Microsoft Word hc ssri turkiye
Yüklə 4,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
65
Almaniya, İtaliya və SSRİ-dən öz ərazi bütövlüyünə təminat almalı idi.Əgər Türkiyə bu təklifləri rədd etsəydi, onda hər üç dövlət öz mənafelərinin təmin edilməsi üçün zəruri olan diplomatik və hərbi addımları atmalı idi. Sovet tərəfi təklif edirdi ki. Bolqarıstan SSRİ-nin təhlükəsizlik zonasına daxil edilməli, bu məqsədlə iki ölkə arasında qarşılıqlı yardım haqqındaı pakt imzalanmalıdır. Noyabr ayının 25-də Molotov Alman səfiri fon Şulenburqla söhbətində Bolqarıstanla SSRİ arasında pakt bağlanmasını Və Boğazlarda sovet silahlı qüvvələrinə baza verilməsini Sovetlərin Üçlər ittifaqına qoşulmasının mühüm şərti kimi əsaslandırdı. V.Molotov Alman səfirinə ultimatum formasında elan etdiyi bəyanatda dəqiqləşdirirdi ki, Batum və Bakıdan cənuba ümumi istiqaməti Fars körfəzinə doğru olan sahələr SSRİ-nin ərazi genişlənməsinin mərkəzi kimi tanınmalıdır. Bu o demək idi ki, Britaniya imperiyası mülklərinin statusunda hər hansı dəyişikliklərdə SSRİ həlledici söz sahibi olmalı idi. V.Molotov bəyanatda tələb edirdi ki, yaxın aylar ərzində Boğazlar istiqamətindən coğrafi baxımdan SSRİ-nin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün SSRİ-nin Qara dəniz sərhədlərinin təhlükəsizlik zonasına daxil olan Bolqarıstan ilə Sovet İttifaqı arasında qarşılıqlı yardım haqqında pakt imzalanmalıdır. Eyni zamanda o, tələb edirdi ki, uzunmüddətli icarə şərtləri ilə SSRİ-yə Bosfor və Dardanelldə quru qoşunları və hərbi dəniz qüvvələri üçün baza yaradılması nəzərdə tutulmalıdır. Hələ V.Molotov Berlində ikən İ.Stalin ona göndərdiyi gizli teleqramda izah edirdi ki, Sovet qoşunlarının Bolqarıstana yeridilməsi ideyasını Qara dənizə girişi qorumaq üçün fikirləşmişdir. Bu məsələ indi ona görə təxirəsalınmaz xarakter almayıb ki, Türkiyə İngiltərə ilə bağlıdır, ona görə aktual xarakter alıb ki, İngiltərə donanması adalan və Yunanıstan limanlarını tutub və Türkiyə ilə sazişdən istifadə edərək o hər zaman SSRİ sahillərini hədələyə bilər. Göründüyü kimi, Türkiyə ətrafında 1940-cı ildə Alman bloku, İngiltərə və SSRİ-nin iştirak etdiyi çox mürəkkəb diplomatik oyun gedirdi. Berlinə yollanan V.Molotov Türkiyəyə qarşı Sovetlərin maraqlarının Almaniya tərəfindən təmin edilməsi istiqamətində çox ciddi tələblər irəli sürdü. Bunlar ilk növbədə Boğazlara aid idi, lakin bununla məhdudlaşmırdı. Berlin danışıqlarının gedişində Stalinin əlavə göstərişlərindən aydın olur ki, Molotova Türkiyənin bölüşdürülməsi haqqında məsələni müzakirə etmək səlahiyyəti verilmişdir. Güman etmək elə də çətin deyildi ki, 1940-cı ildə SSRİ Türkiyənin Bolqarıstanla Sovet İttifaqı arasında bölüşdürülməsini nəzərdə tuturdu. İ.Stalin belə hesab edirdi ki. boğazlar haqqında məsələnin dinc yolla həlli Türkiyəyə təzyiq vasitəsi kimi Sovet qoşunları Bolqarıstana buraxılmadan mümkün deyildir. 1940-cı ilin noyabr ayının 25-də İ.Stalinin Kommunist İnternasionalı İcraiyyə Komitəsinin baş katibi
