Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy
www.ziyouz.com kutubxonasi
57
89. Termiziy Anasdan (r.a.) hasan holda rivoyat qilgan.
90. Muttafaqun alayh.
Qissalar bid’at narsalardan iborat bo‘lib, salafi solihlar qissaxonlar bilan o‘tirishdan
qaytarganlar. Ular, qissaxonlik Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam)
zamonlarida
ham,
91
Hazrati Abu Bakr, Umar (r.a.) zamonlarida ham bo‘lmagan, fitna paydo bo‘lgan
vaqtda, qissaxonlar ham kelib chiqdi, deganlar.
Rivoyat qilinishicha, Abdulloh ibn Umar masjiddan chiqib: «Masjiddan chiqishimga bir
qissa aytuvchi majbur qildi. Agar u masjidda bo‘lmaganida, men chiqmagan bo‘lar
edim», deganlar.
Zumra aytadi: «Men Sufyon Savriyga: «Biz qissaxonga qarab o‘tiramiz», dedim. Shunda
u kishi: «Bid’atlarga orqa qilib o‘tiringlar», dedilar».
Muhammad ibn Avn aytadi: «Ibn Siyrin huzurlariga keldim. U kishi: «Bugun
nima xabar
bor?» deb so‘radilar. Men: «Amir qissaxonlarga qissa aytishni ta’qiqladi», dedim. U
kishi: «To‘g‘ri ish qilibdi», dedilar.
A’mash Basra jome’ masjidiga kirganlarida bir qissaxonning: «A’mash bizga shunday
hadis aytgan», deb aytayotganini eshitib qoldilar. Shunda u kishi majlis halqasining
o‘rtasiga kirib, qo‘ltiq osti yunglarini yula boshladilar. Bu holni ko‘rgan qissachi:
«Uyalmaysanmi, ey shayx?» dedi. Shunda A’mash: «Nega uyalay, men bir sunnatni
bajaryapman, sen esa yolg‘on so‘zlayapsan. Men A’mash bo‘laman, qachon senga bu
gapni aytdim», dedilar.
91. Ibn Moja Umardan (r.a.) hasan isnod ila rivoyat qilgan.
Ahmad ibn Hanbal aytadilar: «Yolg‘onchilarning ko‘pchiligi qissa aytadiganlar va ko‘p
savol so‘raydiganlardir».
Ali (r.a.) Basra jome’iga kirganlarida qissaxonlarni chiqarib yuborganlar. Ammo Hasan
Basriyning so‘zlarini tinglagach, u kishini masjiddan chiqarmaganlar. Zero,
Hasan Basriy
oxirat ilmi xususida, o‘limni o‘ylash, nafsining ayblaridan ogoh bo‘lish, amallarning ofati,
shaytonning hiylalari va ulardan ehtiyot bo‘lish haqida gapirar, Alloh taoloning
ne’matlarini, banda u ne’matlarning shukrini ado eta olmayotganini eslatar va dunyoning
faqirligi, o‘tkinchiligi
va umr qisqaligini, oxiratning shiddatli azoblarini uqtirar edilar.
Bunday foydali pand-nasihatlar shar’iy mahmud bo‘lgan tazkirlardir.
Abu Zarr (r.a.) rivoyat qilgan hadisda Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Zikr
majlisida ishtirok etish ming soat nafl namozidan afzal, ilm majlisida ishtirok etish
mingta kasalni ziyorat etishdan va mingta janozaga qatnashgandan afzal», dedilar.
Sahobalar: «Qur’oni karimni o‘qishdan ham afzalmi?!» deb so‘rashdi. Rasululloh
(sollallohu alayhi vasallam): «Ilmsiz holda Qur’on o‘qish naf bermaydi», deb javob
berdilar.
92
Ato (r.a.) aytadilar: «Zikr majlisida ishtirok etish yetmishta lahv (befoyda) majlisga
kafforat bo‘ladi».
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy
www.ziyouz.com kutubxonasi
58
92. Mavzu’ hadis.
Ushbu hadislarni usti yaltiroqlar nafslarini poklashga hujjat qilib olishdi va o‘zlarining
xurofotlariga
tazkir nomini berib, haqiqiy mahmud bo‘lgan zikr yo‘lidan g‘aflatda
qolishdi. Natijada turli ixtilofli, nuqsonli va uzundan-uzun qissalar bilan ovora bo‘lishdi.
