Microsoft Word içindekiler doc

Tarihî Kaynaklarda Şabdan Baatır Cantay Oğlu’nun Devlet Faaliyetleri 
123 
Pişpek mıntıkasının idari hizmetinden uzaklaştırılan askeri Albay Narbuta ve 1911 yılında Sarbağış 
beldesinin kabiliyetsiz yöneticisi M. Alpışbayev’in makamından alınması delil olabilir
7
. 
“Beylere karşı sistemli savaş yapmayı” başlıca görevi bilen A. Talızin’in  ısrarı ile Kendi 
yurttaşlarına arka çıktığı için Şabdan Baatır’ı iftira atılarak 200 som para cezasına çarptırılmıştır
8
. Yerel 
sömürgeci yönetiminin temsilcilerinin böyle aşağılama siyaseti 20. asrın başlangıcında çok çirkin bir şekil 
almaya başladı. 1911 yılının kasım ayında adam öldürme iftirası ile Şabdan’ın oğlu Sarbağış beldesinin 
eski yöneticisi Muhittin (Mokuş)  Şabdanov hapishaneye atılır. Çok geçmeden onun kardeşi olan ve o 
kazayı yöneten İsamidin makamından alınır. Zamandaşlarının anlattıklarına bakılırsa  Şabdan oğlunun 
hapse atılmasını kabullenememiş ve çok üzülmüştür
9
. Muhtemeldir ki bu durum hürriyetseler Baatır’ın 
1912 yılının 6 Nisanında (bu olaydan 5 ay geçmeden) vefat etmesine sebep olmuştur. 
Son yıllarda bulunan belgeler, Şabdan Baatır’ın biyografisindeki münakaşalı anlarından olan, 
Güney Kırgızistan’ın Rus imparatorluğunun himayesine katılmasında onun bakış açısı ve rolü ile ilgili 
yeni bilgileri açmaktadırlar. Burada Şabdan’ın muhalifi Pişpek mıntıkası amiri A. Talızin 1896 yılının 18 
Martında kendi amirlerine yazdığı raporundaki sözlerinde Baatır’ın hayatında başlıca isteğinin: 
“Kırgızların bir bal kovanındaki arılar misali birleşerek yaşamaları” olduğunu belirtir
10
. Bu düşünce, 
siyasi faaliyetlerinin başlangıcından itibaren ömrünün sonuna kadar boyunca Şabdan Baatır’ın yüreğinde 
olmuştur. 
1860 yılının Ekim ayında Uzun Ağaç’la Kaskelen’deki Türkistanlılara karşı, Rus birliklerinin 
büyük askeri harekâtına katılan iştirakçi olarak ve parçalanan Orta Asya hanlıklarının siyasi ahvalinden 
haberdar olan Şabdan Baatır, bu diyarların kudretli Rus imparatorluğunda, birleştirilmesinin, 
durdurulamaz bir süreç olduğunu erken anlayarak bütün güç ve kudretini vatandaşlarının yeni hayat 
şartlarına zarar görmeden geçirilmesine harcadı. 
1873 yılında Kırgızistan’ın doğusundaki Leylek halkı Hokand Hanı Hüdayar’ın saldırılarına 
karşılık vererek, şehirlerine ticaret için gelen komşu Kırgızlara uygulanan vergilerin yükseltilmesine karşı 
hoşnutsuzluklarını bildirdiler. Kırgızistan’ın kuzeyindeki öz soydaşlarının, on yıldır Rus 
İmparatorluğunun himayesinde bulunmaları hususunda iyi bilgileri bulunan güneyliler, henüz gerçek 
yüzünü göstermemiş olan Rus yönetiminden yarar aradılar. Çünkü malum olduğu üzere Rus 
İmparatorluğuna yeni katılan bölgeler, ilk 5–10 yıl içerisinde yönetim yararına ödenen vergilerden muaf 
tutularak, rehinelik yüzünden ortaya çıkan ufak-tefek anlaşmazlıklar durdurulmuş, demokratik prensiplere 
dayanan yerel yönetim seçimleri yapılmış, Rus imali malların getirilmesi hızlanmıştır. 
Elbette ki bütün bunlar güneyli Kırgızlara tesir etmiş ve onlar Şabdan Baatır’ın Tokmok 
mıntıkasının Rus yönetimi ile dostluk ilişkilerini kurmakta aracı olmasını rica ederek, 1873 yılında 
Kulakmat ve Kambar Sarker adlı insanları göndermişlerdir. Bu esasen güneydeki Kırgızların kuzeydeki 
soydaşlarıyla birleşmek için yaptıkları bir hareket idi. Denildiği gibi 1873 yılının Kasım ayında 
Leyleklilerin Hocent mıntıkasının amirine yazdıkları mektupta onların istekleri ilk önce Tokmok mıntıka 
amiri tarafından desteklendi. Onların Hokond’lılara karşı  çıkmaları üzerine tavsiyelerde bulunmak 
maksadıyla  Şabdan Baatır gönderilmiştir
11
. Fakat ne yazık ki Şabdan Baatır’ın misyonu askeri vali 
seviyesinde engellenmiştir. Bu husus Türkistan askeri valilik vazifesini yapan G.A Kolpakovskiy’in kendi 
amirlerine yazdığı raporda açıkça görülür: “... Güneyli halk temsilcililerinin bildirilerini denetleyerek, 
                                                 
7
 KCMDA F. 44. Op 1. D. 2139. L. 53; Vostaniye 1916 Goda v Sredney Azii i Kazakstane//Belgeler toplamı M. 1960 s. 370  
8
 
8
 Bakınız:KCKMA . F. 44 Op. 1. D. 2139 L.53 
9
 Bakınız: Osmonov A. Baatır Cönündö Ukkan Bilgenderimen // Şabdan Baatır, Bişkek, 1996 s. 56 
10
 KCMDA F 44. Op. 1. D. 695 L. 4 
11
 Bakınız: Kırgızstan – Rossiya: İstoriya Vzaimootnoşeniya (18-19 yy)/ Belgeler toplamı Bişkek, 1998. s. 336 

---

Döölötbek Saparaliyev 
124 
onların Şabdan Cantayev aracılığı ile Tokmok’lı Kırgızlar ile bağlanmak için yaptıkları hareketlerini teftiş 
etmek ve eğer bu gerçek ise bunları derhal durdurmak lazımdır”
12
. 
Uygun durum elden kaçtıktan iki yıl sonra 1875 yılında ahval daha da zorlaşmış, akademik B. 
Camgırçinov’un verdiği bilgiye göre “Yedisu eyaletinin askeri valisi, Şabdan Cantayev isyancılardan 
kampından Bolot’un (isyancıların lideri Molla İshak Asan’ın oğlunu) tutuklanmasını tertiplemesi için 
göndermeye çalışmış, fakat böyle bir işin uygunsuz olacağını Tokmok’lı  Kırgızlar önceden 
bildirmişlerdi”
13
. Buna rağmen 1875 yılı Ekim ayında Baron Ştokelberg yönetimindeki Rus askeri 
birliklerinin Kırgızistan’ın güneyindeki Suzak, Botokora ve Izbasken şehirlerine yakın yerlerdeki Bolot 
Hanın isyanına karşı düzenlenen harekete Şabdan Baatır kendi askerleri ile katılmış idi. Hareket sırasında 
onun davranışları Rus generalliği tarafından iyi değerlendirilse de çünkü o hizmeti için“ Kara-
Kırgızlardan ilk olarak 4. derecedeki askeri işaret, daha sonra Hokand’ın istilası için gümüş hatıra 
madalyası ile mükâfatlandırılmıştı” - Şabdan 1875 yılı 25 Ekiminde harekât sonunu beklemeden 
Kaufman’dan izin isteyerek evine dönmüştür
14
. 
Kırgızistan’ın güneyinde Şabdan Baatır’ın ve onun askerlerinin hareketleri nezaket sınırlarını 
geçmemiş olsa gerek. Onların başlıca maksadı, halkı boşu boşuna kan dökülmesinden kurtarmak yönünde 
olmuştur.  Şabdan’ın bu tip hareketleri 1876 yılı Fergana eyaleti asker birliklerinin yöneticisi general 
binbaşı M. D. Skobelev’in Alay’a, hareketinde açıkça görüldü. Şabdan’ın dediğine göre bu harekete onu 
Skobelev davet etmişti, oysa general – binbaşının 1876 yılında 26 Ekimde yazdığı raporunda ”. 
Tokmok’tan cesur ve değerli Şabdan 25 askerini yanına alarak kendi isteği ile hizmetini teklif etti, kendi 
payına düşen ganimeti reddederek, talan için değil, hizmet etmek için geldiğini bildirdi...” denir
15
. 
