Microsoft Word içindekiler doc

Dilimizde -mAyA (–mAğA) Başlamak Yapısında Bir Birleşik Fiilden Söz Edilebilir mi? 
113 
konusu olan yönelmeli isim-fiil almış başla-  fiilinin birleşik fiil olup olmadığı konusuna herhangi bir 
açıklık getirmediği için konu üzerinde daha fazla durmayı gerekli görmüyor ve yardımcı fiil konusunda 
dil bilgisi uzmanlarının görüşlerine değinmek istiyorum:  
Korkmaz “İsim soylu veya isimleşmiş fiil soylu Türkçe kelimelerle, yabancı kaynaklı isim soylu 
kelimelerin fiilleştirilmesinde kullanılan imek, etmek, olmak, eylemek, kılmak fiilleri: yorgundum (< 
yorgun i-dim), hissetmek, yardım etmek, kanaat etmek, şükr eylemek, namaz kılmak, hasıl olmak, hazır 
olmak, iyi olmak, pişman olmak, disipline etmek, sosyal olmak, gidecek olmak, okumuş olmak, yazmaz 
olmak vb.” (Korkmaz,1992) şeklinde tanımlamıştır. 
Güneş,“İsimlerle kullanılarak, onların anlamına hareket ifadesi kazandıran; veya birlikte 
kullanıldıkları asıl fiilin anlamında bir takım değişiklikler meydana getiren fiillerdir. Yardımcı fiillerin 
bir kısmı, asıl fiil olarak da kullanılır. Bazı yardımcı fiiller ise hem isimlerle, hem fiillerle bir araya 
gelerek birleşik fiil oluşturabilir; bu esnada kendi özel anlamından uzaklaşarak, adeta bir yapım eki 
özelliği kazanır.” (Güneş,1995: 160) şeklinde ifade etmiştir.  
Türkçe Sözlükte de benzer bir karşılık verilmiş,
 
“İsim soylu kelimelerin veya bazı fiilimsilerin fiil 
gibi kullanılmalarını sağlayan "imek, etmek, eylemek, olmak, kılmak" fiilleri, yardımcı eylem: Hasta idim. 
Naz eyledi. Arz olunur gibi.” (http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK/SOZBUL). 
Topaloğlu ise yardımcı fiil ve yarı yardımcı fiil terimleri olarak iki farklı terim kullanmayı uygun 
bulmuş:”yardımcı fiil.( Osm. Fi’l iâne; Fr. Verbe auxiliaire). İsimlerin sonuna gelerek onların fiil gibi 
kullanılmalarını sağlayan tek başına da anlamı olduğu hâlde genellikle bu görevi yerine getirmeye 
yarayan fiil. Bugünkü Türkçede kullanılan yardımcı fiiller etmek, eylemek, olmak kılmak’tır.  yarı 
yardımcı fiil: Tek başına anlamı olduğu hâlde zarf-fiil eki -(y)A ve –(y)I almış bazı fiillerden sonra 
gelerek birleşik fiil yapan fiil.” (Topaloğlu, 1989) 
Ergin, birleşik fiil grubu hakkında bilgi verirken yardımcı fiili “Fiille birleşik fiil yapan yardımcı 
fiiller ise bil-, ver-, gel-, gör-, dur-, kal-, yaz-, koy-( ko-) fiilleridir. Bunların başına fiillerin vokal, nadir 
olarak da –ıp, ip gerundiumu getirilerek birleşik fiil yapılır. Asıl mânâ gerundium fiilinin mânâsıdır. 
Yardımcı fiiller mânâları ile değil, sadece yardımcı fiil fonksiyonu ile çekim unsuru olarak vazife 
görürler” (1972;386) şeklinde ifade etmiştir. 
Zuhal Kargı Ölmez, yardımcı eylemleri sadece ad ya da ad soylu sözcükler ve eylemsilerle 
birlikte kullanılan ve onları eylemleştiren, kimi zaman da birleştiği sözcükle beraber gerçek anlamından 
sıyrılarak deyim oluşturan eylemler ya da sözcükler olarak kabul edebiliriz (Ölmez, 2003;120), diyerek 
konuya Ergin’den farklı bir şekilde yaklaşmıştır. 
İleri sürülen bu görüşlerden anlaşılacağı gibi yardımcı fiilin görevi birinci kelimeyi fiilleştirmek 
veya birlikte kullanıldığı fiilimsileri tasvir etmektir. Yani yardımcı fiil olarak kullanılan kelime, anlamı ile 
oluşturduğu birleşik yapıya bir katkıda bulunsa da vazifeli bir unsur olarak düşünmek yanlış 
olmayacaktır. Ergin “ Eğer bir fiil kendi manası ile kullanılmışsa zarf almış müstakil fiilden ibarettir. Yok 
eğer o fiil manası ile değil de çekim unsuru olarak görülüyorsa yardımcı fiildir ve orada birleşik fiil 
vardır” (Ergin, 1972: 388) diyerek bu konuda çok kesin bir ifade kullanmıştır. Birleşik fiil, yardımcı fiil 
kavramlarını bu şekilde açtıktan sonra, yazımıza konu olan –mAyA başla-  şeklinde bir birleşik fiilden 
söz edilebilir mi sorusunun cevabını arayalım. Öncelikle, araştırmacıların bu konuda ileri sürmüş 
oldukları görüşlere bakalım: 
Gabain, “Türkçede Fiil Birleşmeleri” adlı makalesinde üç grup birleşmeden söz eder; bunlardan 
üçüncüsünde  modal yardımcı fiillerle olan birleşmelerden söz ederken, bu yardımcı fiillerin esas 
anlamlarını tamamen koruduklarını belirttikten sonra başla-, bil-, buyur-, gör-, kıl-, kel-, sa- fiillerinin bu 
tipten modal fiiller olduğunu ifade eder. Bu fiil birleşmelerine verdiği örnekler de şu şekildedir: 

