Microsoft Word Hazir kitab docx
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
70 Sual: Ancaq Siz bu barədə də danışmısınız. İstintaqa bəlli olan danılmaz faktları niyə inkar edirsiniz? Cavab: Mən bu yazılar haqqında heç nə bilmirəm. Sual: M.Qorkinin həbs düşərgəsinə gəlişi zamanı müsavatçıların davranışı haqqında Sizə nə məlumdur? Cavab: Mən bu məsələ haqqında da heç nə bilmirəm. Sual: Siz qeyri-səmimi ifadələr vermək yolunu tutur- sunuz. İstintaq sizi xəbərdar edir ki, M.Qorki həbs düşərgəsində olarkən müsavatçıların orada davranışı haqqında sizin danışdıqlarınız bizə dəqiq məlumdur. İnstintaq doğru ifadə verməyinizi tələb edir. Cavab: Yadıma düşür ki, bu barədə kimsə mənə danışıb, ancaq kimin danışdığını xatırlamıram. Sual: Bu məsələdən Sizə nə danışıblar? Cavab: Mənə danışıblar ki, M.Qorki düşərgəyə gəlib dustaqların vəziyyətiylə tanış olmaq istəyəndə müsavatçı məh- buslar cəza veriləcəyindən çəkinərək heç nə danışmayıblar. Bir müsavatçı isə dustaqların guya məhrumiyyətləri və “əzab- əziyyətləri” haqqında M.Qorkiyə məktub verib. Sonra düşərgə rəhbərliyi bundan xəbər tutunca həmin “qoçağ”ı cəzalandırıb. Sual: Bunu Sizə kim deyib? Cavab: Xatırlamıram. Sual: Xatırlamağa çalışın. Cavab: Ya Rəhim, ya da Zəkəriyyə. Sual: Bu informasiyanın əksinqilabi böhtan olduğunu etiraf edirsinizmi? Cavab: Bəli, bu məlumatın əksinqilabi böhtan olduğunu boynuma alıram”. 71 Mədinə xanımın 10 dekabr 1936-cı il tarixli dindirmə protokolu burada bitir. Ancaq biz bu istintaqla bağlı bəzi tarixi arayışlar verməyə məcburuq. SOLOVETSK ÖLÜM DÜŞƏRGƏSİ 1920-ci ildə Azərbaycan Cümhuriyyətinin rəhbərliyi hakimiyyəti bolşeviklərə təhlil verərkən qəbul edilmiş razılaşmada qeyd olunmuşdu ki, yeni yaradılan kom- munist hökuməti əvvəlki hökumətin üzvlərinin, Parla- ment deputatlarının can və mal toxunulmazlığını, siyasi partiyaların azadlıq və sərbəstliyini təmin edəcəkdir. Bolşeviklər verdiyi sözlərin heç birinə əməl etmədilər. Onlar Azərbaycana ayaq basan gündən vətənimizi qan gölünə döndərdilər. Bir ayın içində tuta bildikləri bütün generalları və yüksək rütbəli başqa zabitləri, mühüm dövlət qulluğunda olmuş şəxsləri, deputatları güllələdilər, Nəsib bəy Yusifbəyli, Fətəli xan Xoyski, Həsən bəy Ağayev kimi nəhəng şəxsiyyətləri terror yoluyla aradan götür- dülər, yerdə qalan dövlət adamlarını da mühacirətə getməyə məcbur etdilər. Onlar Azərbaycanın azadlığı və müstəqilliyi uğrunda mübarizə aparmış, milli hakimiyyət dövründə fəal ictimai mövqe tutmuş, müstəqil dövlət quruculuğunda iştirak etmiş soydaşlarımızın təqib edil- məsini bir an da dayandırmadılar. Artıq 1920-ci il oktyabrın 10-da onlar 762 nəfəri də zindanlara atmışdılar. Söz azadlığının, fərqli düşüncənin qəddar düşməni olan bolşeviklər kommunist partiyasından başqa bütün partiyaların fəaliyyətini yasaqladılar. Ən böyük zərbə, 