Microsoft Word Geo 7 mv-az-capa doc
/ Mövzu: İQTİSADİYYAT VƏ ƏTRAF MÜHİT
Yüklə 3,69 Kb. Pdf görüntüsü
|
134 Dərs 53 / Mövzu: İQTİSADİYYAT VƏ ƏTRAF MÜHİT Yeni mövzunun izahında əsas məqsəd təsərrüfatın inkişaf etdirilməsi prosesində yaranan ekoloji problemləri izah etmək, planetdə yaranan ekoloji gərginlik əra- zilərini müəyyən etmək və bundan sonrakı dərs üçün məlumat bazası yaratmaqdır. Motivasiya üçün verilmiş material məlumat xarakterlidir. Ətraf mühitin mühafizəsi problemlərinə dair konfransda ətraf mühitin mühafizəsi gününün qeyd edilməsi yalnız məlumat vermək üçün deyil. “Nə üçün dünya ölkələri ekoloji problemlərin həllində birləşirlər?”, “Bu gün nə etmək olar, hansı tədbirləri həyata keçirmək olar?” sualları ətrafında müzakirə aparmağın şagirdlərdə ekoloji tərbiyə- nin formalaşdırılması üçün əhəmiyyəti böyükdür. “ Fəaliyyət” blokunda verilmiş cədvəldə təsərrüfatın müxtəlif sahələrinin inki- şafının əhəmiyyəti və eyni zamanda bu sahələrin təbiətə vurduğu zərər müzakirə edilir. Problem şagirdlərlə kiçik miqyaslı debat yaratmağa imkan verir. “İqtisadiyyatın inkişafının vacibliyi və təbiətin qorunması” mövzusunda müzakirə də təşkil edə bilərsiniz. Yeni mövzunun mənimsənilməsini cütlər və ya kiçik qruplarla da təşkil etmək olar. Qrupların sayı sadalanan ekoloji problemlərin sayı qədər olarsa, onların fəaliyyəti daha səmərəli ola bilər. Qruplar onlara tapşırılan ekoloji problemi dərs- likdən istifadə etməklə təhlil və onları təqdim edə bilərlər. Yeni informasiya dərs- likdə şəkillərlə verilmişdir. Müəllimin əlavə şəkil və slaydlardan istifadə etməsi məqsədəuyğundur. Şagirdlər ekoloji problemlərin sənaye və kənd təsərrüfatının inkişafı nəticəsində yarandığını və ya antropogen olduğunu öyrənərək onları qruplaşdıra bilərlər. ALT STANDARTLAR 3.2.5. Təbiətdən istifadə zamanı ekoloji gərginlik zonaları- nın nomenklaturasını (siyahısını) tərtib edir. TƏLİM NƏTİCƏLƏRİ İnsanların təsərrüfat fəaliyyətinin artması ilə ekoloji gər- ginliyin artmasını əlaqələndirir. Təbii və antropogen təsirlərdən yaranan ekoloji gərginlik zonalarını xəritə üzərində təyin edir. Çap üçün deyil 135 Öyrəndiklərinizi tətbiq edin Nə öyrəndiniz. Faydalı qazıntıların çıxarılması zamanı qalaqlanan boş süxur qalıqları terrikon təpələr yaradır. Zavod və fabriklərin tüstü bacalarından çıxan sənaye tullantıları xüsusilə atmosferi çirkləndirir. Stratosferdə ozon deşiyinin yaranması da sənayenin inkişafı ilə əlaqədardır. İri şəhərlərdə əhalinin artması məişət tullantılarından iba- rət zibilliklərin yaranmasına səbəb olur. Kiçik qığılcım nəhəng və qorxulu meşə yanğınlarına səbəb ola bilir. Çayda suyun səviyyəsinin qalxmasından yaranan daş- qınlar insanlara zərər vurur. Torpaqlardan düzgün istifadə etmədikdə səhralaşma baş verir. Su çatışmazlığı ilə səciyyələnən quraqlıq isə canlı aləmin məhvinə gə- tirib çıxarır. Öyrəndiklərinizi yoxlayın. Şagirdlər mətndən istifadə etməklə cədvəli tamamlayırlar: Qiymətləndirmə meyarları: əlaqələndirmə, təyinetmə I səviyyə II səviyyə III səviyyə IV səviyyə İnsanların təsərrüfat fəaliyyətinin artması ilə ekoloji gərginliyin artmasını əlaqələn- dirməkdə çətinlik çəkir. İnsanların təsərrüfat fəaliyyətinin artması