---

Jale Öztürk 
114 
Ol sözleri söyleyü başladı : başla- fiili ile ilgili olarak bugün bu birleşmenin mastarın dativ hali 
ile kullanıldığını da belirtir. 
Sakla-yu bil-, gitmeye bilirsin 
otar-ı gidesiz (otlatmaya gidersiniz) 
tar dirilme-yi gör ! (sakın darda kalma) 
ve-re kıl !  
ver-e kel ! (veriver) gibi. (Gabain,1953: 24-25)  
Karahan “ Başla-, çalış-, iste- gibi aslında yardımcı fiil olmayan bazı fiiller; “- maya başla-, -
mak iste-, maya çalış-“ kalıpları içinde yardımcı fiil olarak da kullanılır ve birlikte kullanıldığı hareket 
isimlerini tasvir eder” (Karahan, 2005:79) diyerek - mAyA başla- birleşik fiilinin varlığını dile 
getirmiştir.  
Zülfikar (2005:sayı: 643) ise, yapmak fiili yardımcı fiil mi yoksa esas fiil mi, bunu ayırt etmek 
gittikçe zorlaşıyor dedikten sonra, burada yalnızca yapmak fiili ele alındı. Aynı gelişme ve yaşanan 
sorunlar  olmak, almak, başlamak, bulunmak ve koymak gibi fiillerde de söz konusudur diyerek sorunu 
dile getirmiş ama bu konuya daha fazla açıklık getirmemiştir. 
Eckmann, Çağatayca El Kitabı adlı eserinde başla- fiilini bir birleşik fiilin parçası olarak 
değerlendirmiş.“ akara başladı baş u töküle başladı tiş “ baş ağarmağa ve diş dökülmeğe başladı” FK 
76b:12 kan saça başladı  yıgıdin közi “ gözü ağlamaktan kan saçmağa başladı” H 42a:4. Gerundium 
yerine bazen – mak/- mek fiil ismi kullanılır” ulus başladı ‘arz-ı hal eylemek, Sikender bile kil ü kal 
eylemek” halk dilek sunmaya, İskender ile sohbet etmeye başladı” İsk.209b:16” (Eckmann,1988:109)  
Hacıeminoğlu da Çağatayca iktidar ifade eden birleşik fiiller başlığı altında  başla- fiili ile 
kurulanlara akara başla- ve saça başla- örneklerini vermiştir( Hacıeminoğlu,1992;268 ). 
Bayraktar  da  başla- Yardımcı Fiili ile Yapılan Birleşik Fiiller başlığı altında  “{– A} başla- 
eklendiği fiile “–maya başlamak” anlamı veren bu birleşik fiil, başla- yardımcı fiilinin {–A} zarf-fiil 
ekiyle bir arada kullanımından oluşmaktadır. İlk olarak Harezm Türkçesinde kullanımı tespit edilen bu 
birleşik fiil, Kıpçak ve Eski Anadolu Türkçesi dönemlerinde de kullanılmaya devam etmiş, Türkiye 
Türkçesinde kullanımdan düşmüştür.” diyen Bayraktar başla- fiilinin tarihî metinlerdeki bu kullanımını 
bir yardımcı fiil olarak değerlendirmiştir (Bayraktar, 2004: 370-371).  
Şimşek ise, günümüz Türkçesinde böyle bir birleşik fiilin varlığından daha kesin bir ifade ile söz 
eder:”Yönelme durumundaki –mek’li eylemden sonra gelen başla- eylemi de bileşik eylem oluşturur. Bu 
bileşik eylem “Başlama eylemi” ile görevdeş görünüyor:  
kullanılmağa başlamak=kullanılır olmak  
çekinmeğe başlamak=çekinir olmak 
uygulamaya başlamak=uygulanır olmak 
tanınmağa başlamak=tanınır olmak 
hissetmeğe başlamak= hisseder olmak 

---