Microsoft Word kitab konfrans son
Yüklə 5,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
421
məktəbsiz, işıqsız və səhiyyəsiz kənd gerçəkliklərini inikas etdirməkdən ibarət olmadığını diqqətə çatdırırdılar. Onlar nəsri nağılçılıq və rəvayətçilik, dastan estetikası və rasionallıq kimi kanonlardan ayırmağın zərurətini önə sürməklə yanaşı, bütün bunları irrasionallığa, metafizik qata keçirməyə, ənənəvi təhkiyə metodları ilə müasir çevik düşüncə formalarını qovuşdurmağa səy göstərirdilər. Tarixi mövzulara tez-tez müraciət etmələri millətin keçmişini bugünün diliylə, yeni ədəbi üsul və estetik yazı texnikasyla danışdırmaq istəyindən irəli gəlirdi. Başqa sözlə, bu, köhnə tipli nəsri, ənənəvi təhkiyəni yıxmaq yox, zamanın tələbinə, sosial sifarişə yeni mövzu və bədii-estetik formalarla cavab vermək cəhdi idi. Bu, dünənin, ənənəvi dəyərlərin inkarı yox, modern düşüncəyə, müasir fəlsəfi-humanitar təfəkkürə söykənən üsullarla təsdiqi idi.
Ədəbiyyat 1. Akyüz K. Modern türk edebiyatının ana çizgileri. İstanbul: İnkilap, 1994, 270 s. 2. Rəsulov Ə.Türk sənədli-bədii nəsri. Bakı: “Elm”, Nurlan NPM, 2004, s. 3. Bayrak Mehmet. Köy Enstitülü Yazarlar Ozanlar. Ankara: TÖB-DER Yayınları, 1978, 630 s. 4. Утургаури С.Н. Турецкая проза 60-70-х годов. М.: Наука, 1982, 215 cтр. 5. Məmmədova H. Yaşar Kamal yaradıcılığında folklor motivləri. Filol. üzrə fəl. dok. dis... avtoref. Bakı, 2010, AMEA Z.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutu, 29 s 6. Rəsulov Ə. İskəndər Palanın tarixi romanları. // Şərq filologiyası məsələləri (7-ci buraxılış), Bakı: MA Kompani, 2013. s.433-455 7. Qasımova L. “XX əsrin II yarısında Türkiyə hekayəçiliyində ənənə və novatorluq (Mustafa Kutlunun hekayələri əsasında). Filol. üzrə fəl. dok. dis...avtoref. Bakı, 2014, AMEA Z.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutu, 26 s. 8. Aktaş Şerif. Hikayeciliğimizde yeni bir tarz: “Yoksulluk içimizde” // Türk Edebiyatı dergisi, 1984, № 124, s.75-76
ÜLKƏR NƏBİYEVA Filologiya üzrə elmlər doktoru Bakı Dövlət Universiteti
TÜRK DÜNYASINDA «KİTABİ-DƏDƏ QORQUD»u TANIDAN ƏLYAZMA Açar sözlər: nüsxə, epos, mülahizə, tədqiqatçı, Drezden əlyazması, Berlin əlyazması, abidə, mətn, nöqsan, mübahisəli məsələ.
Manuscript acquainted with the Turkic world "Kitabi-Dede Gorgud” To the scientific world is became known one more manuscript of epic “Kitabi-Dede Gorgud”. In the beginning many assumed, that this manuscript is a copied from the Dresden text. The question on originality the Berlin manuscript, or it only a copy from the Dresden list, has poured out in one of discussion problems. Though this edition also has played the important role in acquaintance of the Turkic world with the epos, nevertheless it has undergone to the serious criticism from the epic theoretics. In last researches based on actual materials, on the foreground judgments about originality, independence of the Berlin manuscript has put forward. Keywords: the manuscript, the epos, opinions, the researcher, the Dresden manuscript, the Berlin manuscript, a monument, discrepancies, a question at issue.