ilə ekoloji gərginli- yin artmasını müəl- limin köməyi ilə əlaqələndirir. İnsanların təsərrü- fat fəaliyyətinin artması ilə ekoloji gərginliyin artması- nı əsasən əlaqələn- dirir. İnsanların təsər- rüfat fəaliyyətinin artması ilə ekoloji gərginliyin artma- sını düzgün əlaqə- ləndirir. Təbii və antropogen təsirlərdən yaranan ekoloji gərginlik zonalarını xəritə üzərində müəllimin köməyi ilə təyin edir. Təbii və antropogen təsirlərdən yaranan ekoloji gərginlik zonalarını xəritə üzərində çətinliklə təyin edir. Təbii və antropo- gen təsirlərdən ya- ranan ekoloji gər- ginlik zonalarını xəritə üzərində əsasən təyin edir. Təbii və antropo- gen təsirlərdən yaranan ekoloji gərginlik zonaları- nı xəritə üzərində sərbəst təyin edir. Ölkə Ekoloji problem Braziliya Terrikon təpələr Niger Səhralaşma Polşa daşqınlar Hindistan Məişət tullantıları Yaponiya Sənaye tullantıları Avstraliya Meşə yanğınları avadanlıqlara olan tələb artır Əhalinin sayı artır xammala tələb artır daha çox faydalı qazıntı çıxarılır terrikon təpələr ərzağa olan tələb artır Əhalinin sayı artır yeni əkin sahələri yaradılır torpaq fasiləsiz əkilir səhralaşma Çap üçün deyil 136 Dərs 54 / Mövzu: PRAKTİK DƏRS (ROLLU OYUN). “EKOLOJİ MƏHKƏMƏ” Dərsə hazırlığın tədris vahidinin ilk dərsindən başlanılması məqsədəuyğundur. Mü- əllim şagirdlərə ətrafda müşahidə etdikləri ekoloji problemli obyektlərin fotolarını çəkməyi təklif edə bilər. Şagirdlər bu işə daha yaradıcı yanaşa bilərlər. Onlar bu mövzuya aid rəsm, maket, yazı işi, şeir, hekayə, mahnı, fotoalbom, videoçarx və s. yarada bilərlər. Dərs ilinin sonuna və ətraf mühitin mühafizəsi gününə yaxın bu işlərdən sərgi təşkil etmək olar. Təqdim olunan rollu oyunu valideynlər və məktəb kollektivi qarşısında keçirmək olar. Dərsdən əvvəl sinif otağının tərtibatını ekologiya problemlərinə aid şəkillərlə bir qədər dəyişmək dərsin səmərəsini və təsirini artıra bilər. Bu dərsin əsas məqsədi şagirdlərin praktik bacarıqlarının inkişaf etdirilməsidir. Şagirdlər rollu oyun vasitəsilə ekoloji problemlərin mahiyyətini daha dərindən başa düşür və gələcəkdə bu sahədə bəşəriyyət qarşısında duran prob- lemlərin həllində şəxsi rolunu müəyyən etməyə çalışırlar. Yaxşı olar ki, dərs hər hansı bir ekoloji tədbirlə (yaxınlıqda olan parkın, meşəlik və ya gül bağçasında bitkilərin suvarılması, alağın təmizlənməsi və s.) yekunlaşdı- rılsın. Qiymətləndirmə meyarları: nümayişetmə I səviyyə II səviyyə III səviyyə IV səviyyə Ekoloji gərginlik rayonlarındakı və- ziyyəti nümayiş etdirərkən müəl- limin köməyindən istifadə edir. Ekoloji gərginlik rayonlarındakı vəziyyəti çətin- liklə nümayiş etdirir. Ekoloji gərginlik rayonlarındakı vəziyyəti nüma- yiş etdirərkən ha- zır materiallardan istifadə edir. Ekoloji gərginlik rayonlarındakı vəziyyəti nüma- yiş etdirərkən də- qiqlik və orijinal- lıq göstərir. ALT STANDARTLAR 3.2.5. Təbiətdən istifadə zamanı ekoloji gərginlik zonala- rının nomenklaturasını siyahısını tərtib edir . TƏLİM NƏTİCƏLƏRİ Təbii və antropogen təsir nəticəsində yaranan ekoloji gərginlik rayonlarındakı vəziyyəti nümayiş etdirir. Çap üçün deyil 137 IX TƏDRİS VAHİDİ ÜZRƏ KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ 1. Bakı – Tbilisi – Ceyhan kəmərinin keçdiyi ölkələri qeyd edin: Rusiya Gürcüstan İran Türkiyə Azərbaycan Ukrayna 2. Kontur xəritədə ekoloji problemlərin baş verdiyi ölkələri müəyyən edin: Sənaye tullantıları ___; Terrikon təpələr ___; Daşqınlar ____; Məişət tullantıları __; Səhralaşma ___ . 