Microsoft Word kitab konfrans son
Yüklə 5,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
76
konsul- xanaya ki, təzə sultanın taxta çıxmasından yana konsula “mübarək olsun” desinlər. ( C. Məmmədquluzadə.) 2.Yad, özge, tanış olmayan. Yox, qadra şım, bizi dartıb qərib vilayətə apardığm ye- tər, daha bunu vermərəm, - deyə anam dayı mın təklifini rədd etdi. S.S.Axundov. 3.Is. mənasında. Qərib adam, gelme, başqa yerli. 4.Kimsesiz, biçare, yazıq, zavallı. 5.Bax qəribə. Burada gecələrin qərib səsi var; Könlümün incə bir kəmənçəsi var.S.Vurğun 6. məc. Hezin, hüzn getiren. Qərib qış axşamları yolları qar basanda; At sürüb bir şenliyə, gecələdim Muğanda. Ə.Cəmil. qərib-qərib zərf Yazıq-yazıq, məzlum- məzlum, həzin-həzin, yanıqlı-yanıqlı. Müasir türk dilinin izahlı lüğətində bu söz belə izah olunur: garip sf. Ar. ¦ar³b 1. Kimsesiz, zavallı. 2. Yabancı, gurbette yaşayan, elgin. 3. Acayip: "Aslında ben çok az konuşan biri-yim. Dilimin böyle birdenbire çözülmesi çok garip." -İ. Aral. 4. ünl. Şaşılacak bir şey karşısında söylenen söz: "Demek Bekir böyle utangaç bir çocukmuş. Garip!" -A. İlhan. 5. mec. Dokunaklı, hüzün veren: "Bir yabancı için dünyanın neresinde olursa olsun büyükşehir böyle garip bir yalnızlık duygusu veriyor." -H. E. Adıvar. garip bulmak yadırgamak, tuhaf ve anlaşılmaz olarak nitelemek: "Sizin gibi modern bir sosyete adamının böyle düşünmesini garip buluyorum." -M. Yesari. garip kuşun yuvasını Allah yapar "garip ve kimsesiz kişiye Tanrı yardım eder" anlamında kullanılan bir söz. garibe bir selam bin altın değer "yabancı yerde tek başına kalan kimseye karşı gösterilecek küçük bir ilgi, en büyük iyilik yerine geçer" anlamında kullanılan bir söz. garibine gitmek yadırgamak, şaşırmak: "Frankfurt caddelerinde en çok garibime giden insan, dilencisi olmuştur." -A. Haşim. gariplik, ga ripseme ,garipsemek kimi sözlər də eyni kökdən yaranmışdır Qəhr sözü ərəb dilində “tabe olmaq”, “məyus olmaq” mənasında işlənir. Müasir Azərbaycan dilində isə bu söz iki mənada işlənir: QƏHƏR dan. bax qəhr. Uşaqlarm belə kədərli ağlamasım görüncə Gövhərə qəhər üz verirdi. (Ə.Vəliyəv.) 1. Hiddət, qəzəb, acıq. Çeşmində qəzəb yoxsa dili-zarım üçündür; Qəhri o təbibin dili-bimarım üçündür. (S.Ə.Şirvani) Qəhr [Mirzə Hüseyni] boğdu, cibindən qırağı haşiyəli bir yaylıq çıxarıb gözlərini sildi. (S.Rəhimov.) 2. Bir məhrumiyyət, haqsızlıq və s .Firqə tin qəhri bəni yaqdı və incitdi, əzizim! (Nəsimi.) On bir aydır mənim üzüm gülmədi; Qəza qəhri məndən heç üzülmədi. ( Aşıq Ələsgər). Qəhr etmək - 1) məhv etmek, yox etmək. Xalq bugünkü və sabahkı düşmənlə- rini qəhr edə bilməzsə, öz taleyini həll edə bilməz.