Microsoft Word içindekiler doc

Dilimizde -mAyA (–mAğA) Başlamak Yapısında Bir Birleşik Fiilden Söz Edilebilir mi? 
119 
2. Banguoğlu’nun  yarı tasvir fiiller diye adlandırdığı  çıkagelmek ve alakoymak örneklerinde 1. 
fiille 2. fiilin yerini değiştirdiğimiz takdirde anlamsız olmaktadır. 
Günlerden bir gün babası çıkageldi. Günlerden bir gün babası geldi çıka. 
Bütün gün beni işimden alıkoydu. Bütün gün beni işimden koydu alı.  
Hâlbuki yukarıda bizim bazı cümlelerle yaptığımız denemelerde başla- fiili ile yönelmeli isim –
fiilin yerini çok rahatlıkla değiştirebilmekteyiz. Bu durumda başla- fiilinin yönelmeli isim-fiille 
kullanımına yarı tasvir fiil de demek mümkün görülmemektedir. 
Korkmaz, Türkiye Türkçesi Grameri adlı eserinde belirleyici birleşik fiiller adı altında  şu 
örneklere yer veriyor ve birkaç örnekle sınırlı kaldığını ifade ediyor: çıkagel-, alakoy-, alıkoy-, okumaya 
başla-, dolaşmaya başla-, yemeğe çalış-, dikmeye kalk- Korkmaz, ilk iki örneğin dışında diğer örneklerin 
kavram karşılığını vermemiştir (Korkmaz, 2003; ). Ancak Korkmaz’ın, aynı eserin isim çekim eklerinden 
yönelme hali hakkında bilgi verirken “ Yer, yön gösteren adlar ile diğer bir kısım adlarda yer tümleci 
oluşturur” dedikten sonra verdiği örnekler belirleyici birleşik fiil hakkında verdiği bilgi ile çelişmektedir: 
“Kapısını açtı ve hayretle durakladı. Elektriği kapadığını hatırlamış ve kimin açtığını  düşünmeye 
başlamış olacaktı.( P. Safa Y. 105) Genç adam sokağa çıkınca âdeta koşmaya başladı (Y.K. 
Karaosmanoğlu, KK,113) Bu örneklerde başla- fiili yüklem, yönelmeli isim-fiil ise yer tümleci olarak 
belirtilmiştir. O hâlde –mAyA başla- diye bir birleşik fiilin varlığı konusunda Korkmaz’ın da tereddütleri 
vardır.  
başla- fiili ve onun aldığı yönelmeli isim-fiili bir birleşik fiil yapısı içinde kabul ettiğimiz 
takdirde aşağıdaki örnekler için ne diyeceğiz? 
okumaya ada-, okumaya ihtiyaç duy-, okumaya ikna et-, okumaya imren-, okumaya kafa yor-, 
okumaya kalk-, okumaya kalkış-, okumaya karar ver-, okumaya koyul-, okumaya mani ol-, okumaya 
mecbur ol-, okumaya niyetlen-, okumaya odaklan-, okumaya özen-, okumaya özen göster-, okumaya sevk 
et-,okumaya teşvik et- okumaya uğraş-, okumaya üşen-, okumaya yardımcı ol-, okumaya yelten-, okumaya 
yönel-, okumaya zorla-, okumaya ağırlık ver-, okumaya alış-, okumaya ara ver-, okumaya cüret et-, 
okumaya çağır-, okumaya çalış- okumaya dal-, okumaya davet et-, okumaya değer er-, okumaya devam 
et-, okumaya diren-, okumaya doy-, okumaya düş-, okumaya engel ol-, okumaya erin-, okumaya gayret et-
, okumaya geç-, okumaya giriş-, okumaya git-, okumaya gönder-, okumaya hak kazan-, okumaya 
hazırlan-, okumayı sürdür-, okumaya hız ver- vb. 
Ayrıca  yüklemeli veya çıkmalı isim-fiil alan aşağıdaki örnekleri de bu şekilde birleşik fiil mi 
kabul edeceğiz? 
okumayı bitir-, okumayı iste, okumayı bırak-, okumaktan vazgeçmek, okumaktan usanmak vb. 
Meselâ okumaya başla- ile okumaya devam et- ve okumayı bitir- , okumaya son ver-arasında ne 
fark var?  
Sonuç 
Eğer başla- fiili ile yönelmeli isim-fiili bir yarı tasviri fiil (Banguoğlu, 1995;493) veya belirleyici 
birleşik fiil (Korkmaz, 2003) yahut da modal yardımcı fiillerle kurulan fiil birleşikleri (Gabain, 1953; 24-
25) olarak alacaksak, o zaman bunu başlamak fiili ve birkaç fiille sınırlı tutamayız. Tasviri birleşik fiiller 
için bir madde daha açıp yönelmeli isim-fiillerle fillerin birleşmesinden oluşan tasviri filler demek 
gerekir. Yukarıda örneklerini verdiğimiz diğer fiiller ve benzeri kullanımdaki fiilleri de bu başlık altında 
değerlendirmemiz gerekir. Fakat yaptığımız denemelerde de açıkça görülmüştür ki, bazı araştırmacıların 