3. Azərbaycanın təşkilatlara üzv seçilməsinin xronoloji ardıcıllığını sıra nömrələri ilə qeyd edin: Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) İslam Konfransı Təşkilatı (İKT) Demokratiya və İqtisadi inkişaf naminə təşkilat – Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan, Moldova (GUAM) 4. Uyğunluğu xətlərlə göstərin: binalar Təbii resurslar Kapital resurslar faydalı qazıntılar avadanlıq meşə torpaq 1 2 3 4 5 Çap üçün deyil 138 5. Azərbaycan hansı ölkələr arasında tranzit rolunda ola bilər: A) Rusiya – Ukrayna B) Türkiyə – Qazaxıstan C) Özbəkistan – Türkiyə D) Türkmənistan – Gürcüstan E) Rusiya – İran F) Türkiyə – İran _______________________________________________________ 6. Uyğunluğu tapın: 7. Ətraf mühitin dəyişməsinə təsir edən təbii amilləri müəyyən edin: A) Terrikon təpələr, daşqınlar B) Quraqlıq, ozon deşikləri C) Məişət tullantıları, səhralaşma D) Səhralaşma, daşqın E) Quraqlıq, daşqın 8. Azərbaycanın bölgələrinə uyğun gələn məhsulları müəyyən edin: Terrikon təpələr Daşqınlar Səhralaşma Qazaxıstan, Cənubi Afrika Respublikası, Meksika Misir, Niger, Türkmənistan Polşa, Ukrayna, Banqladeş Lənkəran ərik, şaftalı Abşeron çay, limon Naxçıvan pambıq Kür–Araz neft Çap üçün deyil 139 GÜNDƏLİK PLANLAŞDIRMAYA DAİR NÜMUNƏLƏR Dərs 13 / Mövzu: PLANETLƏRİN QRUPLAŞDIRILMASI MOTİVASİYA Müəllim lövhəyə aşağıdakı sxemi çəkib şagirdlərə Günəş sistemindəki planetlərin adlarını yazmağı tapşırır. Bu zaman şagirdlərin ardıcıllığa riayət etməsi vacib deyil. Planetlərin adları yazılandan sonra müəllim yönəldici suallarla şagirdlərə müraciət edir: 1. Planetlərin adlarını niyə belə düzdünüz? 2. Bu planetlər bir-birindən nə ilə fərqlənir? 3. Planetləri hansı xüsusiyyətlərinə görə qruplaşdıra bilərik? Şagirdlər fərziyyələrini söylədikdən sonra müəllim dərslikdəki “Fəaliyyət” blokunda verilmiş tapşırığı həll etmək üçün şagirdləri cütlərə bölür. Şagirdlər cədvəldən istifadə edərək aşağıdakı sualları cavablandırırlar: 1. Günəş sisteminin ən kiçik və ən nəhəng planetləri hansılardır? 2. Öz xəyali oxu ətrafında sürətlə fırlanan və ən “asta” planetləri müəyyən edin. 3. Peyklərinin sayının çoxluğuna görə fərqlənən planet hansıdır? Sualların müzakirəsindən sonra tədqiqat sualı qeyd olunur. Tədqiqat sualı: 1. Nə üçün Merkuri, Venera, Yer və Mars bir qrupa; Yupiter, Saturn, Uran, Neptun planetləri isə başqa qrupa daxil edilmişdir? 2. Günəşə yaxın olan planetlər Günəşdən uzaqda yerləşən planetlərdən nə ilə fərq- lənir? Tədqiqatın aparılması. Şagirdlər qrupa bölünmə üsullarından birindən istifadə edərək qruplara bölünürlər. Əvvəlcə mətnlə tanış olurlar. Sonra onlara işçi vərəqləri paylanır. I qrup: Günəşdən uzaqlığına və yaxınlığına görə planetləri müəyyənləşdirin və adlarını cədvəldə qeyd edin. Alt STANDARTLAR 1.2.1. Səma cisimlərinin bir-birinə təsirini və onun coğrafi nəticələrini əlaqələndirir. TƏLİM NƏTİCƏLƏRİ Planetlərin