Microsoft Word ihyo ilm ziyouz com doc

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
39
yashiringan fazilatdir. Zohiriy amallari esa, mansab, obro‘ qozonishni istovchi va 
shuhratga qiziquvchi kishilarda ham sodir bo‘lishi mumkin. Bas, shuhrat halokatga 
eltuvchi ofatdir. Fazilat esa, hech kimga oshkor bo‘lmaydigan bir sir. Binobarin, faqih va 
mutakallimlar obro‘ va fazilat masalasida xalifa, qozi va boshqa ulamolarga o‘xshab 
ketadi va bir necha xil bo‘ladi. Ularning ichida ilmi va fatvosi bilan dong taratishni 
istamaydigan, balki Payg‘ambarimizning (sollallohu alayhi vasallam) sunnatlarini himoya 
qilib, Alloh taoloning roziligini istaydiganlari bor. Ana o‘shalar Alloh taoloning roziligini 
tutgan zotlardir. Ularning Alloh taolo huzuridagi fazilatlari ilmlariga amal qilganlari va o‘z 
qarashlari hamda fatvolari bilan Alloh taoloning roziligini iroda etganlari uchundir. 
Albatta, har bir ilm amaldir. Chunki u kasb qilib egallanadi. Ammo amal-fe’l, ilm 
emasdir. Tabib Alloh taologa ilmi tufayli yaqin bo‘ladi. Bas, u ilmi bilan Alloh subhonahu 
va taolo uchun amal qiladi va shu ilmi orqali mukofotlanadi. Sulton ham Alloh uchun 
xalqning o‘rtasida vositachilik qiladi va Alloh huzurida mukofotlangan, rozi qilingan 
bo‘ladi. U din ilmiga kafil bo‘lgani uchun emas, balki o‘z ilmi tufayli qilgan amali bilan 
Alloh taologa yaqinlikni qasd etgani uchun mukofotlanadi.  
 
Alloh taologa yaqinlik hosil qiluvchi narsalar uch qism: 
1.   Mujarrad (yolg‘iz) ilm . U mukoshafa ilmi. 
2.   Mujarrad (yolg‘iz) amal. Masalan, sultonning adolati va xalqni adolat ustida ushlab 
turishi. 
3.   Ilm va amaldan tarkib topgan harakat. U oxirat yo‘lining ilmidir. Uning sohiblari 
barcha olimlar va amal qiluvchilardir.  
 
Sen nafsingga bir boq: qiyomat kuni Allohning ulamolari orasida bo‘lasanmi yoki Alloh 
uchun amal qiluvchilar bilan bo‘lasanmi yoxud ikkala ishni ham qilganlar bilanmi? 
Xohlaganingga qo‘shilib, ulushingni ol. Bu ish sen uchun o‘sha mashhurlarga taqlid 
qilishingdan muhimroqdir. 
Bir she’rda aytilganidek: 
Eshitganlaringni tashla, ko‘rganingni ol, 
Quyoshda Zuhaldan behojat etguvchi nur bor. 
 
Bu aytilganlarga qo‘shimcha tarzda avval o‘tgan faqihlar hayotidan lavhalar keltirib 
o‘taman. Sen bu hikoyalarda faqihlarga taqlid qilganlarning ularga zulm etishganini 
ko‘rasan. U muqallidlar qiyomat kuni faqihlarning eng katta xusumatchilaridan bo‘ladi. 
Chunki faqihlar ilmlari bilan faqat Alloh taoloning roziligini maqsad qilganlar. 
Ahvollaridan ko‘rinmoqdaki, ular oxirat ulamolaridandir. Oxirat ulamolarining alomatlari 
bobida buning bayoni keladi. Binobarin,  faqih zotlar faqat fiqh ilmi bilan chegaralanib 
qolmay, qalb ilmi va uni nazorat qilish bilan ham mashg‘ul bo‘lganlar. Lekin qalb ilmi 
haqida kitob yozishdan ularni qaytargan narsa sahobalarning fiqhni, fatvo ilmini juda 
yaxshi bilaturib, u haqda kitob yozishdan tiyilganlaridir. Sahobalarni bu ishdan to‘sgan 
omillar aniq-ravshan bo‘lib, ularni zikr etishga hojat yo‘q.* 
 
Hozir endi yuqorida aytganimizdek, faqihlarning hayotlaridan so‘z yuritamiz. Bu so‘zlar 
ularga ergashyapmiz deb, so‘ng amallari va xulq-atvorlarida u zotlarga xilof ish 
tutganlarga ta’nadir. 
 
