Microsoft Word Hazir kitab docx
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
41 Türk Tibb Tarixi Qurumunun qurucularındandır; 1940- 1949-cu illərdə onun başqanı olub. 264 elmi əsərin müəllifidir. “Elm baxımından əxlaq” adlı 200 səhifəlik kitabı yüksək dəyərləndirilir. Türkiyədə və dünyada bir çox elmi cəmiyyətlərin üzvü və başçısı olub [məsələn, Türkiyə Tibb Akademiyasının başçısı, Hilali- Əhmər (Qırmızı Aypara) Cəmiyyətinin qurucularından və ikinci başçısı, BMT Uşaqlara Yardım Türk Komitəsinin başçısı, Paris Tibb Akademiyasının müxbir üzvü, Balkan Tibb Birliyinin qurucu üzvü və başçısı…]. Rəssamlığa böyük həvəsi olub. 775 əsəri durur. Yazıb: “Rəsm çəkməyin təbabət üçün nə qədər mühüm olduğunu bilsəniz hamınız rəssam olarsınız. Rəsm çəkməyi bilməyən həkim olmaz; bu, bir qanundur”. Aqil Muxtar Ulu Öndər Mustafa Kamal Atatürk xəstə- lənən zaman onun müalicəsiylə məşğul olaraq sürəkli qeydlər aparıb və son günlərin hadisələrini həkim gö- züylə sistemli bir şəkildə yazıb. Dolmabağça Sarayında Atatürkün rəsmini onun ölümündən 12 saat 35 dəqiqə öncə karandaşla çəkib və şəklin altında Ulu Öndərin dəqiq ölüm tarixini yazıb. Tibb aləminə Aqil Muxtarın gətirdiyi bir sıra yeniliklər bu gün də tətbiq edilməkdədir. Məşhur azərbaycanlı professor Əli bəy Molla Hüseyn oğlu Hüseynzadə (Turan) (1864-1940) şeyxülislam Axund Əhməd Salyani ’nin qız nəvəsidir. Peterburq Universi- tetinin fizika-riyaziyyat fakültəsini (1889) və İstanbulda ali hərbi tibb məktəbini (“Məktəbi-Tibbiyyeyi-Əsgəriy- yə”ni) (1894) bitirib. 1897-də başlayan Osmanlı – yunan savaşına həkim yüzbaşı olaraq qatılıb, Türk hərbçilərinə 42 xidmət edib. Savaşdan sonra dəri və zöhrəvi xəstəlikləri müdərris (müəllim) yardım- çısı işləməyə başlayıb. An- caq Rusiya təbəəsi olduğuna görə polis onu təqib edib və Azərbaycana dönmək zo- runda qalıb (1903). Ərəb, fars, rus, alman, ingilis, fransız və yunan dillərini kamil bilib. Azərbaycanda həkimlikdən çox jurnalist- liklə məşğul olub və türkçü- turançı fikirlər yayıb. Əhməd bəy Ağaoğlu ilə birgə “Həyat” qəzetini (1905-06) çıxarıb. Rus-yapon müharibəsindən sonra durumdan yarar- lanmaq istəyən Türk dünyası öndərlərinin 8 aprel 1905- də Peterburqda Rəşid İbrahim’in evində keçirilən toplantıda yer alanlardan biri də Əli bəydir. Xatırladaq ki, Azərbaycandan oraya 11 nəfərlik xüsusi heyət (Əhməd bəy Ağaoğlu, Adil xan Ziyadxan, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Fərrux bəy Vəzirov və b.) göndərilmişdi. Həmin heyət Rusiya baş naziri Vitte ilə görüşərək fikir və diləklərini ona qəbul etdirə bilmişdi. 1-ci Rusiya Müsəlmanları qurultayına (avqust 1905, Nijni Novqorod) qatılan 15 Azərbaycan nümayəndəsin- dən də biri də o olub. “Füyuzat” dərgisini nəşr edib (1906-07). Həmin dərgidə özəlliklə məzhəb baxımından irançılığa və güclənməyə başlayan ruslaşdırmaya qarşı Türklüyü, Türklüğün saflığı və birliyi düşüncələrini irəli sürüb. Ə.b.Topçubaşov Əli bəy Hüseynzadə 43 Rusiya 1-ci Dövlət Duması dağıdıldıqdan, bir çox başqa deputatlarla birgə Finlandiyada “Vıborq bəyanna- məsi”nə imza etdikdən