«Kitabi-Dədə Qorqud»un elm aləminə daha bir nüsxəsi də məlumdur. Berlin nüsxəsi adı ilə tanınan həmin əlyazma Berlin Kral Kitabxanasında F.Ditsin arxivində saxlanılır. Məlum olduğu kimi, həmin nüsxə əsasında Kilisli Rüfət 1916-cı ildə ilk dəfə olaraq abidəni türk oxucusuna təqdim etmişdir (6, 11-127). Bu nəşr eposun türk dünyasında tanınmasında nə qədər mühüm əhəmiyyətli rol oynasa da qorqudşünaslar tərəfindən kəskin tənqid edilmiş və bir sıra mübahisələrə səbəb olmuşdur. Göstərilən tənqidi qeydlərə görə, Berlin nüsxəsi ümumilikdə böyük təhriflərlə nəşr edilmişdir. Kilisli Rüfət mətni çox yerdə təhrif etmiş, hətta O.Şaiqə görə «onu yararsız hala salmışdır» (7, s.17). Bu mülahizə sonralar M.Ergin, H.Araslı, F.Zeynalov, S.Əlizadə, Ş.Cəmşidov və başqaları tərəfindən də təsdiqlənmişdir. Amma bir çox hallarda «yararsız nəşr» hesab edilən Berlin nüsxəsi, onun əsasında hazırlanmış Kilisli nəşri barədə üzə çıxmış başqa faktlar həmin mülahizənin ədalətli olmasına şübhə doğurur. Aydınlaşmasına ehtiyac olan ən vacib məsələ Berlin nüsxəsinin orijinallığı, yaxud Drezden nüsxəsinin surəti olması ilə bağlıdır. 1922-ci ildə «Kitabi-Dədə Qorqud»u rus dilinə tərcümə edib ona geniş ön söz yazan V.V.Bartold Berlin nüsxəsi barədə yazırdı ki, o, 1814-cü ildə eposun yeni bir əlyazmasını əldə etmişdir. Həm də bu nüsxə onun kolleksiyasında 61 saylı 422
kataloqda saxlanılır. Bu əlyazma elə həmin saylı nömrə ilə Ditsin arxivi ilə birgə sonralar Berlin Kral Kitabxanasına düşmüşdür (1, s. 480). Qorqudşünasları maraqlandıran məsələ budur ki, Berlin nüsxəsi orijinal nüsxədir, yaxud Drezden mətnindən üzü köçürülmüş variantdır. Bu barədə mülahizələrin tarixi xeyli əvvələ gedib çıxır. V.V.Bartold yazır ki, «Reyskiyə görə, bu variant F.Dits üçün xüsusi olaraq hazırlanmışdır və onun özü tərəfindən üzü köçürülmüşdür. Drezden kopiyası adlandırılan həmin nüsxə Ditsə məxsusdur» (1, s.480). Yenə V.V.Bartold göstərir ki, Drezden kataloqunun başqa bir texniki işçisi Perçin sözlərinə görə isə Drezden nüsxəsinin əlyazması onun xidməti sayəsində yaranmışdır. F.Əlimirzəyevanın məlumatına görə, F.Dits isə 1814-cü ildə yazırdı ki, «Kitabi-Dədə Qorqud»un yeni bir əlyazması da vardır və onu F.Dits İstanbul bazarından bir naməlum bukinistdən satın almışdır. Həmin əlyazmanı özünəməxsus əlyazma mətni ilə tutuşdurduqda məlum olmuşdur ki, onların hər ikisi eyni nüsxələrdir. Çünki Drezden nüsxəsindəki bütün təhriflər həmin nüsxədə də nəzərə çarpır (4, s.59). Berlin nüsxəsi ilə bağlı M.Ergin yazırdı ki, «Dits, aynı zamanda nushanın bir kopiyasını çikardaraq Berlin Kitabxanasına bırakmışdır». Dits metni iyi anlayamadığı və bir çox yerlerini yanlış okuduğu için gerek Berline getirdiyi kopiya, gerekse de «Denk wurdikeiten»deki Tepegöz» metni və tercümesi yanlışlıqlarla doludur» (3). O.Şaiq də bu əlyazma mətninin Drezden nüsxəsi əsasında yarandığını, onun surəti olduğunu göstərir, mətnin ölçülərini verir: 25,5x17 ölçülü, 37 yapraqdır. Nesihilə yazılmış olub, sayfada Dits terefindən kopiya edildiyi söylenir (7,s315-317). Berlin nüsxəsini Drezden mətninin üzü köçürülmüş variantı olması barədə mülahizələri qəti şəkildə qəbul olduğu, K.Rüfət nəşrinin isə qüsur və nöqsanlarla dolu olmasının irəli sürüldüyü bir zamanda daha yeni bir mülahizə meydana çıxdı. Qorqudşünas F.