Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc

 

95 

 

           

 

 

Nigarın mərd, cəsarətli xarakteri operanın dördüncü pərdə-

sində düşmənlərin alçaq hərəkətlərini ifşa etdiyi zaman açılır. 

Dördüncü pərdədən Nigarın ariozosu ilə Koroğlunun birinci 

pərdədən “Təngə gəldik, yox tavan” ariozosu arasında mövzu ümu-

miliyi vardır. Beşinci pərdədə xalqın və Nigarın leytmotivləri sanki 

bir-birini tamamlayır. Onun leytmotivi operanın finalında da səs-

lənir. Koroğlunun partiyasında Nigarın leytmotivi daha şən səslə-

nir, burada birinci pərdədən Koroğlunun “Səni gördüm” ariozosun-

dan leytmotiv melodiyada eşidilir. Nigarın gözəl obrazının qav-

ranılmasında leytmotivlərlə yanaşı, onun xalq və Koroğlu partiya-

ları ilə intonasiya birliyi böyük əhəmiyyətə malikdir. 

“Koroğlu”da Ü.Hacıbəyli klassik opera formalarına riayət 

edərək, bitmiş ariyalar, kütləvi xor səhnələri, müxtəlif ansambl-

lar, balet nömrələri, reçitativlər yaratmışdır. Ü.Hacıbəyli özü 

qeyd edirdi ki, “Opera əsərinə  məxsus olan bütün ünsürlər… 

“Koroğlu” operasında vardır, lakin bunların hamısı Azərbaycan 

musiqi folkloru – muğamlar əsasında qurulmuşdur”

1

. 

O, yazırdı ki, “Azərbaycan xalq musiqisinin əsaslarını öyrən-

mək sahəsindəki işimin bir bəstəkar olaraq, mənim üçün əməli 

əhəmiyyəti o oldu ki, mən “Koroğlu” operasını yazdım”

2

. 

Operanın mənfi obrazları da, xüsusilə də bu cəbhənin mərkəzi 

personajı  Həsən xan “Koroğlu”da parlaq səciyyələnir. Onun 

“Qamçıdır saxlayan bu rəiyyəti” birinci arizosunda zalım xanın 

qəddarlığı öz əksini tapmışdır. İkinci ariozosunda (“Xanların xa-

                                                 

1

 Hacıbəyov Ü. “Koroğlu” operası. Əsərləri, II c., B., 1965, s. 266. 

2

 Hacıbəyov Ü. Böyük sənətkar barəsindəki xatiratım. B., 1965, № 12, s. 89. 

---

 

96

nıyam”) təkəbbürlü lovğa xanın obrazı ifadə olunmuşdur. Bu 

ariozonun musiqisində bəstəkar xanın özündən razılığını əks etdi-

rir. Operanın  ən gözəl vokal nömrələrindən biri ikinci pərdədən 

Həsən xanın “Mina ibriklərə şərab doldurun” mərkəzi ariyasıdır. 

Ariyanın geniş melodik sıçrayışlarında və  qırıq “Şərab,  şərab” 

əmrlərində qəddar, hökümlü xanın obrazı bacarıqla verilmişdir. 

Müsbət qəhrəmanların obrazları kimi, operanın mənfi perso-

najları da ümumi intonasiyalar ilə, pilləli xromatik gedişlə, sek-

vensiya ilə, iti qırıq ritmlə sərt harmoniyalarla və s. birləşir. 

Saray təlxəyinin obrazı operada xüsusi xarakterizə edilmiş-

dir. Ü.Hacıbəyli ilk dəfə birinci hissədə, verdiyi ritmik deklama-

siya, xarakter xalq alətlərilə müşayiət edilir. 

Mahnının ikinci hissəsi xalq mahnı-rəqs melodiyaları üslu-

bunda yazılmışdır, təlxəyin rəqsi satirik xarakterlidir. 

“Koroğlu” operasında dəbdəbəli xan sarayının məişətinin  əks 

etdirilməsinə xüsusi yer verilmişdir. Bu, operanın ikinci və dördün-

cü pərdələrindəki rəqs nömrələri və “Xanəndə  qızın” mahnısı ilə 

xarakterizə edilmişdir. Mahnı İran musiqisi üslubunda bəstələnmiş-

dir. Bu pərdələrin zərif rəqsləri isə, Ü.Hacıbəylinin özünün qeyd et-

diyi kimi, XVII əsrin musiqi üslubunda yazılmışdır.  