72 əlbəttə, müstəqilliyimizin memarı olan Müsavat Partiya- sına dəydi. Bu partiyanın minlərcə üzvü məhv edildi, həbsxanalara salınaraq ən ağır işgəncələrə məruz qaldı. Sovet hakimiyyətinin ilk illərində Leninin layihəsi əsasında uzaq Ağ dənizdəki Solovetsk adasında həbs (əslində: ölüm) düşərgəsi yaradılmışdı. Oradan sağ- salamat qurtulmaq hər oğulun işi deyildi. Adadakı düşərgədə yüzlərcə müsavatçı saxlanılırdı. Onlar burada insan ləyaqətini alçaldan şəraitə, bolşeviklərin onlarla qeyri-insani rəftarına dözməyərək etiraz səsini ucaldır- dılar. Siyasi məhbusları, o sıradan müsavatçıları “xalq düşməni”, başkəsən quldurları isə “xalq dostları” adlan- dıran düşərgə rəhbərliyi iş prosesində kriminal ünsürləri nəzarətçi təyin etməklə, onların cinayətkar əməllərinə göz yummaqla müsavatçıları aşağılayaraq onların həyatını cəhənnəm əzabına çevirmişdi. Buna dözməyən müsavat- çılar mövcud duruma qarşı üsyan edərək kütləvi şəkildə ölüm aclığına başladılar. Bu aclıq hərəkatı bir aydan çox davam etdi. Həmin siyasi etiraz hərəkatında bir neçə müsavatçı, o sıradan Mədinə xanımın adlarını çəkdiyi İbrahim Axundov və Əliəfsər Nəcəfov şəhid oldular. Solo- vetsk adasındakı başqa xalqların dustaqları Azərbaycan müsavatçılarının insan ləyaqəti uğrunda apardıqları bu ölüm-dirim çarpışmasını heyranlıqla izləyirdilər. Müsa- vatçıların mücadiləsi öz bəhrəsini verdi. Düşərgə rəh- bərliyi onların inadı qarşısında geri çəkilərək dustaqların iş və həyat şəraitini dəyişməyə məcbur oldu. 73 Solovetsk adasındakı ölüm düşərgəsi haqqında qor- xunc xəbərlər bütün ölkəni dolaşırdı. Yazıçı Maksim Qorki vəziyyəti yerində öyrənmək üçün ora getmişdi. Düşərgə rəhbərliyi yazıçının gəlişi ərəfəsində dustaqlara hədə- qorxu gələrək onlardan tələb etmişdi ki, gerçək durumu məşhur yazıçıdan gizlətsinlər. Ancaq müsavatçılar yenə də susmadılar. Solovetsk cəhənnəmində ölümə məhkum edilmişlər arasında çoxlu yaradıcı insanlar vardı. Onlardan biri də haqqında Mədinə xanımın danışdığı Məhəmmədhəsən Baharlı-Vəlili idi. Bəlli olduğu kimi, Azərbaycan Cümhuriyyətinin qısa mövcudluq dönəmində milli tariximizin qələmə alınma- sına xüsusi önəm verilib. O zaman Məhəmmədhəsən Baharlı ’nın “Azərbaycan”, Rəşid bəy İsmayılov’un “Azər- baycan tarixi”, Cahangir Zeynaloğlu’nun “Müxtəsər Azərbaycan tarixi” əsərləri yazıldı. Ancaq XI ordunun Azərbaycanı işğal etməsi bu əsərlərin nəşrini gecikdirdi. M.Baharlının əsəri 1921-ci, R.b.İsmayılovun əsəri isə 1924- cü ildə Bakıda nəşr olundu. Abbasqulu ağa Bakıxanov’un “Gülüstani-İrəm”iylə birlikdə bu əsərlər Azərbaycan tarixşünaslığında milli mövqedən yazılan ilk və son elmi əsərlər oldu. Sovet hakimiyyətinin 70 ilində M.Baharlı və C.Zeynaloğlu ’nun əsərləri yasaqlandı, xalq arasında yayılmadı və təbii ki, mənimsənilmədi (11, 4). Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|