( S.Rehimov) 2) cəbr etmek, zülm etmek; cəzalandırmaq, iztirab vermək. Necə qəhr eyləyəsən, aşiqinə rəhm eylə; Ki, sənin rəhmətinə aşiqi-heyran susdäı. (Nəsimi). Bu söz olmaq köməkçi feili də işlənərək yaxın mənanı bildirir: Qəhr olmaq – məhv olmaq, yox olmaq. Qəhr olsun! - mehv olsun! yox olsun! Qeyd etmək lazımdır ki, başqırd dilində bu sözün yalnız axırıncı mənası işlənir. Müasir türk dilinin izahlı lüğəti olan Böyük Türkcə Sözlükdə bu söz belə izah olunur: kahır, -hrı a. Ar. ®ahr 1. Yok etme, ezme, perişan etme, mahvetme: "Her zul-mü, kahrı boğmaya bir parça kan yeter." - A. Gündüz. 2. Derin üzüntü veya acı, sı-kıntı: "Hayatını alnının teriyle kazanan, yirmi yıllık geçmişi yalnız kahırlarla dolu bir Türk köylüsü." -O. V. Kanık. kahır (veya kahrını) çekmek uzun süre sıkıntıya katlanmak: "Annesine bakabilmek için ak-şama kadar elliye yakın yaramazın kahrını çekiyordu." (R. N. Güntekin.) kahır yüzünden lütfa uğramak birine kötülük olsun diye yapılan iş, onun iyiliğine olmak. kahrından ölmek 1) çok üzülmek; 2) aşırı üzüntü, kişinin ölümüne neden olmak. kahretmek, kahreylemek, kahrolmak kahırlanma Kahırlanmak işi. kahırlanmak Çok ve için için üzülmek, kederlenmek. kahırlı sf. 1. Üzüntü veya acısı çok olan: "Hâllerinde öyle bir kahırlı, kederli eda vardır, bütün bugünün feci hikâyesini söyler." -H.Z.Uşaklıgil. 2. Üzüntü, sıkıntı dolu: "Mektup yazarsan da kahırlı yazma. Göründüyü kimi Türkiyə türkcəsindəki bu sözün semantik tutumu ərəbcədəkindən fərqlidir. Qeyd edək ki, türkcədə bu sözün işlənmə aktivliyi azərbaycancadan daha yüksəkdir Türkmən dilində bu söz gahar şəklində hirs, qəzəb mənalarda işlənir. Türkmən dilinin izahlı lüğətində bu sözün mənası belə verilir: Gatı närazlık neticesinde peyda bolyan gazaplı duyüı, gazap. Gahar uçğanaklap oñ gözlerinde, gaşlarının arası çıkılıp gitdi ( “Sovet Edebiyatı”Jurnalı). Gaharım gelse diyip çak etdiler. (“Tokmak”Jurnalı). Gaharıñ añı bolmaz (nakıl). Çilim bir gaharda, bir nasharda ( nakıl). Gahar öñde yörär, akıl-ızdan ( nakıl). Gahar odını öçürmek- ıncaltmek, rahatlanmak, köşeşmek.
77
gaharcañ: Gatı gızğıñ, sähelçe zada gaharı gelip duran. Bä , cicim, gaharcaGahar-gazaba münmek- tı hgaharlanmak. Monah gahar- gazaba münüpdir ( “Mıdam Tayyar”). Diydi, diymesiz, sözler, gahar-gazaba münüp ( Bi kerbabayev, poemalar). gaharcañ: Gatı gızğıñ, sähelçe zada gaharı gelip duran. Bä , cicim, gaharcañ ekeni ( N. Pomma Taylak Hızzın). Şuurşa gidip gelenler has hem gaharcañ bolup gelyär öydyän. Kakam gaharcañdı.men şeyle gaharcañ. Şeyle ızğıtsız mı ? ( “Sovet Edebiyatı “Jurnalı). gaharcañlık: Gatı gızğınlık, gaharcañ bolmaklık gaharcanlık etmek. gahar-gazap: Örän güyçli gahar. Gurplı gövresine kuvvat yetişip, gahar- gazap bilen sözledi içğin ( B. Kerbabayev ,Aylar). İmperialistlerin uruş odını tutaşdırmak uğrundaki betpälçiliklerini gahar-gazap bilen paş etdi ve näletledi. Yakımlırak söz aytsañ, belki birden ağlacak. Gahar- gazaba yatsañ balki öte dağlacak ( “Sovet Edebiyatı”Jurnalı). Gahar-gazaba münmek- gatı hgaharlanmak. Monah gahar- gazaba münüpdir ( “Mıdam Tayyar”). Diydi, diymesiz, sözler, gahar-gazaba münüp ( B. Kerbabayev, Poemalar). gaharlandırmak: Gaharıñ gelmek, gaharıñ gızmak, herrelemek, dazarılmak, gazaplanmak. Saña gardaş, bu vağt gaharlanmak, ganın gızdırmak yaraşamaz ( B. Kerbabayev, Ayğıtlı Ädim). Nabat ece gaharlandı gaharlanışmak: Biri- biriñe gahardı söz aydışmak, biri-birine gahar etmek. İkisi bir gün gaharlanışığpdır. ( Ata Salih, Saylanan Eserler). Bäş minutda soñ, gaharlanışan, adamsından ötünç sormağa ol tayyardı ( Sovet Edebiyatı Jurnalı). gaharlı: Gahar bilen, gazaplı, hıcuvlı. Başlık biraz gaharlı dımdı ( “Sovet Edebiyatı”Jurnalı). Ayal gaharlı coğap berdi. İçinde çıkan bir kitabı hem yerdöläniñ bir duluna baak gaharlı zıñıp goybardi . gaharlık: Gaharlı yağdayda bolmaklık, gazaplık. Maral kelpeñ mışça gaharlılık nazarı bilen garadı. Türkmən dilində bu sözlə bağlı belə bir atalar sözü də var: “Bitine gahar eden donunı oda yakar” Yəni bitinə hirslənən donunu yandırar. Qaqauz dilində bu söz kahır şəklində “qəm, kədər” mənasında işlənir. -la, -lə şəkilçisi vasitəsilə feil əmələ gətirir və kahırlanma “kədərlənmək, dərd çəkmək” mənasında işlənir. Həmçinin “dərdli, kədəli, qəmgin” mənasını daşıyan kahırlı sifəti də yaradır. Eyni mənanı bildirən digər bir sifət də yaradı – kahırsak. Bu söz yuxarıdakı mənalardan başqa, həm də “darmadağın olmuş, matəm içində olan” mənalarını daşıyır.
Ədəbiyyat 1. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. (elektron versiya) 2. Türk dilinin izahlı lüğəti . (elektron versiya) 3. Türkmən dilinin izahlı lüğəti. (elektron versiya) 4. Qaqauz dilinin izahlı lüğəti. Moskva 1973 5. Abdullayev B.T., Orucov Ə.Ə., Iirvani Y.Z. Ərəb və fars sözləri lüğəti. Bakı 1966 6. Karşılaştırmalı türk lehçeleri sözlüğü I Ankara 1991 7. Баранов Х. К. Арабско-русский словарь. Москва 1967
DÜRDANƏ VƏKİLOVA Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti İNGİLİS VƏ AZƏRBAYCAN DİLLƏRİNDƏ ELMİ-TEXNİKİ, SİYASİ-İQTİSADİ TERMİNOLOJİ SİSTEMİN YARANMASI VƏ İNKİŞAFI PROSESİ
Açar sözlər: Terminologiya, iqtisadiyyat, elm, inkişaf, yaranma Etablishement and development of scientific and economic terminology
Economics is the social science that studies the behavior of individuals, households, and organizations (called economic actors, players, or agents), when they manage or use scarce resources, which have alternative uses, to achieve desired ends. Agents are assumed to act rationally, have multiple desirable ends in sight, limited resources to obtain these ends, a set of stable preferences, a definite overall guiding objective, and the capability of making a choice. Key words: Terminology, economics, Science, development, establishment
XX əsrin əvvəllərində artıq elektronun, kimyəvi elementlərin çevrilməsi qanunu kəşf edilmiş, radio ixtira edilmiş, aviasiya meydana gəlmiş və bir sözlə, elm və iqtisadi həyatın bütün sahələrində inkişafa, tərəqqiyə başlanmışdır. Ölkədə baş verən bütün bu kimi elmi-iqtisadi tərəqqi Azərbaycanda və ələxsus Yüklə 5,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|