---

Jale Öztürk 
120 
tasviri veya yarı tasviri fiil dediği, Gabain, Zeynalov ve Ölmez’in birleşik fiil olarak kabul ettiği fiil+ fiil 
birleşmelerinde 1. fiille 2. fiilin yerinin değiştirilmesi mümkün olmamaktadır. Hâlbuki başla-  ve aldığı 
yönelmeli isim-fiilin yerleri cümle içinde rahatlıkla değişebilmektedir. Bütün bunlara dayanarak –mAyA 
(-mAğA) başla- diye bir birleşik fiilin varlığından söz edemeyiz.  
Kısaltmalar 
DT : Dolaylı tümleç 
ZT : Zarf tümleci 
Yk : 
Yüklem 
Y : 
Yaban- Yakup Kadri Karaosmanoğlu  
 
Kaynaklar 
 
BANGUOĞLU, Tahsin (1995), Türkçenin Grameri, Ankara, TDK Yayınları. 
 
BAYRAKTAR, Nesrin (2004), Türkçede Fiilimsiler, Ankara, TDK yayınları. 
 
DEMİR, Nurettin-Emine YILMAZ (2005), Türk Dili El Kitabı, Ankara, Grafiker Yayıncılık. 
 
ECKMANN, Janos (1988), Çağatayca El Kitabı (Çeviren: Günay Karaağaç),  İstanbul Üniversitesi Edebiyat 
Fakültesi Yayınları. 
 
ERCİLASUN, Ahmet Bican (1984), Kutadgu Bilig Grameri- Fiil, Ankara, Gazi Üniversitesi Yayınları. 
 
ERGİN, Muharrem (1972), Türk Dil Bilgisi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. 
 
GABAİN, A. V. (1953), “Türkçede Fiil Birleşmeleri”, TDYA- Belleten, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi. 
 
GÜNEŞ, Sezai (1995), Türk Dil Bilgisi, İzmir. 
 
HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1992), Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller, Eskişehir, Kültür Bakanlığı 
Yayınları/1348. 
 
HATİPOĞLU, Vecihe (1982), Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara, A:Ü: Dil Tarih Coğrafya Fakültesi 
Yayınları. 
 
KARAHAN, Leyla (2005), Türkçede Söz Dizimi, Ankara, Akçağ Yayınları. 
 
KORKMAZ, Zeynep (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara, TDK Yayınları. 
 
______________ (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara, TDK Yayınları. 
 
ÖLMEZ, Zuhal (2003); “ Çağataycada Yardımcı Eylemler ve Deyimler Üzerine”, Mustafa Canpolat Armağanı 
(Yayımlayanlar Aysu Ata - Mehmet Ölmez), Ankara, Şafak Matbaası. 
 
ŞİMŞEK, Rasim (1987), Örneklerle Türkçe Sözdizimi, Trabzon, Kuzey Gazetecilik ve Matbaacılık ve Ambalaj 
San. A.Ş. 
 
TDK Türkçe Sözlük: http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK/SOZBUL. 
 
TOPALOĞLU, Ahmet (1989), Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Ötüken Neşriyat A. Ş. 
 
ZEYNALOV, F. R. (1986), “Türk Dillerinde Birleşik Eylem Meselesi”, İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili Edb. 
Dergisi, C: 24-25, 980-1986, İstanbul, Edebiyat Fakültesi Basımevi. 
 
ZÜLFİKAR, Hamza (2005), “Doğru Yazalım, Doğru Konuşalım”, Türk Dili. 
 

---