Microsoft Word içindekiler doc

Tarihî Kaynaklarda Şabdan Baatır Cantay Oğlu’nun Devlet Faaliyetleri 
127 
yukarıda belirtilen sınırlar hakkında tüzük esasınca belki kendilerine ait olmayan şeyleri kendilerine mal 
etmelerinden dolayı, onlar ile kavgaların önünü kesmek için ben Kastek beldesi başçısına derhal Kastek 
dağ yamaçlarından daha aşağı vadiye inmelerini emrettim. Bununla beraber sonra da Vernıy ve Tokmok 
göçebelerinin topraklarını  sınır çizgisi tartışmalarından kurtulmak için bunu olağanüstü toplanan 
kurultayda çözülmesi lazım diye karar kıldım ve sizden onun düzenlenmesi hakkında bir karar almamızı 
rica ederim”
27
 
Rus memuru N. Aristov’un verdiği bilgilere göre, “1871 yılında Çu nehrinin sol tarafında 
yerleşmiş Duulat beldesinin Kazakları ile aynı nehrin sağ tarafında yerleşmiş Kara-Kırgızlar arasındaki 
toprak probleminden çıkan anlaşmazlıkları durdurmak için, bir görüşme olarak Vernıy ile Tokmok 
Uezdlerinin sınırları Çu nehri seçilmiştir”
28
. 
Anlaşılacağı üzere mıntıka toprak tartışmaları sömürgeci yönetim şekline uygun olarak 
halledildiğinden, yerel halk ona uymak mecburiyetindeydi. Çüy nehrinin sağ tarafındaki yerlerin 
tamamen Kazaklara geçmesi 1922–1924 yıllarındaki Türkistan’daki ulus devletlere sınır çizme 
döneminde gerçekleştiği olasıdır.  
Türkistan Müslüman halklarının arasında en çok devlet ödülleri alan galiba bir tek Şabdan Baatır 
olsa gerek. Onun ödüllerine bakacak olursak: 1. derecedeki onursal 5 cepken, 2. derecedeki 1 elbise, 
Stanislav ve Anna şeridinde boyuna asılan iki altın madalya ve aşağıdaki 4 madalya: a) Hokand 
Hanlığının fethi hatırası, b) 1853–1895 yıllarında Orta Asya’ya yapılan bütün harekât ve heyetlerinin 
hatırası, c) III Aleksandr’ın taç giymesinin hatıratı, d) imparator III Aleksandr’ın iktidarının saltanatının 
hatırası, Kızıl Haç topluğu işareti 4 derecedeki askeri Georgiyev nişanı, ödül olarak verilen zincirli altın 
saat.  Şabdan Baatır Yedisu eyaletinin halkının temsilcileri arasında 1883 yılında Sankt – Peterburg’da 
yapılan III Aleksandr’ın taç giyme merasimine katılıp, askeri (binbaşı) albay rütbesini almıştır. 
Bütün bunlara rağmen Rus imparatorluğu yönetiminin Türkistan’da sağlam yerleşmesine çok 
emek harcayan Şabdan Baatır, o ülkenin değerli vatandaşlık statüsünü alamadı. 1899 yılında II Nikolay’a 
oğulları ile birlikte asilzade unvanı ricası öylece cevapsız kaldı. Bir kaç kez 400 desyatina toprak parçasın 
sahiplenme ile ilgili 1898 yılından beri gönderdiği ricası, ömrümün son devresinde ancak 24 Ekim 1910 
yılında yarım yamalak gerçekleştirilir. Çarın fermanında “dilekçe sahibinin ömrü süresince ruhsat edilsin” 
diye yazılmıştır
29
. 
1904 yılında  Şabdan Baatır kutsal Kâbe’ye hacca gittiğinde, Türkiye’nin yüce sultanı 
Abdulhamit’in emrince, Suriye’deki Şam  şehrinden Mekke ve Medine’ye doğru, Müslümanların hacca 
gitmelerini kolaylaştırmak için yapılmakta olan demir yolu için 2000 ruble (altın kuruşlar şeklinde) bağış 
yapıp, Abdulhamit’in altın madalyasına ve bunu tastikleyen 9 Mart 1904 yılında verilen belgeye sahip 
olmuştur
30
. Türk padişahı ile Şabdan Baatırın görüşmeleri hakkında bizim elimizde belgeler yoktur, fakat 
belirtmek gereken husus da Kırgız Baatırı hacdan döndükten sonra doğan oğluna Acı Kabıl Abdulhamid 
isimin vermiştir
31
. Bundan sonra da meşhur  Şabdan Baatır kendisinin Türkistanlı Müslüman 
vatandaşlarının çevresindeki çıkarlarını da aktif olarak müdafaa etmeye başladı. Bu hususta Yedisu 
Müslüman halkı adına düzenlenen, 11 maddeden oluşan nutuk da örnek olabilir. Bu nutukta Yedisu 
beldesindeki Müslüman meclisinin toplanıp, yönetimine yerel halkın yönetiminden mahkeme, yasama 
işine kadarkilerin teslim edilmesi talep edilmekte idi. Bundan başka Müslüman halka cami, medrese, 
mekteplerin açılmasını, anadilinde gazete, dergi ve kitapların yayımlanması hakkına sahip olma, 
gimnasiyumlarda (Rusça eğitimli okullarda) okuyan Müslüman öğrencilere Hıristiyan dini öğretileri 
                                                 