sonra həbsə atılaraq qəzetçilik hüququndan məhrum edildiyinə görə rusca “Kaspi” qəzetinə onun yerinə Əli bəy redaktorluq edib (1907). Bakıdakı “Səadət” məktəbində “nazir” (baxıcı, indiki direktor) və Türk dili müəllimi işləyib (1908-10). Həm rusların təqiblərinə görə, həm də Türkiyədə 2-ci Məş- rutiyyət elan edildikdən sonra Bəhaəddin Şakir və başqa ittihadçı dostlarının dəvətiylə “İttihad və tərəqqi” Partiyasının işlərinə qatılmaq üçün Türkiyəyə dönüb (1910). Bakıdan ayrılarkən bütün ev əşyasını “Səadət” məktəbinə bağışlayıb. Türkçülük idealının bir dövlət fəlsəfəsi olmasında mühüm işlər görən Əli bəy “İttihad və tərəqqi” Partiya- sının qurucularından, onun Mərkəzi Komitəsinin üzv- lərindəndir (1910-18). İlk dəfə onun irəli sürdüyü “Türk- ləşmək, islamlaşmaq, avropalılaşmaq” şüarını daha sonra Ziya Gökalp “Türkləşmək, islamlaşmaq, müasirləşmək” şəklində inkişaf etdirib. O, Türkiyədə İstanbul Universitetində çalışmağa başlayıb. Buradakı “Türk Ocağı”nda, “Türk Yurdu” dər- gisində fəal iş aparıb. Yusif Akçura’nın başçılığı altında İstanbulda qurulan “Rusiya Məhkumu Müsəlman Türk- Tatarların Hüququnu Müdafiə Komitəsi (Cəmiyyəti)” önəmli işlər görüb. Bu cəmiyyətdə fəal çalışanlardan biri də Əli bəydi. 1917-ci ildə o, bu kitabın qəhrəmanı Əliabbas Qədimov, Aqil Muxtar və Nəsim Müslih’lə (Nissim Mazliyah Kazez’lə) birlikdə Stokholmda keçirilən sosialistlərin beynəlxalq qurultayına qatılıb və 14 iyul 1917 günü mühüm bir nitq 44 söyləyib 13 . Həmin nitqində Avropadakı sosialistlərin “sosialistlik iddiasına rəğmən kapitalist zehniyyət içində qaldığını” bəyan edərək imperializmin Türkiyəyə yönəlik hücumlarını dilə gətirib. Qurultayla bağlı özü yazır: “Stokholmda məzkur Dünya savaşının önünə keçib müharibələri bir an əvvəl ümumi bir sülhə qovuşdurmağa bir yol tapmaq üçün toplanmaq istəyən beynəlmiləl sosialist konfransına Türk işçisi adından prof. Aqil Muxtar və mərhum Nəsim Masliyuh (Məclisi-Məbusan üzvü) ilə birlikdə mürəxxəs olaraq getdik... İngilis və fransız sosialistləri gələ bilmədiklərindən (hökumətləri mane olmuşdu) məzkur konfransdan bir nəticə çıxmadı isə də, biz məzkur qayə ilə orada çalışan sosialist Hollandiya-Skandinav komitəsinə haqqımızı müdafiə yollu bir muxtıra 14 verdik və sosialist alə- minə Türk diləklərinin haqlı olduğunu anlatmağa çalışdıq. Bundan başqa, İsveç paytaxtına gələn rus sosialist mürəx- xəsləriylə 15 faydalı təmaslarda bulunduq... Stokholmda bulun- duğumuz müddətdə... ermənilərin əleyhimizdəki propa- qandalarına qarşı antipropaqanda yapmaq məcburiyyətində qalmışdıq” 16 . 1918-ci ildə Əli bəy Hüseynzadə Batumda Zaqafqaziya Federasiyası hökumətiylə sülh bağlamaq istəyən Osmanlı nümayəndə heyətinin başçısı, xarici işlər naziri 13 Həmin nitqin mətniylə tanış olmaq üçün bax: Yıldırım Koç. İlk Türkcüler'den Hüseyinzade Ali'nin Uluslararasi Sosyalist Kongreye Tebliği. – Aydınlık, 20 Nisan 2008. 14 Memorandum. 15 Nümayəndə heyəti üzvləriylə. 16 Bax: http://www.gunaz.tv/xaber/eli-bey-huseynzade-bioqrafik- muxteser-melumat. Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|