Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzunun birinci fəsilində
- Üçüncü fəsildə
65
də siyasətin tarixi ənənəsidir. Eyni zamanda müharibələrə qoşulmamaq, bitərəf qalmaq da tarixi siyasətin baza prinsipidir. Bunlar və bu kimi digər vəziyyətlər və proseslər baza proseslərdir. Baza proseslərin formalaşmasında, kəmiyyət göstəricilərinin dəyişməsində ortaya çıxan gerçəkliklər də mahiyyətcə dəyişkən ola bilər.
Dünya düzəninin proqnozlaşdırılmasında bu prinsipləri əsas götürmək lazımdır. Həmin prinsiplərə müvafiq olaraq hadisələr zəncirliyi meydana gəlir. Proqnozlaşdırma zamanı hadisələrə, ümumi tərkibə “nüvə” və ətraf elementlərin qarşılıqlı vəhdətinin əsasları prinsipindən yanaşmaq məqsədəuyğundur. Sadalanan fikirlərin, müddəaların özləri elə formulalar və əsas prinsiplərdir ki, bu formulalar da beynəlxalq arenada cərəyan edən hadisələrin proqnozlaşdırılmasını əsaslandırır. Proqnozlaşdırma ümumi-universal və konkret-xüsusi sahələr üzrə aparılır. Siyasi hadisələrə, proseslərə ümumi və xüsusi təhlili yanaşmalar mövcud
olur. Uğurlu
proqnozlaşdırma dolğun faktlar toplusundan asılıdır. Faktları toplamaq və hadisələr arasında zəncirvari və şərtləndirici əlaqələri müəyyən etmək bacarığı elə proqnozlaşdırmadır. Prqonozlaşdırma zamanı dövlətlərin xarici siyasətlərinin, beynəlxalq münasibətlərinin xassələri də nəzərə alınmalıdır. Onların xarici siyasətlərinin istiqamətləri müşahidələrlə izlənilməlidir. Siyasət
dəyişən xüsusiyyətlərə malik olduğundan, proqnozlar da əvvəlcə nəzərdə tutulan zamanda olduğu kimi gözlənilən nəticələri verməyə bilər. Maraq uğrunda siyasət, fəaliyyət istiqaməti dəyişərsə, gözlənilən nəticələr də dəyişə bilər. Gözlənilə bilən hadisələrin vaxtında törədilməməsi də nəticələrin dəyişməsinə səbəb ola bilər. Proqnozların düzgün olmamasına nəzərdə tutulan
hadisələrin vaxtında törədilməməsi və hərəkətsizlik də səbəb ola bilər.
66 Proqnozlar təfəkkürdə həm konkret və qətiliyə, həm də ehtimallara söykənərək verilə bilir. Bir məsələni xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, qətilik (dəqiq proqnozlaşdırma) əsasən daha çox baza siyasətin formulalarında müşahidə edilir. Məsələn, güclü dövlətin maraqları tapdalanırsa, həmin anda güclü dövlət müdafiə olunmaq üçün özünün böyük potensialından (iqtisadi, siyasi-diplomatik, hərbi və s.) istifadə edir. Proqnozlaşdırma müəyyən xətt üzrə aparılan təhlilin nəticələridir ki, bu
nəticələr də
müəyyən hərəkət
trayektoriyasında müvafiq zamanda ortaya çıxan hadisələrlə bağlı gerçəkliklərin, forma və mahiyyətin təzahürünü beyində (təfəkkürdə) əks etdirməkdir. Hadisələrin gedişatı zamanı müşahidə aparılarkən hissi etmə, duyma (daxili hissiyyat) da tədqiqatçılar tərəfindən proqnozların verilməsi üçün zəmin ola bilər. Proqnozların düzgün verilməsi təbii ki, məntiqi təfəkkürün gücünə bağlıdır. Burada müxtəlf və əlaqəli sahələr üzrə faktlar toplanılır və hadisələrin əlaqəli, ümumi və xüsusi hallarda ortaya çıxması şərh edilir. Proqnozların düzgün şərh edilməsi, eləcə də düzgün qənaətlərə gəlmək başlıca olaraq müşahidələr aparmaq qabiliyyətindən və hadisələr arasında səbəb və nəticə, başlanğıc və son olan, bu baxımdan da bir-birini şərtləndirən hadisələr ardıcıllığında düzgün nəticələri görmək məharətindən və istedaddan asılıdır. Siyasi proqnozlaşdırma, əsas etibarilə, tarix boyunca baş verən hadisələrdən düzgün nəticələr çıxarmaq istedadı və məharətindən də asılıdır. Tarixi hadisələrin şərtləndirici funksiyasının öz formulaları vardır. Məsələn, tarixən işğal olunmuş ərazilərdə işğalçı tərəfə qarşı etiraz hərəkatları, o cümlədən, inqilablar, üsyanlar baş qaldırıb, terror hadisələri, sui-qəsdlər törədilib. Digər bir misal olaraq, hesab etmək olar ki, demokratik-liberal əsaslarla əlaqələrin qurulması iki dövlət arasında sıx əməkdaşlığı yaradıb. Bunlar və bu kimi digər faktlar, nəticələr proqnozlaşdırmada modullar olaraq tətbiq olunur və modullar olaraq formalaşır. Tarixi proseslər
67 zamanı siyasi nəticələrin formulaları mövcuddur ki, bu formulalar da proqnozlaşdırma üçün baza məntiqi prinsip rolunu oynayır. Ümumiyyətlə, proqnozlaşdırma qabiliyyəti proseslərin formulalarını yaxşı bilmək, dərindən dərk edə bilmək məharətidir. Mövzunun birinci fəsilində dövlət daxilində siyasət həyata keçirilərkən siyasətin nizam və idarəçiliklə əlaqəli məzmununa toxunulur. Düzəni meydana gətirən tərəflərin mövcudluğu şərtləri əsas götürülür. İ kinci fəslində beynəlxalq münasibətlər, o cümlədən bu münasibətlərdən meydana gələn dünya düzəni və geosiyasətin əsasları təhlil edilir. Anlayışların qarşılıqlı məzmunu göstərilir. Beynəlxalq aləmdə həyata keçirilən xarici siyasət zamanı beynəlxalq düzənin formalaşmasının əsasları şərh olunur.
mənsub olduqları dövlətlərin qlobal və regional məkanlar üzrə geosiyasi maraqlarının ümumi əsasları qeyd edilir.
maraqların nəzəri əsaslarının ümumi konturlarının şərhinə həsr olunur Predmetdəki-mövzudakı fikirlər, yanaşma, təhlil daha çox realizmə (real gücün əsaslandırılması baxışına) əsaslanır və siyasi düzən məsələsində güclü tərəfin maraqları və həmin tərəfin hərəkət qabiliyyətinin güclü olması və potensialının böyük olması amili əsas götürülür. Mövzuda ölkələr və dünyalar arasında münasibətlərin strateji əsaslarını şərh edərkən, bəzən daxili siyasət və beynəlxalq münasibətlərə dair tarixi faktlara da rast gəlinir. Bu da təhlil proseslərində təbii olaraq tələb olunan bir haldır, belə ki, siyasət, strategiya tarixi hadisələrlə bağlıdır. Siyasət elə hadisələri törədir və hadisələr ardıcıllığı da strategiyanı formalaşdırır. Strategiyanın tərkibində olan taktiki addımların özü də məhz siyasət demək olur. Tarixi hadisələr zəncirindən, Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|