Rusların bir diğer yıldırım bölüğü amiri Albay Vitgenşteyn 7 Eylül 1876’da M. D. Skobelev’e yazdığı 
mektubunda “Şabdan’ın askerleri ve kendisi bu işte çok faydalı oldu” denilir
16
. 
Harekâtta  Şabdan ve onun kardeşi Baybosun’un bilgeliği ile rakip tarafların arasında gelişen 
durumu diplomatik temelde halletmek mümkün oldu. Okuyucuya anlaşılır olması için Alaylı Kırgızların 
lideri Abdullabek Alımbek oğlunun 1876 yılının 27 Haziranında henüz topluma malum olmamış 
mektubunun tamamını sunuyoruz: “Yüksek dereceli Skobelev’e! Sizin ateşkes ile ilgili mektubunuzu 
aldık. Bu vakte kadar Allah’ın ve Peygamberin yardımıyla halkı toplayıp, direniş gösterdik, çünkü siz 
verdiğiniz taahhütleri bozuyorsunuz. Mesela: Hokand Hanlığının yönetimini (regent) Nasreddin’e 
verdiniz, daha sonra ondan alarak, kendisini Sibirya’ya sürdünüz. Yine siz, general Skobelev halkın saygı 
duyduğu Abdurrahman Aftobaçı ile anlaşma yaparak, Hokand’da kalmasına söz verdiniz, fakat 
sözünüzde durmayarak onu ve bizim bir kaç beyimizi Sibirya’ya sürdünüz, bunların hepsi size karşı 
güvensizlik doğurdu ve sizden tedirgin olduğumuz için direniş göstererek dağlara kaçmaya mecbur olduk. 
Siz kendi silahlarınızın sayısına güvenmektesiniz. Bizde silah yok, ancak Allah’ın iradesine 
güvenmekteyiz. 
Eğer siz kendi taahhütlerinizi yerine getirseydiniz biz böyle hareketlere başvurmazdık. Biz 
şimdilik sağ olduğunuz sürece kendi canımızı ve namusumuzu korumak isteriz. Biz göçebeyiz, fakat bize 
de mal mülk, zenginlik ve diğer hayati değerler gerek. 
Siz Tokmok’tan başlayarak, Kırgızları, Kıpçakları, Sartları istila ettiniz, taahhütler verdiniz, fakat 
Hokand’ın istilasından sonra her şey değişti. Eğer siz gerçekten vaatlerinizi değiştirmeseydiniz, böyle bir 
isyan çıkmazdı. Eğer siz gerçekten barış istiyor iseniz ve sözünüzde durabilir iseniz, o zaman Şabdan 
Baatır’ı görevlendiriniz, biz de ona itibar gösteririz. Bizim sorunların hepsini Şabdan Baatır çözsün. Her 
                                                 
12
 Aynı belge. ss. 337 – 338 
13
 Dcamgırçinov B.D. Oçerki Politiçeskoy İstorii Kirgizii 19 v., Frunze, 1966. s. 349 
14
 Bakınız: Aristov N. Zapadnıy Tyan – Şan:Usuni i Kara-Kırgızı, b.2. El Yazı// Arhiv Geografiçeskogo Obşestva Rossii, 65. 
Bölük. Demirbaş 11. S. 585 
15
 Kırgız Cumhuriyeti Merkezi Devlet Arşivi (bundan sonra KCMDA) F. 75 Op. 1 D. 53. L. 46 
16
 Aynı belge L. 30 

---