Qur’oni karimda kelgan qissalar chegarasidan chiqildi, ularga qo‘shimchalar qo‘shildi.
Ularning orasida manfaat beradiganlari, rost bo‘lsa ham, zarar keltiradiganlari bor. Kim
nafsi uchun ushbu qissalar eshigini ochsa, rost bilan yolg‘onni, foyda bilan zararni
aralashtirib yuboradi. Shuning uchun ham qissa aytishdan qaytarilgan.
Shuning uchun
ham Ahmad ibn Hanbal (r.a.): «Odamlar rostgo‘y qissaxonga juda muhtoj», deganlar.
Agar qissa payg‘ambarlar qissalaridan bo‘lib, ularning din ishlariga aloqador va qissaxon
rostgo‘y, rivoyati sahih bo‘lsa, unda zarar yo‘q deb bilaman. Qissaxon yolg‘on
to‘qishdan, yengil-elpi va xato holatlar haqidagi hikoyalarni aytishdan saqlansin. Chunki
olim shu qissa sababli xatolarda o‘zini oqlaydi, uzr tayyorlaydi va bu qissa falonchi-
falonchi mashoyixlardan hikoya qilingan, barchamiz gunohkormiz, hechqisi yo‘q, agar
men Allohga gunoh qilgan bo‘lsam,
buyuklar ham gunoh qilgan, deb gunohdan tap
tortmaydi. O‘zi bilmagan holda Allohga gunohkor bo‘lishga jur’at qiladi. Demak, ushbu
hazar qilinadigan holatlardan uzoq bo‘linsa, qissa aytishining zarar yo‘qdir. Ana shunda
Qur’oni karimda kelgan qissalar va sahih kitoblarda rivoyat qilingan xabarlarga qaytiladi.
Ammo ba’zi odamlar toat-ibodatga targ‘ib qiluvchi hikoyalar to‘qishga ijozat so‘rashadi
va bu bilan xalqni haqqa da’vat etishni da’vo qilishadi. Aslida bu ish shayton
vasvasasidandir. Zero, rost so‘zdagina yolg‘ondan saqlanish imkoni bor.
Alloh taolo va Uning Rasuli zikr etgan narsalarni va’z qilishda yolg‘on to‘qishga hojat
yo‘q. Har qanaqasi bo‘lmasin, so‘zda qofiya keltirishga urinish makruh bo‘lib, soxtakorlik
sanaladi.
Sa’d ibn Abu Vaqqos (r.a.) Ibn Umar saj’ – qofiya qilayotganini eshitib, unga: «Bu
aytayotganing menga seni yomon ko‘rsatyapti. Tavba qilmaguningcha,
ishingni hal etib
bermayman. (Ibn Umar u kishining huzurlariga bir ish yuzasidan kelgan edilar.)
Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) Abdulloh ibn Ravohaga: «Ey Ibn Ravoha, saj’
qilishdan saqlan», deganlar»,
93
dedilar.
93. Bir oz bundan boshqacharoq rivoyatni Imom Ahmad, Abu Ya’lo, Ibn Sunniy, Abu Nu’aym va Buxoriylar sahih isnod bilan rivoyat
qilishgan.
Qaytarilgan yasama saj’ ikki kalimadan ziyod qofiyali so‘zdir. Bir odam go‘dakning xuni
haqida: «Ichmagan, yemagan, ovoz chiqarmagan, tug‘ilganida yig‘lamagan go‘dakka
qanday qilib xun to‘laymiz», deb gapini uzaytirganida, Nabiy (sollallohu
alayhi
vasallam): «A’robiylarning saj’i kabi saj’mi?» deganlar.
94
She’rni mav’izalarda ko‘p aytish ham mazmumdir. Alloh taolo:
«Shoirlarga yo‘ldan ozganlar ergashur. (Ularning so‘z vodiylaridan) har
vodiyda daydishlarini va o‘zlari qilmaydigan narsalarni aytishlarini
ko‘rmadingizmi?!» (Shuaro, 224226-oyatlar) deydi. Yana Alloh taolo: