Microsoft Word Irevan-son redakte 05. 01. 2015. doc
Yüklə 8,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
176 ilə 1281-ci ildə şeyx (Mürtəza) Ənsari dünyadan köçür və onun ölümündən sonra görkəmli şəxslərin hamısı ortaya öz iddiasını qoyaraq, onun yerinə keçmək istəyir. Əlbəttə, bu elmi dairənin tələbələrinin də rəis seçkisinə müdaxilə etmək hüququ var idi. Onlar əsasən türklərdən ibarət idilər. Hər qrup hövzə rəisinin onlar- dan olmasına çalışırdı. Göstərilən vəzifəyə isə iki na- mizəd vardı – bunlardan biri Ağa Seyid Hüseyn Kuh- kəməri, digəri Molla Məhəmməd İrəvani idi. Belə olan halda Hacı Seyid Hüseyn birinci, İrəvani ikinci rəis olur. Ancaq çox keçmədən Hacı Seyid Hüseyn dün- yasını dəyişir. Beləliklə, Molla Məhəmməd İrəvani bi- rinci rəis və Şeyx Məhəmməd Həsən ikinci rəis seçilir". 1 Doktor Əqiqi Bəxşayişi bu görkəmli ruhanini belə təqdim edir: "Ayətullah Molla Məhəmməd ibn Mə- həmməd Bağır İrəvani-Nəcəfi böyük fəqih, əxlaq sahi- bi, fiqh sahəsində hövzənin ən nüfuzlu şəxslərindən biridir. O, görkəmli müctəhidlərdən biri olmaqla, elmi, zəkası, natiqliyi sayəsində fazil şəxslər arasında birinci yerdə dayanırdı. İrəvani hicri-qəməri tarixi ilə 1232-ci ildə İrəvanda dünyaya göz açmış, ibtidai təhsil aldıq- dan sonra İraqa köçmüşdü. Əvvəl Kərbəlada mərhum Seyid İbrahim Qəzvinidən dərs almış, sonra dörd il sərasər fiqh və fiqh üsulunu öyrənmişdi. Sonralar Nə- cəfüləşrəfə mühacirət edərək uzun müddət həmin şəhərdə yaşamış, tədris və təlimlə məşğul olmuş, müa- sirləri arasında Fazil İrəvani kimi şöhrətlənmişdi. Ayə- tullah Seyid Hüseyn Kuhkəməri vəfat edəndən sonra zamanın mərcəyi-təqlidi təyin olunmuş, bütün Azər- baycan və Qafqaz müsəlmanlarının şəri məsələlərlə 1 Yəhyanın həyatı. I cild, səh.25 177 bağlı problemlərini həll etmişdir. O, Şeyx Tusi məsci- dində camaat namazına durar, bütün alim və təhqiqat- çılar onun hüzuruna gələrdilər. O, idarəetmə fənninin bilicisi şeyx Murtəza Ənsarinin, ənvarül-fiqh sayılan şeyx Həsənin və məntiq elminin ustadı kimi tanınan şeyx Məhəmməd Həsənin yanında oxumuşdu. Şeyx Ənsari və şeyx Məhəmməd Həsən ona ictihad icazəsi vermişdi. Onun "Kitab-ül-bey-ül-istidlali", "Ehkam-ül-xələl fil-səlavat", "Əl-məkasib-ül-məhərrəmə", "Hiceyyəti- zən", "Əmr və nəhy ictimada” risalələrinin, "Əllamə qaydalarına əlavə", "Beyzəvi təfsirinə haşiyə", "Risa- leyi-elmiyyə" kimi əsərlərinin adlarını çəkə bilərik. Mərhum Böyük Hacağa yazır: "O, zəvabət (idarə- etmə), məntiq və s. dərslərdə iştirak etsə də, əllamə şeyx Murtəza Ənsarinin mühazirələrinə daha çox vu- rulmuşdu. Seyid Kuhkəmərinin vəfatından sonra o, mərcəyi-təqlid oldu. Onun öz xətti ilə yazılan "Kitab- ül-bey-ül istidlali" əsərini oğlu Şeyx Mahmudun yanında gördüm". O, hicri-qəməri tarixi ilə 1306-cı il rəbiüləvvəl ayının 3-də (cümə günü) vəfat etmişdir. İrəvani Şeyx Cavad, Şeyx Mahmud, Şeyx Murtəza kimi saleh alim- lər yetişdirmişdir. İrəvan bölgəsinin görkəmli simalarından biri də həkim Mirzə Əbülqasim İrəvanidir. O, "Məfaxer-e Azərbaycan" kitabında belə təqdim olunur: "Mirzə Mə- həmməd İrəvaninin oğlu həkim Mirzə Əbülqasim hicri tarixi ilə XIII əsrin əvvəllərində Azərbaycanın adlı- sanlı şəxslərindən olub. O, yenilikçi bir təbib, açıqgöz- lü həkim, bənzərsiz fəqih olmuşdur. Bu böyük alim hicri-qəməri tarixi ilə 1187-ci ilin məhərrəm ayının 18- də (şənbə