Microsoft Word history of east theatre
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Təziyə”
- “oxşar”, “oxşayan”, “bənzər”
- Həsən ibn Əli Əbu Muhamməd əl-Mitlağ
- 72 (40 piyada, 32 atlı)
- əl-Hüseyn ibn Əli Əbu Abdullah əl-Müctəba
- 680-cı il oktyabr ayının 10-u
- Lakin əl-Mütəvəkkil (847- 861)
_____________Milli Kitabxana_____________ 179 2. İranda təziyələr və şəbih tamaşaları Hələ indiyə qədər elmdə təziyə və şəbihlərin konkret tarixi müəyyənləşdirilməmişdir: rəylər, fərziyyələr, gümanlar müxtə- lifdir. Bəziləri zaman etibarı ilə bu tarixi V əsrə, bəziləri XVI yüzilə, bəzilərisə XIX əsrə aparıb çıxarırlar. Fransız Kont de Qobine söyləyir ki, şəbih tamaşalarının tarixi heç bir əsrdən də artıq deyil. Və bu barədə hər səyyahın, hər tədqiqatçının öz təkzibedilməz həqiqəti var. Lakin bütün bu dolaşıqlıqların məncə bir ümumi səbəbi mövcuddur. Müsəlman dünyasına müxtəlif vaxtlarda gəlmiş diplomatlar, tacirlər, səyyahlar təziy- yələr və şəbihləri daim taydəyişik salıb onları bir-birilə qarış- dırmışlar. Məsələ bu ki, təziyyələr və şəbih tamaşaları bir- birindən fərqlidir və hərəsinin öz müstəqil yaranma tarixi olub. “Təziyə” ərəb sözüdür, “ağı”, “yas”, “hüzn”, “ağlamaq” mənalarında işlədilir. “Şəbih” də ərəb dilindən alınmış bir an- layışdır. Lakin bu söz canlı fars dili dövriyyəsində daha çox iş- lənir və “oxşar”, “oxşayan”, “bənzər” mənalarında başa düşülür. Hər iki sözün semioloji təhlili “təziyə” və “şəbih” kimi sosial, dini və mədəni hadisələrin tarixi mənşəyini işıqlandırır. Təziyələr və şəbih tamaşaları islam dünyasında şiə məmləkət- lərinin teatr mədəniyyətinin ən universal təzahürlərindən sayılır. Orta əsrlərdən üzü bəri təziyələr və şəbihlər nəinki bir sıra ərəb ölkələrində, İranda, Azərbaycanda, Türkiyədə, həmçinin İrəvanda, Gürcüstanda da keçirilmişdir. Bir çox müsəlman bölgələrində “əzadari” mərasiminin yayılması təkcə ərəb istilası ilə yox, həm də islamın fars variantının nüfuzu və təsirilə əlaqələndirilir. Belə ki, elmi dairələrdə heç kəs təziyələrin və şəbihlərin təşəkkülündə İranın, - ən qüdrətli şiə məmləkətinin, - müstəsna rolunu inkar etmir. Halbuki hər şey uzaq VII əsrdən isti ərəb yaylasından başlayır. Təziyələr _____________Milli Kitabxana_____________ 180 birbaşa şəkildə şiələrin üçüncü imamı əl-Hüseyn ibn Əli Əbu Abdullah əş-Şəhidin adı və Kərbəla çölündəki şücaəti və şəhidliyilə bağlıdır. İmam Hüseyn Mədinədə doğulub, Muhamməd peyğəmbərin qızı Fatimə ilə Əli ibn Abu Talibin oğludur. Şiələrin ikinci imamı əl-Həsən ibn Əli Əbu Muhamməd əl-Mitlağ öldürüldükdən sonra imam Hüseyn 669-cu ildə Kufədən Mədinəyə dönür və ələvilərin başçısı olur. Ancaq o, uzun müddət siyasi səhnədə görünmür, heç bir koordinal qərarı və ya addımı ilə fərqlənmir. 