Microsoft Word ihyo ilm ziyouz com doc

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
41
bilib olay», dedilar. Tiyish va idora qilish qiyin bo‘lgan tilga nisbatan u kishining ehtiyot 
bo‘lishlariga boq. Ko‘rinib turibdiki, u zot faqatgina fazilatga yetishish va savob uchun 
gapirganlar yoki sukut qilganlar. 
 
Ahmad ibn Yahyo ibn Vazir aytadilar: «Bir kuni Imom Shofe’iy chiroq bozoriga chiqdilar, 
biz ham u kishi bilan birga chiqdik. Bir payt (bozorda) kimdir bir ilmli kishini so‘ka 
boshladi. Imom Shofe’iy (r.a.) shunda bizlarga burilib: «Tillaringizni fahsh so‘zlashdan 
saqlaganingiz kabi, quloqlaringizni ham fahshni eshitishdan  saqlanglar. Zero, fahshni 
eshitib turuvchi odam (gunohda) so‘zlovchi bilan sherikdir», dedilar».  
 
Binobarin, aqlsiz kishi o‘zining idishidagi (ya’ni, qalbidagi) eng jirkanch narsani sizlarning 
idishingizga ham ag‘darishga harakat qiladi. Agar aqlsizning so‘zi rad etilsa, yomon 
so‘zni so‘zlovchi badbaxt bo‘lgani kabi, uni rad etuvchi baxtiyor bo‘ladi.  
 
Imom Shofe’iy (r.a.) aytadilar: «Bir donishmand boshqa donishmandga maktub yozib, 
shunday debdi: «Senga ilm berildi. Endi sen ilmingni gunohlar zulmati bilan kir qilma. 
Agar kir qilsang, ahli ilm o‘z ilmlari nuri bilan sayr qiladigan kunda sen zulmatda qolib 
ketasan». 
 
Imom Shofe’iyning zohidliklariga to‘xtalsak, o‘zlari bu haqda aytadilar: «Kim dunyo 
muhabbati bilan Xoliqning muhabbatini bir qalbda jamladim, desa, yolg‘on so‘zlabdi». 
 
Hamidiy aytadilar: «Shofe’iy (r.a.) ba’zi valiylar bilan birga Yamanga bordilar. So‘ng u 
yerdan Makkaga qaytdilar. U kishiga shahardan tashqariroqda  chodir qurib berildi. 
Odamlar ziyoratga kela boshlashdi. U zotning yonlarida o‘n ming dirham bor edi, shu 
pulning hammasini ziyoratchilarga ulashib tugatmagunlaricha u yerdan ketmadilar. Bir 
kuni hammomdan chiqar ekanlar, hammomchiga ko‘pgina mol berdilar. Bir safar 
qo‘llaridan qamchilari tushib ketgan edi, bir odam qamchilarini olib berdi, u zot olib 
bergan kishiga ellik dinor berdilar». 
 
Imom Shofe’iyning saxovatlari hikoya qilayotganimdan ko‘ra mashhurdir. Zotan, 
zuhdning boshi saxovatdir. Kim nimani yaxshi ko‘rsa, uni mahkam ushlaydi. Molk-mulk 
faqat ko‘ziga dunyo arzimas bo‘lib ko‘ringan odamgagina qiymatsizdir, uni qiyinchiliksiz 
tarqatib yubora oladi. Bu ish aynan zuhddir. U zotning saxovatpeshaliklari zuhdlarining 
kuchiga, Alloh taolodan qo‘rqinchlarining qattiqligiga dalolat qiladi. 
 
Oxirat dardi bilan mashg‘ul ekanliklariga esa, quyidagi voqea misol bo‘ladi. Sufyon ibn 
Uyayna «Raqoiq»dagi bir hodisani rivoyat qilganlarida, Imom Shofe’iy hushlaridan 
ketdilar. Shunda odamlar Sufyonga: «Shofe’iy o‘lib qoldi», deyishdi. Sufyon (r.a.): 
«Agar u o‘lgan bo‘lsa, zamonasining eng afzal kishisi o‘libdi», dedilar. 
 
Abdulloh ibn Muhammad Baloviy rivoyat qilib aytadi: «Umar ibn Nabota bilan birga zohid 
va obid zotlarni zikr qilib o‘tirgan edik, Umar menga: «Men Muhammad ibn Idris 
Shofe’iydan ko‘ra taqvoliroq va faqihroq kishini ko‘rmadim», deb shuni so‘zlab berdi: 
«Men Horis ibn Labid bilan Safo tog‘iga chiqdim. Horis Solih Marriy degan zotning 
shogirdi bo‘lib, xush ovoz edi. U Qur’oni karimni o‘qiy boshladi: 
 
«Bu (Kun) ular so‘zlay olmaydigan va ular uchun uzr aytishlariga ham izn 
berilmaydigan Kundir» (Mursalot, 3536), oyatini o‘qiganida, Imom Shofe’iyning 

---

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
42
ranglari o‘zgarib, badanlari qaltirab, qattiq iztirobga tushib, hushdan ketib yiqilganlarini 
ko‘rdim. Vaqt o‘tib, hushlariga kelib: «Allohim, yolg‘onchilar maqomiga tushishdan, 
g‘ofillarning yuz o‘girishidan Sendan panoh tilayman. Ey Allohim, oriflarning qalblari 
bo‘yinsundi va Senga mushtoqlarning gardanlari bukildi. Ilohiy, menga karamingdan ato 
et, himoyang ila meni o‘ra va muborak yuzing hurmatidan nuqsonimni kechir», 
derdilar». 
 
