Microsoft Word geosiyaset son doc

 

ßËÈ ÙßÑßÍΠ

 

934 

Avropa ölkələri və aparıcı  şirkətlərlə enerji sahəsindəki 

mövcud tərəfdaşlıq münasibətləri Azərbaycana özünün böyük 

qaz ehtiyatlarını dünya enerji bazarlarına çıxarmaq imkanı 

yaradır. Mütəxəssislərin fikrinə görə "Mərhələ-2" çərçivəsində 

işlənilməsi planlaşdırılan "Şahdəniz"in  əlavə ehtiyatlarından, 

bu yaxınlarda Xəzərdə  kəşf edilmiş "Abşeron" və "Ümid" 

yataqlarının, "Azəri-Çıraq-Günəşli" yataqlar blokundakı  dərin 

qaz ehtiyatlarının, olduqca perspektivli "Şəfəq-Asiman", 

"Babək", "Zəfər-Məşəl" və başqa strukturların potensialından 

tam istifadə ediləcək. 

 

 

 § 5.4. Azərbaycanın geoiqtisadi müstəqilliyi və təbii 

ehtiyatların təhlükəsiz istifadəsi siyasəti  

 

Bütün dövrlərdə hər bir dövlətin regional geoiqtisadi siya-

sətinin əsas vəzifəsi ilk növbədə ölkənin geoiqtisadi müstəqilli-

yini, təbii ehtiyatlarını və iqtisadi təhlükəsizlik maraqlarını tə-

min etməkdən ibarət olmuşdur. Geoiqtisadi təhlükəsizlik ma-

raqları anlayışı siyasi ədəbiyyatda ölkənin milli iqtisadiyyatının 

inkişafı  və  təhlükəsizliyinin təmin olunması, iqtisadi həyatının 

arzuolunmaz xarici təsirlərdən qorunması  və  ətraf aləmdən 

geoiqtisadi asılılığının aradan qaldırılması  kimi təqdim 

olunur. 

Məlum olduğu kimi, dövlətlər daxili inkişaf siyasətlərini 

formalaşdırarkən ilk növbədə özlərinin malik olduğu iqtisadi, 

sosial və əmək ehtiyatlarını təhlil edir, onların səmərəli istifa-

dəsinin yollarını düşünür, ölkə  əhalisinin yaşayışı, sosial – 

iqtisadi təminatında mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələləri 

müəyyənləşdirir və həlli ilə bağlı milli strategiya hazırlayaraq 

həyata keçirirlər. Dövlətin  əsas elmi-tədqiqat və idarəçilik 

institutları ölkənin və əhalinin iqtisadi və sosial tələbatını, iqti-

---

 

ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ  

 

 935

sadi inkişafın daxili və xarici amillərdən asılılıq dərəcəsini öy-

rənir, iqtisadi müstəqilliyi və təhlükəsizliyi təhdid edən, yaxud 

iqtisadi inkişafa mane olan halları araşdırır, proqnozlaşdırır və 

həlli yollarını təklif edirlər. 

