Microsoft Word içindekiler doc

Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, 
  
Cilt: VII, Sayı 1, Sayfa: 129-136, İZMİR 2007. 
129 
 
TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE BAĞLAMA EDATLARIYLA KURULAN CÜMLELER 
Sentences Constructed with Conjunctive Prepositions in Turkmen Turkish 
Nesrin SİS
*
 
Özet 
 
Türkmen Türkçesi, Türkiye Türkçesi ile birlikte Güney batı Türk yazı dilleri 
arasında yer alır. Bu araştırmada, her iki Oğuz yazı dilinde, bağlama edatlarıyla kurulan 
cümlelerin anlam ve şekil özelliklerinin karşılaştırılarak, benzerlik ve farklılıkların tespit 
edilmesi hedeflenmiştir. Çalışma sonunda, bağlama edatlarıyla kurulan cümlelerin, her iki 
grupta anlam ve kuruluş özellikleri yönünden büyük ölçüde benzer olduğu görülmekle 
beraber; bu cümleleri bağlamak için kullanılan edatlarının kullanım işlekliği açısından 
farklılıkları saptanmıştır. 
Anahtar Kelimeler: Türkmen, Bağlama Edatı, Cümle 
Abstract 
Turkmen Turkish, together with Turkish takes place among the South Western Turkish 
written language. In this research, the sentences constructed with conjunctive prepositions in 
both languages were examined and the similarities and dissimilarities were pointed out by 
comparing the meaning and construction. It was found that, the sentences constructed by 
conjunctive prepositions significantly were significantly similar in both languages by meaning 
and structure. But, some differences were observed with the function of prepositions when 
they were used to connect sentences. 
Key Words: Turkmen, Conjunctive Preposition, Sentence 
Giriş 
 
Bu çalışmada, Türkçe sözdiziminin konularından biri olan bağlı cümleler üzerinde durulmuştur. 
Türkmen Türkçesi, Türkiye Türkçesiyle birlikte Güney-batı Türk yazı dilleri arasında yer alır. Her iki 
grupta da ortak Oğuzca kökenine dayanan benzerlikler bulunmaktadır. Sözdizimine ait ortaklıklar da 
belirgin bir çokluktadır. 
 Çalışmanın amacı Türkmen Türkçesinde, edatlarla bağlanmış yalın cümlelerin kuruluş 
özelliklerini ve aralarındaki bağlantıların yönlerini değerlendirerek, bunları Türkiye Türkçesiyle 
karşılaştırıp; Batı grubu yazı dillerinin sözdizimi ile ilgili yapılacak mukayeseli çalışmalara bir katkıda 
bulunmaktır. Bu amaçla Çağdaş Türkmen Edebiyatına ait metinler taranmış ilgili cümleler tesbit 
edilmiştir. Taranan metinler kısaltmalarıyla birlikte çalışmanın sonunda kaynakça kısmında verilmiştir. 
 
Türkiye Türkçesinde bağlama edatlarıyla kurulan cümleler ile ilgili değerlendirmeler için Türkçe 
sözdimi kaynaklarından faydalanılmıştır. 
 
Cümle dilin en küçük anlatım birimidir. Anlamı bütün boyutlarıyla yansıtmada tek bir cümlenin 
yeterli olmadığı durumlarda, cümlelerden meydana gelen dil birliklerine başvurulur. Bu birlikler, çok 
boyutlu bir anlatım için yan yana gelen cümlelerin bağlama edatlarıyla, ortak cümle öğeleriyle, ortak kip, 
şahıs ekleriyle ya da çeşitli anlam ilişkileriyle birbirine bağlanmalarından oluşur.
1
 
                                                 
*
 Yrd.Doç.Dr., İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe Bölümü 
1
 Leyla Karahan, Türkçede Sözdizimi, Ankara, 2004, s. 85. 

---

Nesrin Sis 
130 
 
Türkmen Türkçesinde bağlı cümleler Türkiye Türkçesinde olduğu gibi, her biri ayrı bir cümle 
olarak kullanılabilen birkaç yalın cümleden oluşmuş cümlelerdir. Bu cümleler arasındaki bağlantı ve ilgi 
virgülle veya bağlama edatlarıyla sağlanır. Bu edatlar, bağlantıyı ortaya çıkarmakla birlikte, özellikle 
yalın cümlelerin kendi aralarındaki sıralama, yokluk, denklik,açıklama,…gibi işlevlerle anlam ilgilerini 
de belirtirler. 
 
Türkmen Türkçesinde bağlama edatlarıyla kurulan cümlelerde kullanılan edatlar, anlam ilişkileri 
ve kullanımları bakımından Türkiye Türkçesiyle büyük ölçüde benzerlik gösterirler. 
 
Metinlerden tesbit edilen bağlı cümleler ve bağlama edatları, kuruluş ve kullanımına göre şöyle 
sıralanabilir: 
 
Ve: ve 
 
Anlam bakımından, aynı yönde olan tek yargılı cümleleri bağlamada kullanılır. 
 “Düyn 
yel 
boldı ve yagış yagdı.” (TDG) 
 
“Dün rüzgar çıktı ve yağmur yağdı.” 
 
“Şonuñ üçin hem oları her kim govı görüpdir ve olara hemişe hormat goyupdırlar.” (TE, Kayanıñ 
Etmişi) 
 
Bunun için de onları herkes sevmiş ve onlara daima hürmet göstermişler.” 
 “Bökejen 
gurbaga 
şonda öz yalñışına düşünipdir  ve ähli hayvanlardan ötünç sorapdır.”(TE, 
Gurbaga Bökejen) 
 “Bökejen 
Kurbağa bunda kendi hatasını anlamış ve bütün hayvanlardan özür dilemiş.” 
 
“Bu sapar Hinni Baba Ardanıñ sesini tanapdır ve çagalarıñ oyun edyändigine düşünüpdir.”(TE, 
Hinni Baba) 
 
“Bu sefer Hinni Baba Ardanın sesini tanımış ve çocukların oyun ettiğini düşünmüş.” 
 “Osman 
şondan soñ ecesiniñ diyen sözüniñ hakıkı manasına düşünip galıpdır ve çöregiñ añsatlık 
bilen gazanılmadıgına dolı göz yetiripdir.” (TE, Çöregiñ Tagamı) 
 
“Osman bundan sonra annesinin söylediği sözün gerçek manasını düşünüp durmuş  ve  ekmeğin 
kolaylıkla kazanılmadığını iyice anlamış.” 
 
Hem, hem-de: ve, hem, da, de 
 
Anlam yönünden ve ile çok yakındır.Kullanım bakımından hem edatı, birbirini takip eden tek 
yargılı cümlelerin herbirinin önünde veya öznesinden, sözde öznesinden sonra görülebilir ve birden fazla 
tekrarlanabilir. 
 “Klübümüzde 
hem kino görkezildi hem müzika çalındı.” (TDG) 
 “Klübümüzde 
hem sinema gösterildi hem müzik çalındı.” 
 “Klübümüzde 
kino 
hem görkezildi müzika hem çalındı.”(TDG) 
 “Klübümüzde 
sinema 
da gösterildi müzik de çalındı.” 
 “Toylı içindekini uzak saklacak boldı hem bolmadı.”(İÖ) 
 “Toylı içindekini uzun süre saklamak istedi de olmadı.” 

---