Fiqh ilmining peshvolari va odob-axloq namoyondalari, tobe’lari ko‘p bo‘lgan zotlar 
beshtadir: 
Imom Shofe’iy (r.a.), Imom Molik (r.a.), Imom Ahmad ibn Hanbal (r.a.), Abu Hanifa 

---

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
40
(r.a.), Sufyon Savriy (r.a.). 
 
Ularning har biri obid, zohid, oxirat ilmining olimi,  xalqning dunyosini isloh qiluvchi 
faqih, ilmi bilan Alloh taoloning roziligini istagan zotlar bo‘lishgan. 
 
Zamonamiz faqihlari mana shu besh xislatdan faqat bittasigagina ergashdilar. U ham 
bo‘lsa, fiqhning far’iy masalalariga chuqur kirish va mubolag‘a qilishdir. Zero,  to‘rt xislat 
faqat oxirat uchun manfaatlidir. Bitta bu xislat (ya’ni, faqihlik) dunyo va oxirat uchun 
salohiyatli bo‘ladi. Agar uni oxiratni ko‘zlab o‘rganilsa, dunyo uchun manfaati ozdir. 
Zamonamizdagi faqihlar fiqhning far’iy masalalariga chuqur ketib, ulug‘ faqihlarga 
o‘xshashni da’vo qiladilar. Ularning da’volari haqiqatdan shu qadar uzoqki, temirchilar 
bilan farishtalarni muqoyasa qilishga o‘xshaydi. Quyida buyuk faqihlarning mana shu 
besh xislatga dalolat qiladigan holatlarini keltirib o‘tamiz. Ularning fiqh ilmidagi 
ma’rifatlari ochiq-ravshan ko‘rinib turibdi. 
 
 
Imom Shofe’iy rahimahulloh. 
 
U kishining obidliklariga dalolat shuki, kechani uch qismga bo‘lib, bir qismida ilm tahsil 
qilganlar, bir qismida ibodat bilan shug‘ullanganlar va bir qismida uxlaganlar. 
 
Rabi’ aytadilar: «Imom Shofe’iy (r.a.) ramazon oyida Qur’oni karimni oltmish marta 
xatm qilar va bularning barchasini namozda o‘qir edilar». Shogirdlaridan bo‘lgan 
Buvaytiy ramazon oyida har kuni  bir marta Qur’oni karimni xatm qilardilar. Hasan 
Karobiysiy aytadilarki: «Men Imom Shofe’iy bilan bir necha bor tunab qoldim. U kishi 
kechaning uchdan bir qismida namoz o‘qirdilar. Namozlarida ellik oyatdan ko‘p, yuz 
oyatdan oshirmay o‘qiganlarini ko‘rdim. Rahmat oyatini o‘qiganlarida o‘zlari va barcha 
mo‘min-musulmonlar uchun Alloh taolodan rahmatini, azob oyatini o‘qiganlarida o‘zlari 
va mo‘minlar uchun  najot berishini so‘rar edilar. U zotda xavf bilan rajo birdek 
jamlangandek edi».  
 
Sen u kishining Qur’onning sirlarini bilishlariga  va uning ma’nolarini tadabbur 
qilishlariga qaramay, ellik oyat bilan kifoyalanishlari nimaga dalolat qilishini bir o‘ylab 
ko‘r. 
 
Imom Shofe’iyning o‘zlari aytadilar: «Men o‘n olti yildan beri to‘yib ovqatlanmadim. 
Zero, to‘yib ovqatlanish badanni og‘irlashtiradi, qalbni qoraytiradi, zakovatni ketkazadi, 
uyquni jalb etadi va kishini ibodatga zaif qiladi». Qorin to‘q bo‘lishining ofatlarini bayon 
qilishlaridagi hikmatlarini fikr et, ibodatdagi g‘ayratlariga qara. U zot ibodat uchun to‘yib 
ovqat yeyishni tashladilar. Hukamolar aytadilarki, ibodatning sarmoyasi kam yeyishdir. 
 
Imom Shofe’iy (r.a.) yana aytadilar: «Men xoh rostgo‘y bo‘lay, xoh yolg‘onchi bo‘lay, 
hech qachon Alloh taolo nomi bilan qasam ichmadim». Endi u kishining Alloh taologa 
bo‘lgan izzat-ikromlarini taammul et. 
 
Bu hol u zotning Alloh taoloning buyukligini chuqur his etganlariga dalolatdir.   
 
Imom Shofe’iy (r.a.) bir safar bir masaladan so‘ralganlarida, sukut qilib qoldilar. «Alloh 
rahmat qilgur, javob bermaysizmi?» deyishdi. U kishi: «Sukutim afzalmi yoki javobimmi, 

---