xüsusiyyətlərini Günəş sistemində tutduğu mövqe ilə əlaqələndirir. TƏLİM FORMALARI Cütlər, kiçik qruplar TƏLİM ÜSULLARI Venn diaqramı, Müzakirə Fənlərarası İNTEQRASİYA Fiz. 2.2.1. TƏCHİZAT Dərslik, iş vərəqləri Günəşə yaxın planetlər Günəşdən uzaq planetlər Çap üçün deyil 140 II qrup: Daxili və xarici planetlərin oxşar və fərqli xüsusiyyətlərini Venn diaqramında qeyd edin. III qrup: Məntiqi əlaqələri qurun. MƏLUMAT MÜBADİLƏSİ VƏ MÜZAKİRƏSİ Qruplar işlərini təqdim edir. İşlər müzakirə olunur, yaranan suallar araşdırılır. ÜMUMİLƏŞDİRMƏ VƏ NƏTİCƏ Müəllim şagirdlərlə birlikdə nəticələr çıxarır: – Planetlər 2 qrupa ayrılır: daxili və xarici planetlər. – Daxili planetlərə Merkuri, Venera, Yer və Mars daxildir. – Xarici planetlər qrupuna Yupiter, Saturn, Uran, Neptun daxildir. Yaradıcı tətbiqetmədə: Dərslikdəki “Öyrəndiklərinizi yoxlayın” blokunda veril- miş “Günəş sisteminin sxeminin tərtib edilməsi” tapşırığını şagirdlər qrup və ya cüt- lərlə icra edə bilərlər. Qiymətləndirmə zamanı qrup işləri və fəal şagirdləri formativ qiymətləndirə bilərsiniz: Qrup işinin qiymətləndirilməsi: Qruplar Meyarlar I qrup II qrup III qrup IV qrup Tapşırığın tam və uyğun yerinə yetirilməsi Bir-birini dinləmə Əlavələr (suallar, cavablar) Tərtibat Əməkdaşlıq Formativ qiymətləndirmə: I səviyyə II səviyyə III səviyyə IV səviyyə Planetlərin xüsu- siyyətlərini Günəş sistemində tutduğu mövqe ilə əlaqə- ləndirməkdə çətinlik çəkir. Planetlərin xüsu- siyyətlərini Günəş sistemində tutduğu mövqe ilə qismən əlaqələndirir. Planetlərin xü- susiyyətlərini Gü- nəş sistemində tut- duğu mövqe ilə əsasən əlaqələn- dirir. Planetlərin xüsu- siyyətlərini Günəş sistemində tutduğu mövqe ilə düzgün əlaqələndirir. Daxili planetlər Xarici planetlər Günəşə daha yaxındır. Daha çox sayda peykləri vardır. Qaz kütləsindən təşkil olunmuşdur. Nəhəng ölçülərə malikdir. Öz oxu ətrafında daha sürətlə fırlanır. Çap üçün deyil 141 Dərs 50 / Mövzu: Torpaq. Bitkilərin böyüməsinə torpağın təsiri. Layihə Bu layihəyə hazırlığa şagirdlər bölmənin əvvəlindən başlayırlar. “Azərbaycan Res- publikasının torpaq, bitki örtüyü və heyvanat aləmi” mövzusunun öyrənilməsindən 2-3 həftə sonra layihənin nəticələrinin nümayişi keçirilir. İllik planlaşdırmada bu layihəyə 1 saat ayrılır. Layihənin tipi: Tədqiqat. Araşdırmanın məqsədi: Bitkilərin artmasına torpağın tərkibinin necə təsir etdiyini aydınlaşdırmaq. Tədqiqat üçün sual: Bitkilər hansı şəraitdə daha aktiv inkişaf edirlər? Layihənin gedişinin qısa təsviri: Şagirdlər təcrübə sahəsi yaradırlar. Müxtəlif tərkibli torpağa toxum əkilir. İki həftə ərzində bitkilərin böyüməsini müşahidə edir, öz müşahidələri haqqında “Müşahidə gündəliyi”ndə qeydlər aparırlar. ALT STANDARTLAR 2.1.7. Biosferin daxili komponentlərinin qarşılıqlı əlaqəsini izah edir. TƏLİM NƏTİCƏLƏRİ Müxtəlif tərkibli torpaqlarda bitkilərin böyüməsini mü- şahidə edir. Müxtəlif torpaqlarda bitkilərin artması şərtlərini izah edir. Alınmış nəticələr təhlil və təqdim edir. Çap üçün deyil 142 Müşahidə gündəliyinin nümunəsi Gün Fəaliyyət/müşahidə/nəticə 1-ci gün Sınaq üçün müxtəlif toxumlar istifadə edildi: paxlalar, yulaf, noxud, buğda və s. Soğanaqlar məktəbin yanından