Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Geosiyasət
- -xarici siyasət meydana gəlir- ehtiyac və tələbatların ödənilməsi naminə məqsədlərə çatmaq üçün müəyyən
- -beynəlxalq münasibətlər təşkil edilir-dövlətin fərdi marağından və ümumi dünya sistemində iştirak etmək marağından.
184
nizamı anlayışı meydana gəlir, həm də geosiyasət anlayışı ortaya çıxır. Geosiyasət,- ona görə ki, dövlət bu anda məkan və məkan üzərində resurslar əldə edir; dünya düzəni- ona görə ki, dövlət əldə etdiyi məkanlardan və obyektlərdən istifadə edərək təsir imkanları qazanır. Beynəlxalq hərbi-siyasi təşkilatlarda adətən kiçik gücə malik olan dövlətlər müstəqil hərbi-siyasi fəaliyyət həyata keçirə bilmirlər. Qeyd edilən məsələlərdən də idarəçilik meydana gəlir ki, idarəçilik də dünya düzəninin əsas mahiyyətində durur.
Burada dövlətlər əsas aktorlardır (tərəflərdir), təşkilatlar isə onların ayrı-ayrı sahələri tənzimləmək (ixtisaslaşmış təşkilatlar) və ümumi münasibətləri nizama salmaq (universal və regional-regionda dövlətlər arasında olan ümumi
münasibətləri tənzimləyən təşkilatlar) üçün yaratdıqları siyasi qurumlardır; -xarici siyasət meydana gəlir- ehtiyac və tələbatların ödənilməsi naminə məqsədlərə çatmaq üçün müəyyən edilən maraqlardan və maraqların ödənilməsi üçün qarşılıqlı fəaliyyətdən; -maraqları təmin etmək üçün dövlət adlanan siyasət qurumu, idarəetmə qurumu təşkil edilir; idarəetmə qurumu strukturlar yaradır və normalar əsasında münasibətləri tənzimləyir. Maraqlar müvafiq mexanizmlərlə sistemlər vasitəsilə rəsmi olaraq təmin edilir. Sistem də şərait, tələbat və ehtiyacdan, eyni zamanda zərurətdən formalaşdırılır. Sistem təşkil ediləndə subyektlərin enerjiləri də cəmləşdirilir, güclər birləşdirilir. Maraq dövlətdaxili strukturları və hərəkət çərçivələrini, istiqamətlərini meydana gətirir; 185
-beynəlxalq münasibətlərdə maraq dövlətlərin hərəkətlərindən meydana gəlir və dövlətlər öz aralarında münasibətləri tənzimləmək məqsədilə müxtəlif maraq
subyektləri və sahələri yaradırlar. Maraqları tənzim etmək üçün sistemlər və strukturlar, müvafiq mexanizmlər təşkil edilir; -beynəlxalq münasibətlər təşkil edilir-dövlətin fərdi marağından və ümumi dünya sistemində iştirak etmək marağından. Fərdi və ümumi maraqlar həm dövlətin daxili ehtiyaclarının ödənilməsinə istiqamətlənir, həm də dövləti beynəlxalq münasibətlərdə qoruyur. Dövlət beynəlxalq aləmdə tək yaşaya bilməz və resurs çatışmazlığından və inkişaf tempinin tələblərindən daxili ehtiyaclarını ödəyə bilməz. Dövlət öz daxili resurslarının həm daxildə, həm də xaricdə istifadəsi zamanı, eləcə də xarici resursları cəlb edən zamanı özünü qorumaq siyasətini reallaşdırır. Rusiyalı tədqiqatçı K. Hacıyev qeyd edir: “Milli marağın əsas tərkibi dövlətin özünümüdafiə imperatividir...Xarici siyasət fəaliyyətinin əsas müəyyənedici gücü milli və dövlət marağından irəli gəlir. Dövlət marağı konsepsiyası dəyərli normalardan və ideoloji konsepsiyadan ibarətdir..... Hər bir dövlət özünəməxsus qaydada ona aid olan maraqları dəyərləndirir. Dövlətin ona aid olan maraqlarını icra etmək üçün çoxlu sayda amillər vardır: geosiyasi vəziyyət, tarix, mədəniyyət, siyasi sistem, rəhbərlik, digər dövlətlərlə qarşılıqlı əlaqələrinin xüsusiyyətləri və s. .. Dövlət öz maraqlarını təmin etmək üçün əlində olan bütün vasitələrdən-siyasi, ideoloji, iqtisadi, diplomatik, hərbi və s. istifadə edir. ... Qeyd edilməlidir ki, dövlət öz məqsədlərinin realizəsini tam şəkildə həyata keçirə bilməz. Çox hallarda bu, digər dövlətlərə olan çətin danışıqlardan və ticarətdən asılıdır.” 1
Beynəlxalq münasibətlərdə dövlət marağını milli mənafe formalaşdırır. Tədqiqatçı Abbas Piriyevin fikrincə, milli
1 Гаджиев К.С. Г13 Введение в геополитику. Изд.2-е, доп. и перераб.: Учебник для вузов.-М.: Логос, 2002.-432 с., 363-365. 186
mənafe dövlət siyasətinin başlıca məqsədidir, onun siyasi strategiyasıdır. Xarici siyasət milli mənafe əsasında beynəlxalq münasibətlərdə əlaqələndirici rol oynayır. Xarici siyasət strategiyası milli mənafe üzərində qurulur və ölkənin təhlükəsizliyi təmin edilir. Milli mənafe daxili və xarici təhlükəsizliyi əhatə edir.
Milli mənafe
vətəndaşların məqsədlərini və fəaliyyətini birləşdirir, insanların fəaliyyətini, ərazinin bütövlüyünü, siyasi, mənəvi sərvətlərini qoruyur, tarixi idrak yaddaşını qaytarır, dövlətçilik inamı yaradır. 1 Qədim
tarixdən, dünyada
dövlət adlanan
siyasət qurumlarının (dövlətlərə etnosiyasət təşkilatları, etnik birlikləri, xalqları təmsil edən siyasi vahidliklər kimi də baxmaq olar) yaranmasından etibarən, müstəqil dövlətlərin və müstəqil dövlətlərdən ibarət olan ittifaqların və böyük məkanları və bir çox xalqları əhatə edən dövlətlərin, yəni imperiyaların yaranmasından hal-hazıra qədər, dünya dövlətləri arasında, eləcə də tayfalar, tayfa birləşmələri, etniklər arasında, təkmil formada, geniş aspektdə xalqlar arasında, münasibətlər yaranıb, əlaqələr qurulub. Eyni və yaxın coğrafi ərazilərdə yaşayan, eyni və ya yaxın (qohum) dildə, eləcə də eyni və ya fərqli mədəniyyətə, həyat tərzinə malik olan tayfa birləşmələri xalqları meydana gətirirblər. Xalqlar coğrafi ərazilərdə özlərini idarə etmək üçün dövlətlərini təşkil ediblər. Dövlətlər də təkmilləşən siyasətləri ilə xalqlarını formalaşdırıblar, xalqlar coğrafi, tarixi-mədəni varlıqlara, toplumlara çevriliblər. Formalaşmış xalqlar millətlərə (burjuaziyanın formalaşmasında) çevriliblər və təşkilatlanıblar. Məsələn, Azərbaycan dövlətini yaradan Azərbaycan millətinin formalaşmasında neft burjuaziyası mühüm rol oynayıb. Neft kapitalı siyasi elitanın yaranmasında böyük kömək göstərib. Siyasət xadimləri Rusiyada, Fransada, Türkiyədə yetişdirilib.
1 Abbas Piriyev. Siyasi strategiya və milli təhlükəsizlik problemi. Bakı, BDU-2002, 534 səh., s. 413-418.
Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|