“Koroğlu” operasının simfonik dili çox maraqlıdır. Ü.Hacı-

bəyli simfonik orkestrin tərkibinə xalq çalğı alətləri – tarı, bala-

banı, zurnanı daxil edərək, bütün partituranın səslənməsini zən-

ginləşdirir. 

Ü.Hacıbəyli deyirdi ki, milli alətlərin, xüsusilə də tarın ifadə 

etdiyini heç bir başqa alət əvəz edə bilməz. Bu barədə bəstəkarın 

M.S.Ordubadi ilə söhbəti maraqlıdır. 

Bəstəkar bu operada milli və qərb alətlərinin səslənmələrinin 

dərin vəhdətinə nail olur. Ü.Hacıbəylinin bu yeniliyi çox səmə-

rəli və perspektivli olmuşdur. Sonralar belə səslənmələrə Azər-

baycanın digər bəstəkarları da müraciət etmişlər, hətta tar və 

simfonik orkestr üçün konsertlər də yaranmışdır. 

“Koroğlu” operasının qəhrəmani-vətənpərvərlik ideyasının 

ən dolğun ifadəsi, onun uvertürasında əks olunmuşdur. 

P.İ.Çaykovskinin fikrincə, palıd ağacı bütünlükdə qozadan çıx-

dığı kimi, rus simfonik məktəbi də “Kamarinskaya”dan çıxmışdır. 

---

 

97 

Azərbaycanın simfonik musiqisi də öz başlanğıcını “Koroğ-

lu”nun uvertürasından və onun simfonik hissələrindən alır. 

Azərbaycan musiqisinin inkişafında “Koroğlu” operasının 

əhəmiyyəti çox böyükdür. Bu, yalnız opera janrı ilə məhdudlaş-

mır, həm də simfonik və balet janrlarını əhatə edir. Bu opera öl-

kəmizin bir çox şəhərlərində tamaşaya qoyulmuşdur. 

“Koroğlu” operası rus dilinə  tərcümə edilərək 1938-ci və 

1959-cu illərdə Moskvada Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti 

dekadalarında, 1965-ci, 1975- ci illərdə isə “Zaqafqaziya musiqi 

baharı” festivallarında göstərilmişdir. Azərbaycan artistləri “Kor-

oğlu” operasını 1941-ci ildə  İranda nümayiş etdirmişdir. Orada 

opera böyük müvəffəqiyyət qazanmışdır.  

“Koroğlu” operası həm də türkmən, erməni, özbək dillərinə 

tərcümə edilmiş və Aşxabadda (1938), Yerevanda (1942), Daş-

kənddə (1950) tamaşaya qoyulmuşdur. 

Bəstəkarın anadan olmasının 90 illiyi münasibəti ilə M.F.Axun-

dov adına Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı 

operanın yeni quruluşunu həyata keçirmişdir. 

1941-ci ildə “Koroğlu” operasına görə Ü.Hacıbəyli Stalin 

mükafatına layiq görülmüşdür. 

“Koroğlu” operası Azərbaycan musiqi sənətinin böyük qələ-

bəsi, mədəniyyətimizin parlaq təntənəsi oldu.  

2009-cu ildə Türksoyun təşəbbüsü ilə beynəlxalq layihə əsa-

sında Üzeyir bəyin “Koroğlu” operası yenidən səhnələşdirilmiş-

dir. Layihədə Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Ta-

tarıstan, Başqırdıstan sənətçiləri iştirak etmişlər. “Koroğlu” ta-

maşası Beşkek, Ankara, Alma-Ata, Bakıda göstərilmişdir. 78 il 

öncə yazılmış bu opera Hacıbəyli yaradıcılığının zirvə nöqtəsi, 

Azərbaycan opera sənətinin böyük nailiyyətidir. Onun Türkso-

yun layihəsi əsasında atdığı qədəmləri və yürüşləri uğurlu oldu. 

 

 

 

 

 

 

---