G.Dimitrova dediyi sözlər bunun açıq təzahür 66
forması idi. İ.Stalin deyirdi: "Biz türkləri Asiyaya qovacağıq. Bu necə Türkiyədir? Orada iki milyon gürcü, milyon yarım erməni, bir milyon kürd və s. var. Türklər yalnız 6-7 milyondurlar". Eyni zamanda İ.Stalin G.Dimitrova bildirdi ki, bu gün biz qarşılıqlı pakt bağlamaq haqqında təklifləri bolqarlara verəcəyik. Biz bolqarların Midiya-Enos xəttinə, Qərbi Trakiyaya, Dedeağac, Drama və Kavala olan ərazi iddialarını müdafiə edəcəyik. Türkiyəyə münasibətdə biz baza tələb edirik ki, Boğazlardan bizə qarşı istifadə etməsinlər. Əgər SSRİ ilə Bolqarıstan arasında pakt imzalanacaqsa, Türkiyə Bolqarıstana qarşı vuruşmağa cəsarət etməyəcəkdir və Balkanlarda vəziyyət tamam ayrı cür görsənəcəkdir. İ.Stalin Kominternin baş katibinə tövsiyə edirdi ki, bu təklifləri bolqarların geniş dairələri bilməlidir. Digər tərəfdən V.Molotov Berlindən qayıtdıqdan sonra Sofiyadakı Sovet müvəqqəti işlər vəkili A.Lavrişevə vurduğu teleqramda bildirdi ki, əgər kimsə Bolqarıstanın təhlükəsizliyinə təminat verə bilərsə, bu yalnız Rusiya ola bilər. V.Molotov qeyd edirdi ki, yeni Sovet təkliflərinə Bolqarıstanda indiki rejimin saxlanmasına təminat verilməsi və Bolqarıstanın Şərqi Frakiyada Türkiyəyə ərazi iddialarının təmin edilməsi daxil edibcəkdir (64). Alman səfiri fon Şulenburqla müzakirə edilən məsələlərə V.MoIotov 1940-cı ilin dekabr ayının 30-da İtaliya səfiri Rosso ilə söhbətində yenidən qayıtdı. Rumıniyanın ərazi bütövlüyünə İtaliya və Almaniya tərəfindən verilən təminatlar Sovet rəhbərliyinin etirazına səbəb olmuşdu. Görüş zamanı V.Molotov bunun mənasını səfirdən soruşurdu. Boğazlarla bağlı V.Molotov sərt mövqe nümayiş etdirərək bilmək istəyirdi ki, İtaliya Qara dəniz istiqamətindən Boğazlarda təhlükəsizliyin təmin edilməsi ilə bağlı SSRİ-nin maraqlarını qəbul edirmi? Daha sonra o, əlavə etdi ki, İtaliya Balkanlarda və Asiyada Sovet maraqlarını tanımağa hazırdırmı? İtaliya xarici işlər naziri Çiano Molotovun qaldırdığı bu məsələlərə aydınlıq gətirmək üçün almaniyalı həmkarı Ribbentropla məsləhətləşdikdə Ribbentrop cavab vermişdi ki, Berlin və Roma Balkanları bilavasitə öz təsir dairəsində hesab edirlər. Ribbentrop İtaliya səfiri D.Alfieri ilə söhbətində qeyd etmişdi ki, ona belə gəlir ki, Molotov ikili oyun oynayır və onun üzünə qapı bağlandıqdan sonra pəncərədən daxil olmaq istəyir. Ona görə Ribbentrop məsləhət görmüşdü ki, ruslarla münasibətdə çevik mövqedə dayanmaq lazımdır. O təklif edirdi ki, Qara dənizi biz Rusiyanın və digər sahilyanı dövlətlərin daxili dənizi kimi tanıya bilərik, eyni zamanda Montrödə imzalanmış sazişə baxılmasını vəd edə bilərik. Lakin Türkiyənin mümkün reaksiyasını nəzərə alaraq Şərqi Aralıq dənizində onlara güzəştə gedə bilmərik (65). Göründüyü kimi, dekabr ayının ortalarında SSRİ-yə hücum planını təsdiq etdikdən sonra Almaniya bu danışıqlar aparmaqda maraqlı deyildi. Noyabr ayında aparılan sovet-alman danışıqları elə bir nəticə verməsə də.
Yüklə 4,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|