəyən qanunların yüksək səviyyədə icrasının mövcud olduğu cəmiyyətlər nisbətən ə
- Münasibətlərin tarazlığı həm ideallıqdan, həm də reallıqdan ortaya çıxan bir vəziyyətdir.
48 olması vacibdir. Rəhbərlik fəaliyyəti həm də sistemdə hadisələrin ötürücülüyünü də təmin etmək üçün çox vacibdir. Ümumiyyətlə, siyasi sistem və onun səmərəli fəaliyyəti nizamlamanı təmin edən rəhbərlikdən asılıdır və rəhbərliyin cəmləşdiyi əlaqəli, bu baxımdan iyerarxik mərkəzlər olmadan qeyri-mümkündür. İstər dövlətin daxilində, istərsə də beynəlxalq arenada siyasət həyata keçirilərkən düzən (idarəçilik) prinsipləri ortaya çıxır. Düzən-pərakəndə, qeyri-mütəşəkkil formada olan elementlərin bir və ya da bir neçə mərkəzdə birləşməsidir və bundan irəli gələn sistemli vəziyyətdir. Düzən də güc amilini zəruri edir. Güclü tərəfin nizamlı etdiyi elementlərin sayı da çox olur və yığcamlıq böyüyür. Həm dövlət daxilində, həm də beynəlxalq əlaqələrdə sülh və sabitlik, eləcə də inkişaf o zaman əldə edilir ki, nizamasalma məsələsində güclü tərəfin ədalətli mövqeyi və qarşı tərəfə olan hərəkətləri əsas prinsip kimi götürülür. Təbii ki, ədalət fəzilətdir və ideallıqdır. Ədalət alidir və bu baxımdan da yüksəkdir. Aristotel qeyd edir: “Əlbəttə biz görürük ki, hamı qəlbin o xüsusiyyətini ədalət adlandırmağa meyillidir ki, bununla insanlar ədalətli hərəkətlərə həvəs göstərir, ədalətli işlər görür və ədaləti arzulayırlar....Qanunlar bütövlükdə hər şeydən bəhs edir, həm də nəzərə almaq lazımdır ki, qanunlar ya hamını, ya ən yaxşıları, ya hakimiyyətdə olanları (məziyyətlərinə görə), ya da bu kimi adamları nəzərdə tutur, belə ki, bir, (yəni böyük) mənada o şeyi ədalətli adlandırırıq ki, dövlətdə qarşılıqlı münasibət üçün xoşbəxtliyi və bunu təşkil edən bütün şeyləri qurub, saxlayır. Deməli, qanun bir göstərişdir,...əgər düzgün tərtib olunubsa, yaxşıdır, diqqətsiz tərtib olunubsa, pisdir. Ədalət bütün məziyyətlərin özüdür” 1
Maraqların təmin edilməsi prosesləri və onun təzahürü, ortaya çıxan vəziyyətlərin gerçəkliyi isə reallıqdır. Məsələn,
1 Aristotel. “Nikomax etikası” (Tərcümə edəni F. Təbibi), Bakı, Qanun, 2007, 340 səh., səh. 127-130. 49 dövlətlər daxilində və beynəlxalq sahələrdə hüquq normaları məzmun baxımından bu və digər səviyyədə ədaləti əks etdirir. BMT Nizamnaməsi və beynəlxalq hüququn on mühüm prinsipi baza beynəlxalq hüquq prinsiplərini əks etdirən sənəd və prinsiplər, müddəalar olaraq tərəflər arasında ədalətli münasibətlərin əsaslarını müəyyən edir. Bu, özlüyündə ideallıqdır, çünki nəzəri fikirdir- ortaya qoyulan ümumi (universal) humanist dəyərlər toplusunu nəzəri baxımdan əks etdirəndir. Bu qayadadır və hərəkət istiqamətlərini müəyyən edəndir. Qaydalar da nisbi, şərti və təqribi ədalətdir. Bəzi hallarda və ümumilikdə fəzilətdir. Məsələn, bir hərəkət bir tərəfə yüksək səviyyədə xeyir gətirir. Digər tərəfə isə bundan bir
qədər az.
Qaydalar, riyazi
dillə ifadə
etsək, yuvarlaqlaşdırılmış ədalətin mövcudluğu, qorunması üçündür. Ədalətə çatmaq, ədaləti əldə etmək və bundan faydalanmaq deməkdir. Ədalət həm də nisbidir və fəzilət olaraq müxtəlif anlarda və şəraitlərdə özünü təsdiq etmiş olur. Ədalət həm də hamının qəbul etdiyidir, universallıqdır, universal dəyərlərdən ibarətdir. Bu baxımdan ölkələrin konstitusiyaları da nəzəri əsaslarla ədalətli vəziyyətləri və halları, məqamları şərtləndirən, əks etdirən normalar, ümumilikdə nəzəri qaydalar toplusudur. İdeallıq təcrübədə o zaman yaranır ki, maraq uğrunda hərəkət zamanı mənəvi aləmdə, daxili mənəviyyatda zəngin ədalətlilik mövcud olur, yanaşmalarda yumşaqlıq meydana gəlir. Tələbatları ödəyən qanunların yüksək səviyyədə icrasının mövcud olduğu cəmiyyətlər nisbətən ə dalətli cəmiyyətlər hesab edilə bilər. Ədalət universal dəyərdir, universal kriteriyadır, bu baxımdan da hamının istinad etdiyi yüksəkdir. Lakin ədalət reallıqda (real zamanda
Bu zaman reallığı kölgədə qoya bilər. Ümumi məna itə bilər. Ədalət ideya olaraq ucada, hərəkətlər isə ondan aşağıda olur. Lakin ədalət hərəkətləri daha çox özünə cəlb edə bilən bir 50 mənəviyyat komponentidir. Saf insanlar (dini əxlaqa və əqidəyə görə halal insanlar) daha çox öz hərəkətlərini ədalətə bağlamağa meyil göstərirlər. Ədalətin kasadlığı (insanlar ədaləti həmişə çatışmayan amillər kimi görürlər) cəmiyyətlərin daima hərəkət vəziyyətində olmağını zəruri edir. Çünki insanlar ədaləti rəhbər tutaraq, ədalətə nail olmaq məqsədilə daima onun axtarışında olurlar. İdarəetmədə-rəhbərlikdə və ona tabe olmada ədalət bir orta barışdırıcı, taraz yaradıcı xətt kimi əsas götürülür. Tabe edən və tabe olan tərəf-hər ikisi ədalətə istinad edir. Bu zaman ədalətli nizamlama meydana gəlir.
səviyyədə olarsa, bu anda mənfiliklər də çox olmaya bilər ki, bu zaman inkişaf dayana bilər. Tarazlıq tam müsbət tərəfə yönələr ki, bunun da nəticəsi elə durğunluğa gətirib çıxarar və nəticə tamamilə mənfi olar. Fəlsəfi baxışlara əsasən, inkişaf
ədalətlə ədalətsizliyin mübarizəsindən meydana gəlir və bu mübarizədə tarazlıq əldə etmək üçün mübarizə ədalət tərəfə meyil edir. İnkişaf daima mübarizəni tələb edir ki, bu da elə daimi hərəkətlər, bir-birini şərtləndirən və biri digəri üçün başlanğıc və səbəb olan hadisələr toplusudur. Nizamlamada da başlıca məqsəd ədalətin reallıq və ideallıq vəhdətini yaratmaq və bu sintezdən də yeni mövcudluğu ortaya çıxarmaqdan ibarətdir. Yeni mövcudluğun, real gerçəkliyin, qavrayışla dərk
Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|