Microsoft Word içindekiler doc

Dede Korkut Metinleri Üzerinde Yeni Düzeltmeler (2) 
101 
Drs.77b.9: “Anuŋ (9) ardınca biŋ ķavum[lu] başları Döger yėtdi.” 
Drs.113b.9: “Ķarangu[lu] gözlerümüŋ aydını ķardaş!” 
Sonuç: Gerek söz bağlamı, gerek aliterasyon, gerekse yukarıda verdiğim benzer cümleler, 
Drs.98a.1’de geçen ebçin kelimesinin ebçin[li] şeklinde tamir edilmesi gerektiğini gösteriyor: 
“Ebçin[li], ķara ŧonlı, gök demürli (2) altı yüz kāfir seçdi.” 
Drs.122a.13 (ME 240.13) örü ŧurdı, örü-durdu, oturdı 
→ aru ŧurdı; aru ŧur-: Bitkin düşmek, 
yorgun düşmek 
“Śaġ uyluġı ķayaya ŧoķındı, śındı. (13) Begil, ىﺪﺮﻮﻄﻮﺮﺁ
 aru ŧurdı aġladı. Eydür: Ulu oġlum, ulu 
ķardaşum 122b.1 yoķ.” 
 Ergin, 
yukarıdaki ikinci cümlede geçen ve metindeki yazılışı gösterilen fiili örü 
ŧ
urdı  şeklinde 
okumuştur. Tezcan da fiili aynı  şekilde okumuş ve örü okuduğu birinci kelime için “elif üzerinde med 
vardır” (DKO: 303, 13 numaralı dipnot) şeklinde not düşmüştür. Gökyay ise, kelimeyi önce uru-durdu 
(DKK: 117.30); daha sonra bundan vazgeçerek örü-durdu (DKK: 350) şeklinde okumuştur. 
 
Ben, daha önce metinde ىﺪﺮﻮﻄﻮﺮﺁ
  şeklinde yazılmış olan kelimelerin Dede Korkut’ta geçen 
oturdı ağladı örneklerinden hareketle ىﺪﺮﻮﻄﻮﺁ
  oturdı yazılmış olması gerektiğini ve yazıcının bunu yanlış 
çekimlemiş olduğunu yazmıştım (Özçelik 2005: 259-260).  
 
Şimdiye kadar yapılmış olan bu okuma ve anlamlandırmalar metindeki yazım şekline uymadığı 
gibi söz bağlamına da tam uygun düşmüyor. Şimdi burada bir yazım yanlışı bulunmadığını ve ibarenin 
aru 
ŧ
urdı şeklinde okunması gerektiğini düşünüyorum. Bu konudaki gerekçelerim şunlardır: 
 
1. Begil Oğlu Emren Boyunda Begil’in ava gittiği anlatılır. Begil, bir yaban geyiğini kovarken atı 
tökezler ve bir yardan aşağı uçar. At ile birlikte aşağı uçan Begil’in sağ uyluğu kayaya çarpar, kırılır. 
Böyle bir durumda, uyluğu kırılan Begil’in olayın hemen ardından ayağa kalkarak ağlamış olduğu 
düşünülemez; çünkü ağlayan kişi, ruh halinin gereği, ayağa kalkmaz, oturur. 
 
2. Birinci kelimede elif üzerine med konmuş ve te (ﺖ) değil tı (ﻄ) ile yazılmıştır. Yani, ilk kelime 
aru okunabilecek şekilde (ﻮﺮﺁ), ikincisi ise, 
ŧ
urdı okunabilecek şekilde (ىﺪﺮﻮﻄ) yazılmıştır. Kısacası,   
        ىﺪﺮﻮﻄﻮﺮﺁ      şeklinde yazılmış olan ibarenin içerisinde iki kelime bulunduğu açıktır. Dede Korkut’ta 
toplam yirmi altı yerde
5
 geçen örü
 ŧ
ur- fiili ise, -ﺮﻮﻄﻮﺮا veya -ﺮﻮﻄﻮﺮﻮا şeklinde yazılmıştır. 
 
3. Fiil, Türkiye Türkçesinde yorgun argın ikilemesinde kullanılır. 
4. Derleme Sözlüğü 328’de fiil, “armak güçsüz kalmak” şeklinde tespit edilmiştir.  
 
5. Bazı Türk Lehçelerinde, arı- fiili yorulmak anlamında kullanılmaktadır:  “yorulmak: arıv 
(Başkurt), aru (Tatar) harmak (Uygur)” (KTLS: 994-995); “arı- (Karaçay-Malkar)” (Tavkul 2000: 88); 
“aroo (Kırgız)” (TTKT: 243); “ar- (Türkmen)” (TTS: 31).  
 
6. Kırgız Sözlüğü’nde fiilin “III yorulmak, bitap düşmek; bitmek; zayıflamak” (Yudahin 1988: 
44) anlamlarında kullanıldığı bilgi verilmektedir. 
                                                 
5
 Drs.5b.12, 6a.6, 7b.7, 8a.4, 8a.5, 9a.4, 12a.2, 12b.1, 12b.10, 13b.8, 14a.4, 17a.12, 17b.2, 21b.11, 23a.11, 36a.12, 69b.8, 70a.4, 
88a.7, 95b.13, 98a.13, 105b.2, 123b.5, 132a.13, 135b.13, 151a.3. 

---

Sadettin Özçelik 
102 
7. Yine arı- fiili Altaycada “Kötüleşmek, güçsüzleşmek, zayıflamak; yorulmak” (ATS: 28) 
anlamında kullanılır. 
Buna göre, yukarıdaki ibareyi aru 
ŧ
urdı okuyor ve bitkin düştü, yorgun düştü  şeklinde 
anlamlandırıyorum. 
 Drs.122b.3-4 
(ME 241.3) 
 uclardan 
→ avcılardan 
 ayru, 
ayıru, ırdı (?) 
→ ıru: uzaklaşarak 
 
“Hemān bėlüginden gez çıķarup atınuŋ terkilerini ŧartdı (2) üzdi. Ķaftānı altından ayaġın berk 
śardı. Var (3) kuvvetiyle atınuŋ  yėlisine düşdi.   ﻮﺮﮃا  ﻦﺪﺮﻠﮃﺠﻮا   
 Avcılardan  ıru  dülbendi (4) [atınuŋ] 
boġazına gėçdi, ordusı ucına geldi.” 
 
Bu notta öncelikle yukarıda yazılışı gösterilen iki kelimenin Ergin, Gökyay ve Tezcan tarafından 
okunuşlarını vermek istiyorum:  
Ergin: “avçılardan ayru” (ME 241.3) 
Gökyay: “avcılardan ayru” (DKK: 117.32-33) 
Tezcan: “avcılardan ırdı (?)” (DKO: 158) 
Tezcan, yazdığı notta konu ile ilgili olarak şu açıklamaları yapar: “ ‘Avcılardan  
ﻮﺮﮃا
 > 
ىﺪﺮﮃا
   
ırdı. Dülbendi (4) bo
ġ
azına g
ė
çdi.’ Önceki yayınlarda: Avcılardan ayru dülbendi bo
ġ
azına g
ė
çdi, 
okunmuştur. Burada ayru bulunması mantıklı değil, çünkü Begil zaten ötekilerin yanında değildir. Üstelik 
‘avcılardan ayru’ ile ‘sarığı boğazına geçti’nin aynı cümle içerisinde yer alması da tuhaf olur. Bu 
yazılışın 
ىﺪﺮﮃا
  ‘uzaklaştı’ yerine bir çekimleme yanlışı olduğunu tahmin ediyorum.” (DKON: 329).  
Begil, Bayındır Han’ı ziyaretinden dönüşünde eşinin teklifi üzerine ava çıkar. Avda bir yaban 
geyiğini kovarken atı tökezler ve atla birlikte bir yardan aşağı uçar, sağ uyluğu kayaya çarpar, kırılır. Bu 
olayın devamında eve dönen Begil’e, oğlu bir soylamada yoldaşlarını şöyle sorar: 
Drs.122b.10: “Ķara ŧonlu kāfirlere (10) oġraduŋmı? 
  Ala 
gözlü 
yigitlerüŋ ķırdurduŋmı?” 
Bu soru, Begil’in tek başına değil yiğitleriyle ava gittiğini gösteriyor. Ayrıca, bu sorunun 
sonrasında ozanın araya girerek bilgi verdiği şu cümle de Begil’in ava yiğitleriyle gittiğini gösteriyor: 
Drs.127a.6: “Bu yana yigit yeŋil gördiler kim av bozılmış, her (7) biri ėvlü ėvine geldi.” 
Ben, metinde geçen bu cümlelerden dolayı her iki kelimeyle ilgili olarak iki ihtimal bulunduğunu 
belirtmiş ve birinci ihtimal olarak Begil’in tek başına ava çıkmamış olduğunu -sözün akışını da dikkate 
alarak- metinde ﻮﺮﮃا  ﻦﺪﺮﻠﮃﺠﻮﺁ  şeklinde yazılmış olan kelimeleri, yukarıdaki okuyuşlardan farklı ve 
yazılışına uygun olarak avcılardan ıru ‘avcılardan uzaklaşıp’ şeklinde okuyup anlayabileceğimizi; ikinci 
ihtimal olarak ise, ﻦﺪﺮﻠﮃﺠﻮﺁ
 kelimesinin yanlış yazıldığını ve avcılardan söz edilmediğini düşünürsek 
birinci kelimenin
 ﻦﺪﺮﻠﺠﻮا  ‘uclardan’  şeklinde yazılması gerektiğinin söylenebileceğini ve buna göre 
“uclardan
 
ayıru  dülbendi  [atınu
ŋ
] bo
ġ
azına g
ė
çdi” cümlesiyle Begil’in tülbentini yular yerine 
kullandığını ve ‘uclarından ayırarak tülbenti atın boğazına geçirdiğinin ifade edilmek istenmiş 

---