gecəsi) Azərbaycanın İrəvan şəhərində dün- 178 yaya gəlmişdir. Valideynləri və bütün nəsli həmin vilayətin üləmalarından olmuşdur. Böyük fəzilət sahibi və alim olan Mirzə Əbülqa- sim dini və dünyəvi elmlərdə bənzərsiz idi. Əsli İrə- vandan olan bu şəxs İsfəhan şəhərində məntiq və natiqlik elmləri üzrə təhsil almışdı. Kərbəla şəhidlərini ziyarət etdikdən sonra Təbrizdə məskunlaşmışdı. O, böyük fəqihlə Təbrizdə, "Qübbeyi-İslam"da görüşmü- şəm. O, istedadlı tədqiqatçı və Mürtəza vurğunu idi. İraqa, Xorasana səyahət etmiş, ömrünün çox hissəsini dövrünün üləmaları və dünyanın fəzilət sahibləri ara- sında keçirmişdi. İranın bütün ariflərini görmüş, döv- rün şeyxlərinin xidmətinə yetmişdi". 1 Mərhum Mirzə Əbülqasim dini və dünyəvi elmlərin fəziləti ilə bəzənmiş saf xarakterli bir alim, təmizqəlbli bir arif insan idi. O, şəriətdə sabitqədəm, təriqətdə və mücahidətdə fikrini dəyişməyən, əksər elm və fənlərdə, o cümlədən ədəb, şəriət, tibb, hikmət elmləri sahəsində bənzərsiz zəka sahibi idi. O, böyük təfsir ustası ayətul- lah Seyid Əli Təbatəbaidən rəmz açmağın sirlərini öy- rənmişdi. Dövrün irfan sahibi olan şeyxlərin - "Bəhr-ül- məarif" kitabının müəllifi mərhum Molla Əbdüssəməd Həmədaninin, Hacı Məhəmməd Hüseyn İsfəhaninin, Hacı Məhəmməd Cəfər Həmədaninin, Hacı Molla Abbasəli Benabinin (Allah hamısına rəhmət eləsin!) təlim etdiyi bilikləri mənimsəmiş və yeri gəldikcə onlar- dan bəhrələnmişdi. O, qeyd etdiyimiz elmlərdən savayı, tibb sahəsində də geniş biliyə malik olmuş, müalicədə yeni üsullardan istifadə etmişdir. Lakin təbibliklə da- vamlı məşğul olmamış, daha çox fəqihliyə fikir vermiş- dir. Qacarlar dövləti, xüsusilə də Abbas Mirzə ona bö- 1 Bustan-ul səyahət, səh.190 179 yük ehtiramla yanaşar və hər dəfə döyüşə yollanmazdan öncə gəlib onunla görüşərdi. Azərbaycanın mollabaşısı olmuş mərhum Hacı Mirzə Əbdülkərim (hicri-qəməri tarixi ilə 1294-cü ildə vəfat etmişdir) onun övladlarından biri olmuşdu. Nəvəsi Hacı Mirzə Məhəmməd Əli də mollabaşı ol- muşdu. Başqa bir nəvəsi Hacı Mirzə Fəzləli isə müctə- hidliyə qədər yüksəlmişdi. O, hicri-qəməri tarixi ilə 1287-ci ildə anadan olmuş, müctəhid Hacı Mirzə Mə- həmmədhəsən Zinuzinin yanında təhsil almışdı. Sonra- dan Nəcəfə gedərək burada şeyx Zeynalabidin Mazan- daraninin, Kaziminin, Fazil Şəribaninin məktəbində öz elmini təkmilləşdirmişdi. Bu təmiz qəlbli insan, ilahiyyatçı alim, mütəfəkkir hicri-qəməri tarixi ilə 1237-ci ildə Təbrizdə vəfat etmiş və Seyid Həmzə məqbərəsində dəfn edilmişdi. 1 Təbrizli filosof Əbdülhüseyn "Mətrəh ül-Ənzar" kitabında yazır: "Abbas Mirzə hicri-qəməri tarixi ilə 1237-ci ildə Osmanlı dövləti ilə müharibəyə yola dü- şərkən vidalaşmaq və xeyir-dua almaq üçün həkim İrə- vaninin yanına gəldi. Görüş zamanı İrəvani dedi ki, siz bu döyüşdə qalib gələcəksiniz, amma inanmıram biz bir daha görüşə bilək. Belə də oldu. O, həmin ildə vəfat etdi". Mollabaşı kimi tanınan, həkim İrəvaninin oğlu Hacı Mirzə Əbdülkərimin qəbri Təbrizin Sərxab dağın- dadır. Məscid, təkyə, su anbarı ondan yadigar qal- mışdır. 2 "Səfa" təxəllüslü Hacı Mirzə Fəzləli ağa da İrəva- ninin nəvələrindən olmuşdur. O, ədəbi-mədəni fəaliy- yətlə məşğul olmuş və ilk Milli Şura Məclisi dövründə 1 Məfaxer-e Azərbaycan, səh.731 2 Məhəmməd Əli Sofut. Dostların dastanı, səh.79 Yüklə 8,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|