So‘ng Umar ibn Nabota ketdilar. Biz ham qaytdik. Men Bag‘dodga keldim, Imom Shofe’iy 
ham Iroqda ekanlar. Namozga tahorat olish uchun daryo labida o‘tirsam, bir odam 
oldimdan o‘tib menga: «Ey yigit, tahoratingni chiroyli qil, Alloh taolo dunyo va 
oxiratingni chiroyli qiladi», dedilar. O‘girilib qarasam, menga gapirgan odamning 
orqasidan bir jamoat ergashib ketyapti. Tezda tahoratimni olib, orqalaridan ergashdim. 
U kishi o‘girilib: «Menda ishing bormi?» deb so‘radilar. Men: «Ha, Alloh sizga bildirgan 
narsadan menga biror narsa o‘rgating», dedim. Shunda u kishi: «Bilginki, kim Alloh 
taoloni haq deb hisoblasa, u Alloh azobidan qutulibdi, kimki diniga ehtiyot bo‘lsa, 
halokatdan omon qolibdi va kimki bu dunyoda zohid bo‘lsa, ertaga Alloh taoloning 
bergan savoblarini ko‘rib, ikki ko‘zi quvnaydi», dedilar. So‘ng: «Ziyoda qilaveraymi?» 
deb so‘radilar. Men: «Ha», dedim. U kishi: «Kimda uch xislat bo‘lsa, iymonini 
mukammal qilibdi: amri ma’ruf qilib, o‘zida tadbiq etsa, yomonlikdan qaytarib, o‘zi ham 
qaytsa va Alloh taoloning hududlarida o‘zini sotmasa», dedilar. So‘ng yana: «Ziyoda 
qilaveraymi?» deb so‘radilar. Men «Ha, ziyoda qilavering», dedim. U kishi: «Sen 
dunyodan yuz o‘girib, oxiratga qiziquvchi bo‘l va oshkorayu maxfiy ishlaringda Allohni 
rost bil, shunda najot topganlar bilan birga sen ham najot topasan», dedilar. So‘ng 
ketdilar. Men u kishining kimligini so‘radim. Odamlar: «Imom Shofe’iy», deyishdi». 
 
U zot Qur’oni karimni eshitganlarida hushlaridan ketib qolganlariga, qilgan pand-
nasihatlariga e’tibor ber, bular u kishining zuhdlari va Allohdan  xavflari qanday 
bo‘lganiga dalolat qilmoqda. 
 
Ushbu xavf va zuhd faqat nomi ulug‘ va aziz bo‘lgan Allohni tanish tufayli hosil bo‘ladi. 
Albatta, bu gap  «Allohdan bandalari orasidagi olim-bilimdonlarigina qo‘rqur», 
degan oyati karimaga muvofiqdir. 
 
Imom Shofe’iy (r.a) bu zuhd va xavfni  salam, ijara va boshqa fiqhiy ilm kitoblaridan 
hosil qilmaganlar, balki Qur’oni karim va hadislardan chiqarilgan oxirat bilimlaridan 
olganlar. Zero, avvalgi-oxirgilarining hukmi Qur’on bilan bog‘liq. U zotning qalb sirlari va 
oxirat bilimlari olimi ekanliklarini quyida rivoyat qilinajak hikmatlardan bilib olasan.  
 
Imom Shofe’iydan (r.a.) riyo haqida so‘rashganda, u kishi xotirjam tarzda: «Riyo bir 
fitnadir. Hoyu havas bu fitnani ulamolarning qalb ko‘zlari ro‘parasiga osib qo‘ygan. 
(Ulamolar) nafslaridagi yomon xohish tufayli u pardaga qaradilar. Natijada qilgan 
amallarini bekor qildilar», deb javob berdilar. 
 
Imom Shofe’iy (r.a) aytadilar: «Agar sen qilgan amalingda g‘ururga ketishdan 
qo‘rqsang, (qilgan amaling bilan) kimning roziligini izlayotganingga, qaysi savobni 
istayotganingga, qaysi azobdan qo‘rqayotganingga, qaysi ofiyat uchun shukr 
qilayotganingga va qaysi balo-ofatlarni eslayotganingga qara. Agar sen ushbu 
xislatlardan biri haqida fikr yuritsang, qilgan amaling ko‘zingga kichik ko‘rinadi». 
 

---