Müstəqilliyinin ilk illərində Azərbaycanın iqtisadi həya-

tında cərəyan edən total böhran və hərc-mərclik, demək olar ki, 

respublika səviyyəsində iqtisadi idarəçilik sisteminin tam po-

zulmasına,  əhalinin sosial-iqtisadi tələbatlarını  təmin edən 

müəssisələrin fəaliyyətinin dayanmasına səbəb olmuşdu. Bun-

dan başqa, milli iqtisadi strategiyanın yoxluğu, postsovet 

ölkələri arasında təsərrüfat - nəqliyyat  əlaqələrinin pozulması 

və s. nəticəsində keçmiş SSRİ  məkanındakı bazarlara məhsul 

ixrac edən müəssisələr öz işini dayandırmış, qarşılıqlı iqtisadi 

əlaqələr kortəbii şəkil almışdı. Bütün bu hallar müvafiq olaraq, 

respublikanın sənaye müəssisələrinin bütövlüklə iflic olmasına 

və  fəaliyyətini dayandırmasına, ölkədə total işsizliyin yaran-

masına gətirib çıxarmışdı. Daxili bazara işləyən müəssisələrdə 

mitinqlər, siyasi çəkişmələr və digər aksiyalar nəticəsində is-

tehsal prosesi və işin ahəngi pozulmuşdu. Belə vəziyyət həmin 

dövrdə respublikanın bütün sahələrini bürümüş korrupsiya və 

rüşvətxorluq, milli əmlakın talanması və digər mənfi hallar da 

daxil olmaqla, Azərbaycanı qaçılmaz sosial – iqtisadi böhrana 

sürükləyərək, milli iqtisadiyyatı iflic vəziyyətinə salmışdı.  

Bundan başqa, respublikanın sovet hakimiyyəti dövründə 

yaradılmış milli iqtisadi və  sənaye potensialı – zavod və fab-

riklərin qiymətli avadanlıqları sökülərək dəmir qırıntıları 

qismində xarici ölkələrə satılmış, milli iqtisadiyyatın texnoloji 

bazası məhv edilmişdi. Azərbaycan iqtisadiyyatının şah damarı 

hesab olunan neft sənayesində isə  işlər daha ağır vəziyyətdə 

idi. Bu sahəni  ələ keçirmiş bir qrup transmilli cinayətkar ele-

mentlər ölkənin zəngin neft məhsullarının və onun satışından 

əldə olunan gəlirlərin milli iqtisadi inkişafa yönəlməsinin qar-

---

 

ßËÈ ÙßÑßÍΠ

 

936 

şısını alır, bu strateji məhsullardan gələn gəlirləri öz maraqları 

naminə istifadə edirdilər. Vəziyyət o qədər pisləşmişdi ki, 

Azərbaycanın ÜDM istehsalı SSRİ dövründəki səviyyədən bir 

neçə dəfə aşağı düşmüşdü.  

Fikrimizcə, geoiqtisadi anlamda Azərbaycanın milli inki-

şafı  və iqtisadi maraqlarının təhlükəsiz təminatı  həmin dövr 

üçün bir neçə əsas vəzifəsi var idi. Onları aşagıdakı kimi təsnif 

etmək olar: 

  İlk növbədə, günü-gündən dərinləşən iqtisadi böhranı 

dayandırmaq, respublika səviyyəsində  məqsədyönlü 

yaxud kortəbii şəkildə həyata keçirilən iqtisadi dağın-

tıların qarşısını almaq, ölkənin milli iqtisadiyyatı  və 

vətəndaşların həyati tələbatı üçün yaranmış  təhlü-

kələri aradan qaldırmaqdan ibarət idi.  

  İkincisi, müstəqilliyə qovuşduqdan sonra Azərbayca-

nın bəyan etdiyi “açıq ölkə” siyasəti, bazar iqtisadiy-

yatına keçid, xarici aləmlə iqtisadi inteqrasiya, biznes 

mühitinin liberallaşdırılması, azad mülkiyyətçilik xət-

tinin qəbul olunması  və  s.  kimi  addımlar bütövlükdə 

müsbət hal olsa da, bu xətt öz-özlüyündə Azərbayca-

nın müstəqil iqtisadi inkişafını, iqtisadi və sosial təh-

lükəsizliyini təmin etmirdi. Bunun üçün, Azərbaycan 

ilk növbədə  ərazisindəki mövcud iqtisadi və  əmək 

ehtiyatlarının düzgün qiymətləndirilməsi, qorunması, 

səmərəli istifadəsi və faydalı idarə edilməsi strategi-

yasını müəyyən etməli idi.  

  Üçüncüsü, o dövrdə ölkənin iqtisadi maraqları SSRİ 

tərkibindən ayrılmış region ölkələri ilə  əvvəlki iqti-

sadi-təsərrüfat əlaqələrinin pozulmasını deyil, əksinə, 

bu  əlaqələri saxlamaqla tədricən və düşünülmüş for-

mada dünyanın qabaqcıl iqtisadi sistemlərinə, xüsu-

sən, Avropa Birliyi sisteminə səmərəli inteqrasiyasıya 

siyasəti yürütmək tələb olunurdu. Azərbaycanın belə 

---