70
Ə
məkdaşlığın qorunması və inkişafının bir neçə metodu mövcuddur.
Onlardan bir neçəsini nəzərdən keçirək.
1.
Razılıq metodu. Onun mahiyyəti potensial rəqibi öz işlərinə cəlb etməkdən,
ziddiyyətləri istisna edən və ümumi maraqlar yaradan şəraitlərin
yaranmasından ibarətdir.
2.
Praktiki empatiya metodu. O, opponetə qarşı psixoloji «köklənmə», özünü
onun yerinə qoyma, onun çətinliklərini anlamaq deməkdir. Təcrübədə bu
metod özünü xeyirxahlıq, əsassız düşmənçilik və aqressivliyin olmamasında,
mərhəmət hissinin göstərilməsində və həmkarına yardım göstərməyə hazır
olmaqda bizruzə verir.
3.
Həmkarın ad-sanının qorunması metodu. Rəqib - düşmən demək deyldir.
Rəqib hörmətə layiq ola bilər. Rəqibin avtoriteti və statusu şəxsi status və
avtoriteti qeyd edir. stənilən halda, şəxslərarası ünsiyyət qaydalarına
həmkara qarşı hörmət daxildir.
4.
Qarşılıqlı tamamlama metodu. Bu metod müştərək layihədə müəyyən
xarakteristikaların, həmkarın xüsusiyyətlərin istifadə imkanının mümkün
olduğu vəziyyətin yaranmasından ibarətdir. Həmin xüsusiyyətləri inkişaf və
istifadə edərək qarşılıqlı münasibət və əməkdaşlığı möhkəmləndirmək, bir
çox münaqişələrdən can qurtarmaq və qalib olaraq qalmaq mümkündür.
5.
Sosial diskriminasiyanın istisna edilməsi metodu. Bu metodun əsasını
partnyorlar arasında fərqlərin və ya birinin digəri üzərində üstünlüyünün
qeyd edilməsinə yol verməməkdən ibarətdir. Beləliklə, yapon menecmenti
qaydalarıbelə deyir: «Hətta siz işinizi hamıdan yaxşı etsəniz belə özünüzü
qalib kimi aparmayın».
6.
Məziyyətlərin bölüşdürülməsi metodu. Kollektiv əmək şəraitində ümumi
xidmətləri işin iştirakçıları arasında bölüşdürmək daha məqsədəuyğundur.
Onun böyük hissəsinin bir nəfərin payına düşsə belə. Bu metod paxıllıq,
inciklik və münaqişəni əhatə edən və onu doğuran digər neqativ
momentlərdən xilas olmağa imkan verir.
71
7.
Psixoloji köklənmə metodu. Praktiki empatiya metodundan fərqli olaraq bu
metod partnyora obrazlı və pozitiv təsirdən ibarətdir. Ümumilikdə, bu təsir
partnyorun baş verə biləcək və gələcək dəyişikliklər haqqında vaxtında
xəbərdar edilməsi, onunla gələcək nəticələrin və s. müzakirə edilməsi
deməkdir.
8.
Psixoloji sakitləşdirmə metodu yaxşı əhval-ruhiyyənin və müsbət
emosiyaların qorunması üzrə daim və ardıcıl fəaliyyətdən ibarətdir. Bu
məqsədlə müxtəlif bəhanələr (təqdimatlar, yubileylər və s.) istifadə edilir. Bu
metod gərginliyi götürməyə, simpatiya hissi yaratmağa və bununla da
münaqişənin yaranmasını çətinləşdirməyə imkan verir.
Beləliklə, normal işgüzar münasibətlərin qorunmasına imkan yaradan hər
bir şey qarşılıqlı etimad və hörmət hissini möhkəmləndirir, münaqişənin əksinə
«işləyir».
Münaqişənin qarşısının alınmasının daha bir forması da münasibətlərin
institusionalizasiyasıdır.
Münasibətlərin institusionalizasiyası dedikdə tərəflərin
qarşılıqlı əlaqədə olduqları daimi və ya müvəqqəti formal münasibətlərin
yaradılması nəzərdə tutulur. Münasibətlərin formallaşdırılması onların
strukturlaşdırılması və rolların bölüşdürülməsi, konfrontasiyanı ciddi şəkildə
çətinləşdirən müəyyən davranış modellərindən, eləcə də fikir və mövqelərin
polyarizasiyasından ibarətdir.
Biznes və sahibkarlıq sahəsində münasibətlərin institusionalizasiyasına
misal olaraq mütəxəssis və məsləhətçi funksiyalarını yerinə yetirən müxtəlif
konfliktoloji idarələri, eləcə də konsaltinq təşkilatları. Sahibkarın bir çox
dövlətdərdə gündəlik təcrübədə qəbul edilən əxlaq kodeksi «qaydası oyunların»
mümkün olduğu «sahəni» məhdudlaşdırmaqdan ibarətdir. Ümumi və
mübahisəli problemlərin müzakirəsi üçün müxtəlif ictimai birliklər, məsələn
«dairəvi stollar» yaratmaq geniş şəkildə qəbul edilmiş qaydadır. Münaqişələrin
qarşısının alınmasının bu formasının digər variantları da mövcuddur. Onları
72
ə
sas məqsəd - münaqişəyə yol verilməməsi və ya institusionalizasiyası və onun
sərhədlərinin dəqiq surətdə müəyyən edilməsi birləşdirir.
Münaqişələrin qarşısının alınması həm də münaqişələri hüquqi, əxlaqi,
dini, siyasi və digər normalar vasitəsilə tənzimləyən normativ mexanizmlərin
qəbul edilməsidir.
Münaqişələrin qarşısının alınmasının bu formasının effektivliyi əsasən
cəmiyyətin və dövlətin mövcud normalara münasibətindən, eləcə də ona dəqiq
surətdə riayət etməkdən asılıdır.
Münaqişələrin normativ qaydada tənzimlənməsi müvəqqəti olaraq
mövcud olan institutlardan fərqli olaraq sistemi nisbətən sabitləşdirir. O,
münaqişələrin inkişafının və həllinin uzunmüddətliliyini təmin edir.
Bir çox dövlətlərdə münaqişələrin qarşısının alınması məqsədilə şirkətlər
arasında müqavilələrin bağlanması, mübahisələrin yaranması zamanı tərəflərin
hərtərəfli davranış qaydalarından ibarət olan xüsusi paraqrafların tətbiq edilməsi
təcrübəsi geniş yayılmışdır. Məsələn, Amerika hakimlər assosiasiyası
aşağıdakıları nəzərə almağı tövsiyyə edir:
•
Fikir ayrılıqlarının yarandığı zaman yazılı şəkildə fikir mübadiləsi
(belə ki, şifahi söhbət zamanı işin mahiyyətindən neqativ emosiyalara
keçid, qeyri-düzgün qərar qəbul etmək daha asan olur);
•
Mübahisənin hələ yaranmağa başladığı zaman köməkçi və
məsləhətçilərin cəlb edilməsi. Burada «xəsis iki dəfə xərcə düşür»
məsəli yerinə düşür;
•
stənilən barışıq cəhdlərinin istifadə edilməsi;
•
Danışıqlar aparan şəxslərin səviyyəsinin kifayət qədər yüksək
olmasının təmin edilməsi;
•
Çoxmərhələli danışıqlar təcrübəsinin təsbit edilməsi;
Dostları ilə paylaş: |