Əlimirzəyeva aşkar etdi ki, Berlin nüsxəsi heç də Drezden mətnindən üzü köçürülmüş əlyazma mətni deyildir. Bu, yeni fərqli əlyazmadır (5, s.315-317). F.Dits arxivində araşdırma aparan tədqiqatçı burada «Kitabi-Dədə Qorqud» əlyazmaları üzərində ardıcıl çalışmış və Drezden nüsxəsindən fərqli bir əlyazmanı öyrənərkən onun Berlin nüsxəsinin əsli olduğunu müəyyənləşdirmişdir. O, Ditsin həm özünün əlyazma mətnləri ilə bağlı məlumatlarında, həm də nüsxələrarası fərqlərin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı tədqiqatlarında yeni əlyazma barədə dəqiqləşdirmə apara bilmişdir. F.Əlimirzəyeva F.Ditsə əsaslanaraq Berlin nüsxəsi mətnini təkcə İstanbul bazarından tapılma faktını aşkarlamaqla kifayətlənməmişdir. O, eyni zamanda əldə etdiyi mətni Drezden nüsxəsi ilə müqayisə etmişdir. Nəticədə Hər iki əlyazmadan, alman aliminin əlyazma mətnləri barədə məlumatlardan və «Kitabi-Dədə Qorqud»un Berlin nüsxəsi üzərindəki iki səhifəlik məlumatdan belə nəticəyə gəlmişdir ki, Ditsdə Drezden nüsxəsindən başqa abidənin ayrıca bir əlyazması da olmuşdur» (5, s.316). Bu fakt bir tərəfdən uzun müddət qüsurlu sayılan K.Rifət nəşrinə yeni baxış tələb edir. Digər tərəfdən elm aləminə Drezden mətninin təxminən həmyaşıdı olan Vatikan mətnindən tamamilə fərqli, yeni əlyazmanın mövcudluğunu təsdiqləyir. O, F.Ditsin arxivinə daxil olan, onun kataloqlarını və «Kitabi-Dədə Qorqud»la bağlı əlyazmalarını ilk mənbədən, alman dilində oxuyan azərbaycanlı qorqudşünasdır.Tədqiqtçı çətinliklə Drezden kitabxanasının arxivinə düşmüş, buradakı arxiv materialları ilə tanış olduqdan sonra «Kitabi-Dədə Qorqud» boylarını əks etdirən ikinci əlyazmanın mövcudluğunu aşkarlamışdır. F.Əlimirzəyeva F.Dits arxivinin Drezden Kral Kitabxanasında saxlanan materiallara, eləcə F.Ditsin indiyədək açıqlanmayan əlyazma mətninə istinad etməklə qorqudşünaslığı yeni faktlarla zənginləşdirə bilmişdir. F.Əlimirzəyevanın əsaslandığı ilk mənbə F.Ditsin öz dəsti-xətti ilə yazdığı materiallardır. F.Əlimirzəyeva qorqudşünaslıq üçün tapıntı kimi dəyərləndirilə bilən həmin mülahizələri belə açıqlayır: … «F.Dits yazır: «Əgər yazılış xüsusiyyətləri (söhbət «Oğuz kitabı» adı ilə tanınan atalar sözlərinin əlyazmasından gedir – F.Ə.) tatar dəsti-xəttini tam əks etdirməsəydi, mən özüm də əlyazmanı köçürənin osmanlı olduğunu zənn edərdim» (5, s.316). … «Oğuz kitabı»nın davamı kimi verdiyim bu kitabda onun müəllifinə və toplayanına bir daha qayıtmalıyam. «Denkwüdiqkeiten von Asien» kitabının I hissəsində 159, 160-cı səhifələrdə onu oğuz nəslinin davamçısı kimi qələmə verməkdən, onun hansısa bir ölkənin knyazı olmasından və islamın ilk əsrində yaşamasından artıq bir şey deyə bilməmişdim. Bu məlumatların kitabın özündən götürüldüyü üçün onlara heç bir şübhə yoxdur. Lakin mən bu il (1814) əlyazmasına sahib olduqdan sonra bu barədə «Oğuz Siklopu» başlıqlı məqalədə söhbət açacam, orada mən müəllifin adı və dövrünə aid yeni bir işıq ucuna rast gəldim» (5, s. 316). … Bu (ərəb əlifbası ilə yazı verir – F.Ə.) oğuz xalqının dilində Dədə Qorqud kitabı deməkdir. O, mənim Şərqə aid əlyazmalarım içərisində xırda formatda 61 saylıdır. Hətta səhifələrinə qədər məndəki əlyazmasına tam uyğun olan eyni bir əsər Drezden Kral Kitabxanasında da vardır. Yüklə 5,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|