680-cı ildə xəlifə Müaviyyənin ölümü ilə əlaqədar İraqda əməvilər əleyhinə siyasi çıxışlar güclənir. Bu zaman Kufə şiələri özlərinin üçüncü imamları kimi qəbul etdikləri Həzrət Hüseyni yeni xəlifə Yezid ibn Müaviyyəyə qarşı üsyana başçı olmaqdan ötrü geri çağırır- lar. İmam Hüseyn öz əmisi oğlu Müslim ibn Aqili üsyanı təşkil etmək üçün öncədən Kufəyə göndərir. Minlərlə Kufə sa- kini imam Hüseynə biət etdiyini bildirdiyindən Müslim sevinib bu haqda imam Hüseyni məktubla məlumatlandırır. Lakin kufəlilərin üsyanı hələ qızışmamış yatızdırılır, Müslim ibn Aqil tutulub 680-cı ilin sentyabrında qətlə yetirilir. Həzrət Hüseynin bundan xəbəri olmur. Çünki o, Məkkəni tərk edib Kufəyə tərəf yollanmışdı. Bu səfərdə onu yalnız kiçik bir dəstə müşayət edirdi. Ağır faciəvi xəbərlər imam Hüseynə yolun yarısında çatır. Lakin şiə müqəddəsi qorxub geri qayıtmir. Elə bu vaxt Kufənin təzə hakimi Ubaydullah ibn Ziyad Hicazdan İraqa gedən yolların üstünə döyüşçü dəstələri düzdürür. Məhz onlardan biri imam Hüseynin Kufəyə yolunu kəsir. Naəlac qalan şiə imamı öz 72 (40 piyada, 32 atlı) nəfərlik dəstəsilə Ninəva çölündə məskunlaşır. Bir neşə gündən sonra Ömər ibn Səədin komandanlığı altında 4.000 döyüşçüdən ibarət ordu Ninəvaya yaxınlaşır. 680-cı ilin 10 oktyabrında əl-Hüseyn ibn Əli Əbu Abdullah əl-Müctəba öz dəstəsilə düşmən alaylarının qarşısına çıxır. Öncə xəlifə ordusunun heç bir əsgəri _____________Milli Kitabxana_____________ 181 Muhamməd peyğəmbərin nəvəsinə hücum etmək istəmir. Nəhayət ki, kindilərdən biri, rəvayətə görə Malik ibn Nusayr, qılıncını çəkib şiə imamına zərbə endirir. Bu, ordu üçün müdhiş bir siqnal olur. Hamı imamın kiçik dəstəsinin üstünə şığıyıb müqəddəs ailənin qohum-əqrəbasını, dostlarını qılıncdan keçirir. Ölənlərin başları əməvi xəlifələrinin paytaxtı Dəməşq şəhərinə göndərilir. Vaxt ötüşəcək və bir yaddaş olaraq Ninəva adlı mənhus ərəb çölünün üstündə Kərbəla şəhəri salınacaq. Şiələrin təziyələri, ağı mərasimləri, misteriyaları öz mövzularını bu hadisədən götürür. 680-cı il oktyabr ayının 10-u şiəlik tarixinin bəlkə də ən əlamətdar günüdür. Məhərrəm ayı şiə məmləkətlərində hüzn, kədər, yas ayıdır. Şiə ənənələrinə görə ilk yas, ağı mərasimləri, hüzn, əza məclisləri imamın ölümündən sonra keçirilməyə başlanmışdır. Tarix söyləyir ki, təziyələrin əsas şiə mərasiminə çevrilməsində “peşmanlamışlar” adlandırılın “ət-təvvabun” hərəkatının böyük rolu olmuşdur. Orta çağların tanınmış tarıxçısı əl-Yəqubiyə görə kufəlilər Mədinəyə yönələn imam qohumlarını acı fəryadlarla, ağılarla qarşılayılar. Geriyə dönərkən “müqəddəs ailə”nin yaxınları öz gözətçilərindən xahiş edib Ninəva çölündə imamın ölümünün 40-cı günü ağı mərasımı qururlar. Əməvilərin hakimiyyəti dövründə şiə imamlarının evlərində bəyan edilmədən, rəsmiləşdirilmədən hər il təziyyələr saxlanılırdı: Mədinə şəhərində əməvilər buna göz yummuşdular. Təziyələr şiələr üçün həm də hakimiyyətdə olanlara qarşı özünəməxsus bir etiraz aksiyası idi. Erkən Abbasilər siyasi məqsədlər güdərək hakimiyyətə gəlmək ümidilə şiələri, onların təziyələrini, xüsusilə də İran camaatı arasında, dəstəkləyirdilər. Lakin əl-Mütəvəkkil (847- 861) zamanında hətta imam Hüseynin qəbri belə dağıdılır. Bu Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|