yığılmış çürüntü ilə, qumla zəngin olan müxtəlif tərkibli torpağa əkildi, soğanın torpaqsız suda və gilli torpaqda cücərməsi yoxlanıldı. Təcrübə- dən 1 həftə sonra Yulaf çıxdı, çürüntü ilə zəngin torpaqda köklər daha güclüdür, yaxşı görünür. Hətta məhsuldar torpaqda belə paxlanın dörd toxumundan yalnız biri çıxdı. Soğanaqların artmasını müşahidə edirik: torpaqda daha sürətlə cücərdi, möhkəm, şirəli soğanaqları oldu. Amma gilli torpaqda soğan cücərmir. Ağır və gilli torpaqda yulaf pis böyüyür. Buğdanın daha çox yumşaq torpaq “xoşuna gəldi”. Mineral duzlarla zəngin torpaqda buğda daha pis böyüyür. Noxud qumlu torpaqda daha yaxşı böyüdü. Minerallarla zəngin olmayan torpaq noxudun toxumları üçün əlverişsizdir. 15 gün- dən sonra …. Tədqiqat işinin nəticəsinə görə belə nəticə çıxarmaq olar: torpağın tərkibi bitkilərin artmasına təsir edir. əlverişli şəraitdə: qidalı maddələrlə zəngin torpaq bitkilərin yaxşı və tez böyüməsinə şərait yaradır . bitkilər müxtəlif tərkibli torpaqlara ehtiyac duyur: bəziləri qara torpaqda, bəziləri isə qumluqda daha yaxşı inkişaf edir. bütün bitkilərə torpaqda olan su və hava lazımdır. əlverişsiz şəraitdə, torpağı düzgün seçmədikdə bitkilər zəifləyir, bəzən də məhv olur. Gil torpağın tərkibinə daxil olsa da o, suyu pis keçirir, özündə az hava saxlayır. Gilli torpaqlarda bitkilər pis böyüyür. Çap üçün deyil 143 Əlavələr Dərsdə istifadə etmək üçün nəşriyyatın saytında (www.bakineshr.az) müxtəlif xəritələr yerləşdirilmişdir. Çap üçün deyil 144 Tövsiyə olunan mənbələr 1. Ü mumi təhsilin fənn standartları (I–XI siniflər). Bakı, 2012. 2. Q.Hüseynov və b. İnklüziv təhsil (ibtidai təhsil pilləsi üçün), 2010. 3. Müəllim hazırlığının və orta təhsilin perspektivləri (Qərb təhsil sisteminin təcrübəsi əsasında). Müəllimlər üçün vəsait (müəllif qrupu). Bakı, 2005 (IREX təşkilatının xətti ilə). 4. İnteqrativ kurikulum: mahiyyəti və nümunələr. Müəllimlər üçün vəsait (müəllif qrupu). Bakı, 2005 (İREX təşkilatının xətti ilə). 5. Z.Veyisova. Fəal/interaktiv təlim. Müəllimlər üçün vəsait, 2007. 6. N.Seyfullayeva və E.Əliyeva. Coğrafiya fənni üzrə təlimin təşkili formaları və üsulları. Bakı, 2009. 7. Энциклопедия интерактивного обучения. Е. Пометун, Киев , 2007. 8. Основы критического мышления. Группа авторов, Киев, 2010. 9. Geography 360. «Heinemann», 2006. 10. Earth science. «McDougal Little”, 2000. 11. Geography Success-3. Oxford, 2002. 12. Geography Success-4. Oxford, 2002. 13. География. Планета Земля. В.В.Барабанов. «Просвещение», 2012. 14. География. Энциклопедия. Москва. «РОСМЭН», 2001. 15. Справочник учителя географии. А.Д.Ступникова, Л.В.Бражникова. Волго- град, «Учитель», 2012. 16. “Настольная книга учителя географии”, “Нормативные документы, мето- дические рекомендации и справочные материалы для организации работы учителя”. Н.Н.Петрова, В.И.Сиротин, Издательство «Астрель», 2002. 17. http://www.uchportal.ru/load/65 учительский портал. 18. http://guzvenag.ucoz.ru/index/0-13 сайт учителя географии. 19. http://my-geography.ru сайт учителя географии 20. https://ru.wikipedia.org/wiki/Планета.Вселенная.ru. 21. http://geo.1september.ru/urok/ Çap üçün deyil Yüklə 3,69 Kb. Dostları ilə paylaş:
|