27
 KCMDA F 44. Op. 1. D. 31764 L. 21-21. 
28
 Aristov N. Trudı Po İstorii i Etniçeskomu Sostavu Tyurskih Plemen, Bişkek. 2003, s. 349 
29
 Bakınız: İstoriya Kırgızskoy SSR c. 1. Frunze. 1968. s. 374 
30
 Bu ilani eski Türkçeden Kırgızcaya çevirdiği için Türkiye Hacettepe Üniversitesi Prof. Dr Fehri Ünan’a derin şükranlarımızı 
bildiriniz. Bakınız: Şabdan Baatır Devir ve Şahsiyet. Belge ve met. Bişkek. 1999. 
31
 CKMDA F. 44 Op. 1. D. 20941. L. 48 

---

Döölötbek Saparaliyev 
128 
yerine, Müslüman öğretilerini okuma hakkını vermek ve de Kırgız – Kazak halkının temsilcilerinin 
ülkedeki, yüksek yasaların yasama işlerine katılması ile beraber, toprağa, özel mülke sahip olma ve 
meslek sahibi olmada eşit hakların sağlanması talep edilmiştir 
32
. 
20. asrın başlangıcında da Şabdan Baatır Tokmok’ta cami, daha sonra Çoñ – Kemin’de cami – 
medrese yaptırmıştır. Birincisine Baatır kendi paralarından 10000 som, ikincisine 15000 som harcamıştır. 
Çoñ - Kemin’deki medresede o dönemdeki modern metot ile 300 Kırgız çocuğu okumuştur. Şabdan’ın 
Namangan ve Tokmok’ta öğrenim gören oğlu İsamidin 1909 yılında yeni metotla “Şabdaniya” mektebini 
açarak, kendisi ders vermiştir. Burada 150 çocuk öğrenim görmekte idi. Mektepte Orenburg’dan, 
Kazan’dan Taşkent’ten ve Buhara’dan gelen en iyi uzmanlar çalışıyordu. Baatır onlara yıllık 500’den 
1000 soma kadar yüksek maaş ödeyerek, ev ve hayati işlerinin halledilmesini kendi sorumluluğu altına 
almıştır 
33
. O dönemde bir koyunun 1 som, altın fiyatının ise 5 soma kadar ulaştığı düşünülürse 
hatırlarsak,  Şabdan Baatır’ın öğretmenlere verdiği maaşın ölçüsünü daha iyi anlamak mümkündür. 
Bununla o milletinin geleceği olan gençlere gösterdiği babalık özeni ve ileri görüşlülüğü anlaşılabilir. 
Şabdan Baatır’ın hayatındaki, özellikle hayatının son 10 – 20 yılındaki siyasi bakış açısında bu 
şekildeki değişiklerin yerel sömürgeci yöneticilerini endişelendirmeye başladığını görürüz. Onu 1886 – 
1888 yıllarından itibaren gizlice gözetlemeye başlamışlar
34
. 20. asrın başlangıcında ise bu durum 
gerginleşmiş,  Şabdan ve onun çevresindekiler açıkça dışlanarak, ona üvey muamelesi gösterilmeye 
başlamışlardır. Bunun gibi ve diğer objektif sebeplerin temellerinde (özellikle yerel halkın tarım 
topraklarının ellerinden alınması). Kırgızistan’da yabancı sömürgeciliğine karşı ulusal kurtuluş hareketi 
canlanmış ve 1916 yılındaki kanlı isyan ile sonuçlanmıştır. Bu isyanın seyrinde Şabdan’ın oğulları yasal 
olarak lider olmuş, şanlı Baatırın ismi ise o dönemdeki Kırgız milletinin vatansever ruhunun hakiki yüce 
hareketinin bayrağı olma görevini yapmıştır. 
Aktaran: Ulanbek ALİMOV
∗
 
 
                                                 
32
 CKMDA F. 44 Op. 1. D. 8815. L. 5-6 
33
 Bakınız: Aytmambetov D. Dorevolyusionnıye  Şkolı v Kırgızstane, Frunze, 1961, s.44; Djumagulov A. Velikaya Trizna po 
Şabdanu // Slovo Kırgızstana, 1992, 13 Haziran, s. 10 
34
 Bakınız: CKMDA F. 44. Op. 1. D. 357. b. 9. ve D. 8815. L. 9-10 
∗
 Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Doktora Öğrencisi 

---